جنگ غزه و ژئوپلیتیک انرژی

نویسنده: علی رضوان پور، مدرس دانشگاه و تحلیلگر مسائل بین الملل

دیپلماسی ایرانی: گاز طبیعی از منابع مهم تأمین انرژی دنیا محسوب میشود که نقش بسزایی در جلوگیری از رشد فزاینده مصرف زغال ســنگ به ویژه در کشورهای درحال توسعه داشته اســت. منطقه  شرق مدیترانه با دارابودن میادین گازی از جمله تامر، لویاتان، آفوردیت، الظهر، کالیپســو و گالوکوس یکی از مناطق گازی مهم در جهان محســوب  میشود. برآوردهای مختلفی در مورد ذخایر گازی این منطقه وجود دارد. رژیم صهیونیســتی کــه منابــع گازی قابل توجهــی را در این منطقه اکتشــاف کرده، فعالیتهای اکتشاف و تولید خود را در مارس سال 2013 یعنی 4 سال پس از کشــف گاز در میدان تامر آغاز کرده است. تاکنون حدود 60 میلیارد مترمکعب گاز از این میدان تولید شده اســت. بخشــی از این تولید، نیاز داخلی رژیم صهیونیســتی را بــرآورده می کند و مابقی آن صادر می شــود. 

رژیم صهیونیستی پس از توافق با لبنان بر ســر مرزهای آبی، امکان صــادرات گاز از برخی از میدان های گازی سواحل شرق مدیترانه به اروپا را خواهد داشت. استخراج گاز از میدان گازی این منطقه طبق برنامه تعیین شده از 12 میلیارد مترمکعب کنونی به 21 میلیارد مترمکعب افزایش خواهند یافت و از این طریق ظرفیت صادرات گاز رژیم صهیونیستی به اروپا نیز افزایش خواهد یافت. تحقق این موضوع به این بستگی دارد که آیا زیرســاخت جدید برای انتقال گاز ساخته خواهد شد یا خیر. سایر کشــورهای منطقه ازجمله سوریه، فلســطین و لبنان یا هنوز فعالیتهای حفاری و تولید را آغاز نکرده اند و یا روند پیشــرفت کار آنها به  ُکندی پیش می رود. 

بی ثباتی های سیاســی و نظامی در ســوریه، فلســطین اشغالی و لیبی از مهمترین دلایل این تأخیر به حســاب می آید . ازسوی دیگر، لبنان از نظر اکتشــاف منابع هیدروکربورنی در مناطق دریایی خود در مقایسه با کشورهای ذکر شده وضعیت بهتری دارد. لبنان در سال 2010 نقشه هایی را برای تعیین مناطق دریایی خود در سال 2017 تسلیم سازمان ملل کرد. با وجود ایــن، هنوز عملیات اکتشــاف و حفاری در این نواحی صورت نگرفته است. این درحالی است که مناقشه لبنان و رژیم صهیونیستی درخصوص میدان کاریش به یکی از چالشهای مهم تبدیل شده، به طوری که شروع تولید نفت و گاز از میدان کاریش که بیش از یک ســوم آن در منطقه انحصاری اقتصادی لبنان قرار دارد، جدیترین چالش رژیم صهیونیســیتی در منطقه مدیترانه شرقی شده است. درنهایت در ماه اکتبر سال 2022 دولت لبنان با رژیم صهیونیســتی در مورد تولید از میدان دریایی کاریش به توافق رسیدند. براساس این توافق شــرکت آمریکایی انرجین تولید از میدان گازی کاریش با هدف صادرات گاز به اروپا را در دستور کار دارد. 

پس از جنگ اوکراین و بروز بحران انرژی در اروپا، کشورهای این قاره مجبور شدند به منظور کاهش وابستگی به واردات گاز از روسیه، به دنبال جایگزین انژی های فسیلی از سایر کشورها باشند. یکی از این جایگزینها، ظرفیت تأمین گاز از شرق مدیترانه است. ارزیابی ها نشان میدهد با توجه به حجم مازاد عرضه گاز کشورهای شرق مدیترانه، در کوتاه و میان مدت، گاز طبیعی کشورهای این منطقه نمیتواند سهم قابل توجهی از بازار گاز اروپا را به خود اختصاص دهد. درواقع در بهترین حالت حجم صادرات گاز طبیعی کشورهای این منطقه به اروپا میتواند به 20 الی 30 میلیارد مترمکعب در سال برسد. 

بعد از حمله 7 اکتبر حماس به سرزمینهای اشغالی و متعاقبا یورش وحشیانه رژیم صهیونیستی به غزه، موضوع منابع انرژی نوار غزه که دقیقا در نزدیکی میدان های گازی غنی سواحل مدیترانه قرار گرفته است، رژیم صهیونیستی را بر آن داشت تا برای بهره برداری از منابع عظیم گاز این منطقه برنامه های ازپیش تعیین شده خود را عملیاتی سازد. 

طبق مطالعات منتشرشده کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل، منابع عظیم نفت و گاز در نوار غزه و کرانه باختری وجود دارد. این مطالعات نشان می دهند در مناطق مختلف سرزمین‌های اشغالی فلسطین ثروت هنگفت منابع نفت و گاز وجود دارد که رژیم صهیونیستی مانع از بهره ‌برداری فلسطینی‌ها شده است. توافق اسلو 2 که در سال 1995 امضاء شد، حقوق دریایی تا 20 مایلی ساحل را برای فلسطینی‌ها تضمین کرد. بر این اساس مقامات تشکیلات خودگردان فلسطین درسال 1999 یک قرارداد 25 ساله برای اکتشاف گاز با یک شرکت استخراج  گاز انگلیس امضاء کردند. درسال 2000 دو چاه بزرگ گاز در سواحل غزه با ذخیره 4/1 تریلیون مترمکعبی کشف شد که 60 درصد ذخائر این منابع متعلق به سواحل فلسطینی‌ها بود. نخست ‌وزیر رژیم صهیونیستی نیز اجازه آغاز عملیات حفاری چاه اول تحت مسئولیت تشکیلات خودگردان فلسطین را صادرکرد. 

بعد از حمله نظامی روسیه به اوکراین درفوریه 2022، اروپا منابع جایگزین گاز روسیه را در دستور کار قرار داد و گفت ‌وگو برای امضاء یک قراردادی به ارزش 4/1میلیارد دلار با مشارکت تشکیلات خودگردان فلسطین، حماس، مصر و رژیم صهیونیستی را آغاز کرد و هدفش این بود که تا مارس 2024 تولید گاز عملیاتی شود. چنین توافقی می‌توانست به نفع همه طرف‌های ذینفع باشد؛ منتهی این موضوع عملیاتی نشد و باتوجه به جنگ فعلی غزه، شانسی برای این موضوع حداقل درآینده نزدیک وجود نخواهد داشت. اما در29 اکتبر امسال یعنی کمتر از دو هفته بعد از حمله اسرائیل به غزه، نتانیاهو نخست‌ وزیر این رژیم 12 مجوز اکتشاف به شش کمپانی اروپایی داد تا عملیات اکتشاف گازهای مخازن سواحل باسین در دریای مدیترانه را آغاز کنند. ارزش منابع این مخازن حدود 524 میلیارد دلار است که بخشی از این منابع درحوزه فلسطینی‌ها درنوار غزه و کرانه باختری است. علاوه بر آن در حاشیه نشست کشورهای گروه 20 در دهلی ‌نو، آمریکا، اروپا، هند، عربستان سعودی و امارت در مورد یک کریدور جدید اقتصادی توافق کردند که از هند به خلیج ‌فارس ، خاورمیانه و نهایتاً به اروپا ختم می‌شود. این پروژه رقیب پروژه یک کمربند یک جاده یا همان جاده ابریشم چین خواهد شد. نتانیاهو گفته است: «پروژه اقتصادی کریدور جدید هند به اروپا بزرگترین پروژه همکاری تاریخ ما است و کشور اسرائیل هم دروازه اصلی کریدور هند به اروپا خواهد بود.» 

با توجه به این واقعیت‌ها، موضوع حاکمیت بر غزه برای اسرائیلی‌ها یک فاکتور مهم است. اسرائیل بنا دارد که به صادرکنندگان مهم گاز و بعد نفت تبدیل شود. در20 سال گذشته اسرائیل از یک وارد کننده به یک صادرکننده گاز تبدیل شده است. تجاوز اکتبر 2023 نتانیاهو به غزه در ادامه تجاوز سال 2014 به این منطقه می‌باشد. طرح اسرائیل برای اشغال غزه و مهاجرت دادن 3/2 میلیون اهالی غزه به مصر، مرتبط است با طرح‌های انرژی رژیم صهیونیستی. وزیر دفاع این رژیم  گفته است «ما غزه را از همه چیز تخلیه می‌کنیم» و اخیراً نیز طرح محرمانه یک وزیر دیگر اسرائیلی برای انتقال 3/2 میلیون فلسطینی ساکن غزه به صحرای سینای مصر فاش شد. نهایتاً اینکه هدف اصلی نتانیاهو نه ‌تنها نابودی جنبش مقاومت حماس و تخلیه غزه از فلسطینی‌ها، بلکه علاوه براینها دنبال سلطه بر میلیاردها دلار ذخائر گاز نوار غزه نیز خواهند بود.