درباره ریاست ایران بر مجمع اجتماعی شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد

دیپلماسی ایرانی: علی‌رغم مخالفت‌های ایالات متحده امریکا، ریاست ایران بر مجمع اجتماعی شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد از روز پنجشنبه (۲ نوامبر/۱۱ آبان) آغاز شد. رئیس شورای حقوق بشر سازمان ملل ۲۰ اردیبهشت‌ماه سال جاری، جمهوری اسلامی ایران را به عنوان رئیس این مجمع انتخاب کرده بود. مجمع اجتماعی شورایی است که جلسات آن به طور سالانه برگزار می‌شود و به موضوعی ویژه می‌پردازد. موضوع مباحثات امسال، «نقش علم، فناوری و نوآوری» در پیشبرد حقوق بشر خواهد بود.

نشست مجمع اجتماعی روز‌های دوم و سوم نوامبر در مقر سازمان ملل در ژنو به ریاست علی بحرینی، نماینده جمهوری اسلامی ایران، برگزار شد. انتخاب ایران به ریاست این مجمع، واکنش های تند آمریکا را به همراه داشت. تا آن جا که ودانت پاتل اردیبهشت‌ماه گذشته در جمع خبرنگاران رسانه ها، در واکنش به انتخاب سفیر ایران در ژنو به عنوان رئیس دوره‌ای اجلاس مجمع اجتماعی شورای حقوق بشر در سال ۲۰۲۳ مدعی شده بود: «معرفی ایران به عنوان رییس بعدی گروه اجتماعی شورای حقوق بشر سازمان ملل عمیقا نگران کننده است و انتخاب نماینده کشوری که ناقض فاحش و دائم حقوق بشر است، به عنوان رئیس چنین گروهی موثر بدون آن را محدود می‌کند. معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا قبل تر اعلام کرده بود: آمریکا در سال ۲۰۱۵ با تشکیل این گروه مخالفت کرد و معتقد بود که این گروه کارایی محدود خواهد داشت.

شورای حقوق بشر سازمان ملل، یکی از نهادهای سازمان ملل و از ارکان فرعی مجمع عمومی ملل متحد است که وظیفه آن نشان دادن موارد نقض حقوق بشر می‌باشد. این شورا هم‌زمان با انحلال نهاد قبلی اش یعنی کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل از سال 2006 ایجاد شده ‌و زبان های رسمی آن انگلیسی و فرانسوی است. 

انتخاب و آغاز ریاست دوره ای ایران بر این مجمع اجتماعی و حقوق بشری با واکنش های مثبت و اعتراضات منفی بسیاری در خارج و داخل کشور همراه بوده است:

نگاه مثبت داخلی و همراهی خارجی:

- این رویداد، حاکی از یک دستاورد بزرگ دیپلماتیک برای ایران است که شاید در ظاهر خیلی به چشم نیاید. این ریاست آن چنان هم دوره ای نیست. اینجا باید دو اتفاق مهم رخ بدهد. 

الف) نخست، گروه های منطقه ای باید از آسیا و اروپا و ...، باید نامزدهای خودشان را معرفی کنند که در این مرحله یک اتفاق کم نظیر رخ داده و تمام کشورهای آسیایی-عربی از جمله عربستان که معمولا برای عضویت در نهادهای بین المللی با ایران در رقابت بودند، این بار تمام این رقابت ها را کنار گذاشتند و نام جمهوری اسلامی ایران را تنها معرفی کردند که این یک موفقیت بزرگ است که حاکی از توفیق دیپلماتیک ایران در صحنه روابط با کشورهای منطقه، پیرامونی، چین، دیپلماسی برقراری روابط مجدد با عربستان و همچنین بهبود روابط با دیگر کشورهای منطقه است. اگرچه ایران و عربستان سابقه طولانی در رقابت در عضویت در نهادهای بین المللی از جمله اوپک و سازمان های وابسته به سازمان ملل داشته اند، این بار دیده می شود که این کشورها، فقط ایران را به عنوان کاندیدا انتخاب کرده اند. 

ب) دوم: رئیس فعلی مجمع مذکوراجباری نداشت که این کار را به گروه و نماینده ی بعدی بسپرد، با وجود اختیار برای انتخاب از گروه های منطقه ای دیگر، ولی باز هم از نماینده گروه آسیایی و ایران این کار انجام شد و بحرینی-نماینده ایران به عنوان رئیس دوره ای این مجمع اجتماعی انتخاب شد. 

این اتفاق در مقابل اقدامات دو سال اخیر امریکا که با کمپین های مختلف در راستای تعلیق عضویت ایران از کمیسیون مقام زن  در سازمان ملل تلاش می کرد، یک شکست برای امریکایی ها محسوب می شود. این در حالی است که ایران اخیرا به کمیسیون پیشگیری از جرم سازمان ملل نیز انتخاب شده است. 

نگاه منفی داخلی و موانع خارجی:

علاوه بر واکنش های و اعتراضات زیادی که از سوی مقامات غربی و خصوصا امریکایی ها و برخی ایرانیان ضد انقلاب در خارج از کشور در این ماجرا منعکس شده و حتی تا ارائه قطعنامه دیده بان سازمان ملل برای لغو ریاست ایران از مجمع اجتماعی پیش رفته؛ در عرصه ی داخلی نیز این موضوع توسط برخی چهره های منتقد نظام مورد مداقه قرار گرفت. به عنوان نمونه، نرگس محمدی-زندانی سیاسی، پس از گذشت یک ماه از دریافت جایزه صلح نوبل 2023 زبان به سخن گشوده و در بیانیه ای خواستار برکناری ایران از ریاست این مجمع شده است.

اتفاق مهم و مرتبط دیگری با شورای حقوق بشر سازمان ملل، تلاش اخیر روسیه در جریان انتخابات مجمع عمومی این سازمان برای به دست آوردن مجدد کرسی شورای حقوق بشر بود که بی‌نتیجه ماند. اعضای این سازمان سال گذشته به تعلیق کرسی مسکو به دلیل حمله روسیه به اوکراین رای داده بودند. روسیه در کنار آلبانی و بلغارستان برای کسب دو کرسی در شورای حقوق بشر به نمایندگی از گروه‌ منطقه‌ای اروپای شرقی رقابت می‌کرد و در رای‌گیری غیرعلنی، بلغارستان ۱۶۰ رای، آلبانی ۱۲۳ رای و روسیه ۸۳ رای به دست آورده بود. اگرچه روسیه در این انتخابات ناکام ماند، اما کسب ۸۳ رای نیز نمایندگان کشورهای غربی را شگفت‌زده کرد. روسیه مدعی شد که از حمایت اکثریت خاموش برخوردار است و حالا با وجود اینکه ۸۳ رای، یعنی کمتر از نصف ۱۹۳ کشور عضو سازمان ملل را به دست آورده، اما نگرانی‌هایی ایجاد شده که حمایت از مسکو تا این حد بالا بوده است. 

در مقابل وضعیت در آسیا به گونه‌ای دیگر رقم خورد و چین به شورای حقوق بشر سازمان ملل برگشت. چهار کشور چین، ژاپن، کویت و اندونزی کاندیدای چهار کرسی در شورای حقوق بشر بودند. اگرچه برخی از گروه‌های حقوق بشر هم علیه پکن کمیپن کرده بودند، اما نتیجه دلخواه آنها به دست نیامد. درنهایت اندونزی با ۱۸۶ رای در صدر، کویت با ۱۸۳ رای و ژاپن با ۱۷۵ رای کرسی‌های حقوق بشری سازمان ملل را به دست آوردند. چین هم با ۱۵۴ رای در رتبه آخر قرار گرفت. 

در واکنش به این اتفاق، دیده بان حقوق بشر اعلام کرد که با وجود سابقه حقوقی چین، باید این کشور را از شورای حقوق بشر محروم کرد. این گزارش به تحقیق سال گذشته دفتر کمیساری حقوق بشر سازمان ملل اشاره کرد که در آن گفته شده بود بازداشت تبعیض‌آمیز اویغورها و سایر گروه‌های قومی عمدتا مسلمان در منطقه غربی سین‌کیانگ چین ممکن است جنایت علیه بشریت باشد. 

در خصوص روسیه نیز چنین اتفاقی رخ داد و کمپین علیه روسیه شکل گرفته بود. آمریکایی ها و سایرین نامه‌هایی را به اکثریت ۱۹۳ عضو مجمع عمومی سازمان ملل ارسال کرده و خواستار رای گیری علیه روسیه شده بودند.

فریت هوجا، سفیر آلبانی در سازمان ملل، از اعضای این شورا و از کسانی که به اعتبار شورای حقوق بشر اهمیت می‌دهند، خواست تا «با عضویت کشوری که مردم بی‌گناه را می‌کشد و زیرساخت‌های غیرنظامی را ویران می‌کنند» مخالفت شود.

آنچه به نظر می رسد: اینکه کشورهای همسوئی چون ایران، روسیه و چین که همواره از سوی قدرت های غربی و خصوصا امریکایی ها به عنوان ناقضان فاحش و دائم حقوق بشر معرفی می شوند و با استفاده از ابزارهای مدیریتی نرم در مجامع بین المللی-سازمان ملل متحد، مورد هجمه و تحریم های مختلف اقتصادی، سیاسی، نظامی و ... قرار می گیرند، استفاده از ظرفیت و زمینه حضور و فعالیت در شوراها و مجامع تاثیرگذار سازمان های بین المللی می تواند از اهم موارد در بحث مدیریت برخورد منطقی و اثربخش در مواجهه با اقدامات دولت های غربی، از سوی کشورهای مشترک المنافعی همچون ایران، روسیه و چین باشد!