پیامدهای توافق‌نامه امنیتی تهران و بغداد

نویسنده: دکتر جواد معصومی، پژوهشگر بین‌الملل

دیپلماسی ایرانی: قاسم الاعرجی، مشاور امنیت ملی عراق با دکتر علی‌اکبر احمدیان نماینده مقام معظم رهبری و دبیر محترم شورای‌عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران دیدار و در باره مسائل نحوه اجرای کامل توافقنامه امنیتی میان دو کشور گفتگو و تبادل نظر کردند؛ در این دیدار ضمن تقدیر و تشکر از حسن همکاری و تمهیدات دولت عراق در برگزاری هر چه باشکوه‌تر مراسم اربعین، در خصوص توافق‌نامه امنیتی میان دو کشور بیان فرمودند که اجرای دقیق و کامل این توافق‌نامه تضمین‌کننده امنیت مرزهای دو کشور و نقشه معقول و مناسبی برای حذف مولفه‌های ناامن‌کننده در منطقه است و همچنین قاسم الاعرجی دبیر شورای امنیت ملی عراق نیز بر عزم دولت و نهاد امنیتی ملی عراق برای اجرای توافق‌نامه تأکید کرد و گفت از هر فرصتی برای توسعه و تعمیق روابط تهران - بغداد استقبال و استفاده خواهیم کرد.

در همین رابطه معاون فرماندهی عملیات مشترک عراق نیز جزئیات جدیدی از روند اجرای توافق‌نامه امنیتی تهران و بغداد ارائه نمود. وی گفت که در طی دو هفته گذشته نقاط مرزی ایجاد شده و در اختیار نیروهای مرزبانی عراق قرار گرفته است و خاطرنشان کرد که نیروهای تجزیه‌طلب مخالف ایران از مرزها دور شده و به مکان مشخص در مرکز کشور منتقل شده‌اند. قیس المحمداوی افزود قانون اساسی عراق روشن است و به‌هیچ‌عنوان نمی‌پذیریم که عراق سکویی برای تجاوز به همسایگان باشد همچنین نسبت به تداوم همکاری‌های امنیتی و واپایش مرزها توسط نیروهای مرزبانی ابراز امیدواری کرد.

آنچه مسلم است اینکه در ارتباط با توافق‌نامه امنیتی میان ایران و عراق قرار بود ظرف شش ماه دولت عراق نگرانی‌های جمهوری اسلامی ایران در خصوص نیروهای تروریستی مسلح در نزدیکی مرز ایران را مرتفع کند، به‌نحوی‌که این تروریست‌ها به منطقه مورد توافق منتقل شده تا نگرانی‌ها در حوزه مرزی ایران مرتفع شود. دراین‌خصوص بخش‌های عمده‌ای از این توافق اجرایی شده است و هیئت جمهوری اسلامی ایران ضمن ارزیابی دقیق اجرای کامل توافق‌نامه را با گفتگوهای متعدد با مقامات عراقی پیگیری نموده‌اند و ایران بارها اعلام کرده است که در ارتباط با امنیت مرزهای خود با هیچ طرفی مسامحه نخواهد کرد و این موضوع را تا زمانی که این توافق به‌صورت کامل اجرا شود دنبال خواهد کرد.

اجرای کامل توافق‌نامه مذکور تأثیر تعیین‌کننده‌ای در کاهش و مدیریت چالش‌های امنیتی ناخواسته بین دو کشور ایران و عراق با تعاریف عمیق راهبردی به دنبال خواهد داشت که این ناامنی ها بیشتر ریشه در شرارت گروه‌های تروریستی حاضر در منطقه اقلیم کردستان دارد و بررسی‌ها بیانگر این است که برخی از اقدامات ضد امنیتی توسط عوامل رژیم صهیونیستی با هماهنگی گروه‌های تروریستی مورد اشاره حاضر در اقلیم کردستان صورت‌گرفته است و هدف نهایی این توافق نامه این است که گروه‌های تروریستی ضمن خلع سلاح به اردوگاه‌های پناهندگان منتقل و تحت نظارت سازمان پناهندگان قرار گیرند. 

جمهوری اسلامی ایران و دولت عراق معتقد هستند که این لکه سیاه تروریستی باید هرچه زودتر با اجرای کامل توافق‌نامه از صحنه سفید روابط ایران و عراق زدوده شود، چراکه اجرای کامل توافق‌نامه نه‌تنها به نفع ایران بلکه به نفع امنیت عراق و منطقه است و پاک‌سازی مرزهای ایران و عراق از لوث گروهک‌های تروریستی در چند ساحت به نفع طرفین است که مهم‌ترین آن تأمین امنیت پایدار در مرزهای ایران و عراق است که موجب امنیت مسیر تجاری طرفین می‌گردد. بنابراین، راهبرد مشترک ایران و عراق به دنبال خشک‌کردن ریشه‌های مراکز تهدید و ناامنی بوده که با خروج نیروهای متخاصم فرامنطقه‌ای به‌ویژه امریکا و رژیم صهیونیستی آرامش و توسعه سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را به دنبال خواهد داشت.

در این میان آنچه مسلم است اینکه ملاقات روز یکشنبه ۹ مهرماه ۱۴۰۲ برای دولت عراق یک فرصت طلایی است، زیرا این ضرب‌الاجل دیگر تمدید نخواهد گردید و در صورت عدم اجرای کامل این توافق‌نامه امنیتی ایران خود را محق می‌داند تا برای تأمین امنیت و پاسداری از مرزهای خویش هر اقدامی را که صلاح می‌داند انجام دهد و قطعاً برچیدن پایگاه‌های تروریستی بیش از همه به سود دولت عراق خواهد بود و اگر به هر دلیلی بغداد نتواند بخش‌هایی از مفاد توافق‌نامه را اجرایی کند، جمهوری اسلامی ایران ناگزیر است با هماهنگی قبلی با دولت مرکزی عراق واکنش قاطع از خود نشان دهد.

قبل از امضای توافق نامه مورد بحث دغدغه و معظلات امنیتی بر شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی و بسیاری موارد دیگر معطوف شده بود که در صورت اجرای کامل این توافق نامه پیامدهای مهمی در عرصه های مختلف اعم از رونق اقتصادی، بهبود معیشت، توسعه سلامت، پایداری سکونت در شهرهای مرزی و کاهش مهاجرت و ... به دنبال خواهد داشت. نهایتاً این دستاورد مهم زمینه توسعه و برنامه ریزی زیرساخت های آمایش مرزی بویژه شهرهای مرزی مشترک بین ایران و عراق با توجه به نیاز ها و مسائل دو طرف خواهد گردید.

جمع‌بندی

سیاست منطقه ای جمهوری اسلامی ایران در دوران پرالتهاب و پرآشوب منطقه غرب آسیا طی یک دهه گذشته موجب شده تا امروز کشورهای منطقه به خوبی به نقش ایران در حفظ ثبات و تضمین نظم و امنیت منطقه‌ای پی برده و تهران را یک وزنه بسیار سنگین و متحدی قابل اعتماد و اتکا در جهت تحرکات امنیت زا برآورد کنند. نقش پررنگ ایران در برداشتن سایه تهدید داعش از منطقه با حمایت کامل از دولت‌های عراق و سوریه در مبارزه با تروریسم، مقابله با طرح‌ها و نقشه‌های تجریه‌طلبانه غربی- صهیونیستی در جغرافیای منطقه از جمله در عراق، و همچنین در همین دوران نقش‌آفرینی سازنده ایران در حفظ تمامیت ارضی قطر در برابر کشورهای محاصره کننده در ماجرای بحران داخلی سال 2017 در شورای همکاری خلیج فارس، حمایت حفظ تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان و ارمنستان و مقابله با سیاست اشغالگری رژیم صهیونیستی در لبنان و سوریه و فلسطین، همکاری با عربستان سعودی پس از توافق تاریخی ازسرگیری روابط با ریاض برای بازگرداندن ثبات سیاسی و اقتصادی به لبنان و پایان دادن به جنگ یمن نمونه‌هایی از نقش آفرینی مثبت و ثبات افرین جمهوری اسلامی ایران در این برهه بوده است.

با توجه به اینکه مهلت زمان اجرای توافقنامه امنیتی ایران و عراق ۲۸ شهریورماه سال جاری به اتمام رسید و سفر اخیر مشاور شورای‌عالی امنیت ملی عراق به ایران نیز در ارتباط با اجرای این توافق برگزار شد و بر اساس آنچه مقامات عراقی تا امروز گفته‌اند توافق امنیتی تهران - بغداد در حال اجراست و سه‌گام مهم در این زمینه برداشته شده که شامل: عقب راندن نیروهای مخالف ایران، واپایش مناطق مرزی ایران و عراق و خلع سلاح نیروهای مسلح ضدایرانی است. اجرای توافق امنیتی عراق و ایران که بسیاری از چالش‌های مرزی دو کشور به‌ویژه در شمال غرب را برطرف می‌کند که این دستاورد نتیجه هماهنگی دقیق و هوشمندانه دیپلماسی و به‌ویژه با میدان است که الگوی مناسبی برای سایر مناطق به‌ویژه قفقاز جنوبی برای برقراری امنیت پایدار بدون حضور نیروهای فرامنطقه‌ای است.