نشستی برای پایان مناقشه دمشق و آنکارا

حسین فاطمی، روزنامه نگار

دیپلماسی ایرانی: روز گذشته نشست چهارجانبه وزرای دفاع و رؤسای دستگاه‌های اطلاعاتی ایران، ترکیه، روسیه و سوریه در مسکو برگزار شد، نشست چهارجانبه‌ای که در واقع بخشی از روند عادی‌سازی روابط ترکیه و سوریه با میانجی‌گری ایران و روسیه است. اکنون و پس از چند سال ثبات نسبی در سوریه و آغاز بازسازی ویرانه‌های این جنگ داخلی، دمشق درصدد است تا یکی از مهم‌ترین چالش‌های خود با همسایه شمالی را حل و فصل کند. ترکیه هم پس از سال‌ها درگیری پیدا و پنهان با دولت بشار اسد، این روزها ارتباط صلح‌آمیز با دولت قانونی سوریه را در دستور کار دارد.

به گزارش وزارت دفاع جمهوری اسلامی ایران، در جریان این مذاکرات اقدامات فعلی در زمینه تحکیم امنیت در جمهوری عربی سوریه و عادی‌سازی روابط جمهوری ترکیه مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در این مذاکرات توجه ویژه‌ای به موضوع مبارزه با تمام اشکال تهدیدات تروریستی، مبارزه با داعش و سایر گروه‌های افراطی در سرزمین سوریه صورت گرفت. در نتیجه مذاکرات طرف‌ها بر تمایل خود در حفظ تمامیت ارضی سوریه و لزوم فعال‌سازی تشریک مساعی برای بازگشت هر چه سریع‌تر آوارگان سوری به کشور خود تأکید کردند. وزرای دفاع چهار کشور همچنین به طور خاص، لزوم گفت‌وگوهای سازنده در فرصت موجود و لزوم تداوم آن به نفع صلح و ثبات پایدار در جمهوری عربی سوریه و کل منطقه را خاطرنشان ساختند. همچنین وزارت دفاع ترکیه نیز جزئیاتی را درباره مذاکرات انجام‌شده وزرای دفاع و رؤسای دستگاه‌های اطلاعاتی ایران، روسیه، ترکیه و سوریه اعلام کرد. به گزارش خبرگزاری رویترز، وزارت دفاع ترکیه در بیانیه‌ای اعلام کرد که وزرای دفاع ایران، روسیه، ترکیه و سوریه در مسکو مذاکرات «سازنده‌ای» داشتند. بنابر اعلام وزارت دفاع ترکیه، وزرای دفاع این کشورها و رؤسای دستگاه‌های اطلاعاتی آن‌ها در این نشست درباره امنیت در سوریه و عادی‌سازی روابط میان آنکارا و دمشق گفت‌وگو کردند.

مذاکرات برای عادی‌سازی روابط بین دمشق و آنکارا، نخستین بار ۲۸ دسامبر ۲۰۲۲ با حضور وزرای دفاع روسیه، سوریه و ترکیه در مسکو آغاز شد. در این جلسه، طرفین درباره تشکیل یک کمیسیون مشترک سه‌جانبه به توافق رسیدند. به دنبال این مذاکرات مقرر شد، این نشست‌ها در سطح وزرای خارجه نیز برگزار شود و مذاکرات مستقیم بین رجب طیب اردوغان و بشار اسد، رؤسای جمهور ترکیه و سوریه نیز در دستور کار خواهد بود. در همین ارتباط نشست چهارجانبه معاونان وزرای خارجه سوریه، روسیه، ایران و ترکیه درباره تحولات سوریه ۱۵ فروردین در مهمانسرای وزارت خارجه روسیه در مسکو برگزار شد و بنا بر اعلام وزارت خارجه ترکیه نشست وزرای خارجه چهار کشور نیز اوایل ماه مه برگزار می‌شود.
 
ترکیه در مسیر بازتنظیم روابط منطقه‌ای

طی چند سال گذشته با تغییر شرایط منطقه‌ای برای ترکیه، آنکارا تصمیم به بازتنظیم روابط خود با کشورهای همسایه و منطقه گرفته است که از جمله آنها عربستان، امارات، مصر، سوریه و رژیم صهیونیستی است اما درباره برخی از این کشورها و مشخصاً سوریه با مشکلاتی در عادی‌سازی روبه‌رو شده است. دولت سوریه پیش‌شرط عادی‌سازی روابط با ترکیه را عقب‌نشینی نیروهای نظامی ترکیه از سوریه و عدم حمایت از تروریست‌ها می‌داند با این حال ترکیه زیر بار نمی‌رود. اصرار مداوم آنکارا بر ایجاد یک منطقه امن به عمق ۳۰ کیلومتری (۱۸ مایلی) در امتداد مرز، چه به تنهایی یا با همکاری دمشق، به مثابه یک میدان مین عمل می‌کند که می‌تواند قطار صلح در روابط سوریه و ترکیه را از ریل خارج کند.

به هر حال ترکیه خود را یک قدرت نوظهور متوسط جهانی می‌داند، لذا اردوغان معتقد است با چنین قدرتی اگر منافعش در سوریه را پی بگیرد، نه با واکنش تند و جدی از سوی جمهوری اسلامی ایران روبه‌رو خواهد شد و نه روسیه؛ بویژه پوتین که در جنگ اوکراین گرفتار است و به نقش، نفوذ و جایگاه ترکیه هم نیاز دارد.

در این میان طیفی دیگر از تحلیلگران نظری متفاوت دارند و با توجه به انتخابات ریاست جمهوری در ترکیه بر این باورند که اردوغان برای جلب آرای بخشی از جامعه که مخالف حضور ترکیه در خاک سوریه هستند به عادی‌سازی روابط با دمشق نیاز دارد. لذا به سمت انجام دیدارهای بعدی با مقامات سوری ذیل نشست چهارجانبه پیش خواهد رفت.

در عین حال ناظران تأکید دارند ترکیه یک دیپلماسی صفر و یک ندارد بلکه با یک سیاست خارجی منعطف و در عین حال همه‌جانبه و عمل‌گرایانه سعی دارد منافع خود را محقق کند. به دیگر سخن آنکارا تلاش می‌کند تا اقدامات لازم برای مبارزه با تروریسم را با سه کشور دیگر هماهنگ کرده و با تمرکز بر روند مذاکرات سیاسی، برای بحران پناهجویان و بازگشت آبرومندانه آنها به سوریه هم رایزنی و برنامه‌ریزی کند.
 
بدون تهران موفقیتی در کار نیست

بر کسی پوشیده نیست که تهران در کنار مسکو به دنبال میانجی‌گری بین دمشق و آنکارا است. لذا نقش ایران، هم در قالب محور آستانه و هم در محور جدید چهارگانه برای ترکیه، سوریه و روسیه حائز اهمیت است. این اهمیت زمانی دو چندان می‌شود که با آغاز جنگ اوکراین و خروج نیروهای روسیه از خاک سوریه، ایران دست برتری را پیدا کرده است.  از این رو برخی محافل سیاسی و رسانه‌ای اعتقاد دارند که نباید و نمی‌توان این واقعیت را نادیده گرفت که روسیه و ترکیه هم برای پیشبرد منافع و برنامه‌های خود در سطح منطقه و مشخصاً در پرونده سوریه به همکاری، همراهی و همسویی با جمهوری اسلامی نیاز دارند. جلب رضایت تهران برای آنکارا و اردوغان مهم است.

به هرحال ایران در صحنه تحولات میدانی سوریه حضور جدی و چشمگیری دارد. پس حتی اگر نتواند یک کار ایجابی برای ممانعت از برنامه ترکیه در سوریه انجام دهد، می‌تواند بازی را برای اردوغان به هم بزند، به گونه‌ای که منافعی برای آنکارا هم در پی نداشته باشد. در نتیجه منافع روسیه و ترکیه تا حدی به منافع ایران هم گره خورده است و هر سه کشور هم تمایل ندارند تنش‌ها و تضاد منافع آنها تشدید شود.