تهران دیگر نمی تواند در برابر باکو سکوت کند

دیپلماسی ایرانی: اگرچه در هفته های های پایانی سال گذشته سیاست خارجی منطقه ای ایران به ویژه در قبال کشورهای حاشیه خلیج فارس با توافق سه جانبه پکن و احیای روابط با عربستان سیر مثبتی را سپری کرد، ولی در بستر تحولات دیپلماتیک دو هفته اخیر که از آغاز سال 1402 گذشته است به نظر می رسد روند اتفاقات در اسرائیل به شکل پررنگی روی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تاثیرت مخربی را داشته است.

این آثار به طور مشخص در سوریه و جمهوری آذربایجان نمود واضح تری دارند. شکاف بی سابقه سیاسی - اجتماعی، بحران فروپاشی و سنیگن تر شدن سایه وقوع جنگ داخلی در اسرائیل، این روزها نتانیاهو را بیش از هر زمان دیگری به دشمن خارجی و به مفهومی «دیگری» برای ایجاد انحراف نیازمند کرده است تا از این طریق بتواند ضمن ادامه روند اصلاحات ساختار قضایی از پروژه ایران هراسی در راستای جلوگیری از سقوط دولتش افراطی اش نهایت استفاده را ببرد. 

با توافقی که بین تهران و ریاض صورت گرفت و در کنار آن تداوم بحران در اسرائیل، اکنون نگرانی های نتانیاهو به اوج رسیده است. به همین دلیل تمرکز تحرکات سیاست خارجی وی روی جمهوری اسلامی ایران در منطقه باعث شده است تا دیپلماسی تهران با برخی چالش ها مواجه شود. پیرو نکته یاد شده تحریک باکو توسط تل آویو طی هفته های اخیر تنش هایی را در روابط جمهوری آذربایجان با جمهوی اسلامی ایران ایجا کرده است.

در این باره با سفر هفته گذشته جیحون بایراموف، وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان به اسرائیل و افتتاح سفارت باکو در تل آویو، اکنون نتانیاهو خواب های بیشتری برای این همسایه شمالی ایران دیده است. موید این ادعا نیز به گفته های سکاندار سیاست خارجی اسرائیل باز می گردد. وزیر خارجه دولت نتانیاهو در مراسم افتتاح سفارت جمهوری اذربایجان که چهارشنبه گذشته برگزار شد به صراحت گفت: «با وزیر خارجه اذربایجان درباره تشکیل جبهه یکپارچه علیه ایران گفت وگو کردم. درباره تقویت همکاری در زمینه های اقتصادی امنیت انرژی و ابتکار گفتگو کردیم.»

وی افزود: «اذربایجان کشور مسلمان و موقعیت آن استراتژیک است به همین دلیل روابط دو کشور دارای اهمیت و امکانات بزرگ است.»  قبل از این الهام علی اف، رئیس جمهوری اذربایجان، مختار محمدودف را به عنوان اولین سفیر این کشور در تل آویو منصوب کرد. او مقام با تجربه ای است که در وزارت خارجه و آموزش سمت های مهمی برعهده داشت.

 اگر چه حمله 7 بهمن سال گذشته به سفارت این کشور در تهران روابط شکننده ای را بین ایران و آذربایجان ایجاد کرده بود، اما سوء استفاده های اسرائیل برای فشار به باکو این روزها چهره ای ضدایرانی از آذربایجان به نمایش گذاشته که مناسبات دو همسایه شمالی را به شدت تحت الشعاع قرار داده است. 

هر چه تحلیلگران نسبت به بهبود روابط ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس امیدوارند، به عکس گویا در قفقاز، جمهوری آذریایجان ساز تنش با تهران را کوک می کند. شدت این تنش ها تا جایی پیش رفت که شنبه این هفته سفارت جمهوری اسلامی ایران در باکو، یادداشتی اعتراض آمیز برای وزارت امور خارجه آذربایجان ارسال کرد.

روابط عمومی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با انتشار اطلاعیه‌ای اعلام کرد که «در پی تداوم اقدامات خارج از نزاکت و توهین آمیز توسط برخی رسانه های جمهوری آذربایجان، سفارت جمهوری اسلامی ایران در باکو با ارسال یادداشت اعتراض شدیدالحنی به وزارت امور خارجه این کشور، ضمن درخواست توقف این روند و جبران آن، نسبت به عواقب منفی و خسارت بار تداوم این بداخلاقی رسانه‌ای بر مناسبات آتی دو کشور هشدار داد.» 

البته پیش از این یادداشت اعتراضی سفارت جمهوری اسلامی ایران در باکو، شاهد واکنش هایی از جانب ناصر کنعانی، سخنگوی دستگاه سیاست خارجی نسبت به برخی اقدامات، مواضع و تحرکات باکو نیز بودیم. جمعه 11 فرودین بود که کنعانی خواستار توضیح مقامات آذربایجان شد. سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان اظهارات وزیر خارجه رژیم صهیونیستی مبنی بر توافق با وزیر خارجه آذربایجان در مورد «تشکیل یک جبهه متحد علیه ایران» را سند دیگری از نیات شوم رژیم صهیونیستی جهت تبدیل خاک جمهوری آذربایجان به عرصه تهدید علیه امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران دانست و آن را قویا محکوم کرد.
کنعانی اظهارات وزیر خارجه رژیم صهیونیستی در خصوص تشکیل جبهه متحد ضدایرانی و نیز اظهارات وزیر خارجه آذربایجان پیرامون محتوای گفتگوها و «مرحله جدید شراکت استراتژیک» بین آذربایجان و رژیم صهیونیستی را تأیید ضمنی جهت‌گیری ضدایرانی همکاری‌های آنها خواند و خواستار توضیح مقامات آذری در این رابطه شد.

سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان با تأکید بر پیوند ناگسستنی تاریخی و دینی بین مردم ایران و آذربایجان افزود: «جمهوری اسلامی ایران همواره کوشیده است تا تلاش بدخواهان برای ایجاد فاصله بین دو کشور همسایه را ناکام بگذارد و از دولت آذربایجان نیز انتظار می‌رود از دامی که دشمنان روابط دو کشور پهن کرده اند، دوری کند. بدیهی است که جمهوری اسلامی ایران نمی‌تواند نسبت به توطئه رژیم صهیونیستی علیه خود از خاک جمهوری آذربایجان بی تفاوت بماند.»

اما این پایان واکنش های کنعانی به تنش آفرینی های باکو نبود. به فاصله یک روز بعد، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به اتهام زنی جدید دولت آذربایجان علیه ایران واکنش نشان داد. ناصر کنعانی در صفحه توئیتر خود در این ارتباط نوشت: «از دولت آذربایجان خواستیم در مورد سخنان وزیر خارجه رژیم صهیونیستی مبنی بر توافق با آذربایجان برای تشکیل جبهه متحد علیه ایران توضیح دهد. سخنگوی وزارت امور خارجه آذربایجان طفره رفت و سراغ اتهام زنی های جدید علیه ایران رفت. آیا تداوم سکوت، مهر تأیید ضمنی بر اظهارات شریک استراتژیک باکو نیست؟ رژیم جنایتکار صهیونیستی از نزدیک شدن به کشورهای مسلمان، هدفی جز ایجاد اختلاف و چنددستگی در امت اسلامی برای تحقق مطامع توسعه‌طلبانه خود ندارد. به برادران و خواهران مسلمان در آذربایجان توصیه می‌کنیم نسبت به نیات واقعی دشمن صهیونیستی هوشیار باشند.»

در کنار این مواضع کنعانی، علی نیکزاد، نایب رئیس مجلس شورای اسلامی هم اوایل فرودین ماه  به جمهوری آذربایجان هشدار داد. نیکزاد در مطلبی در ‌صفحه توئیتر خود نوشت:«نظام مقدس اسلامی نسبت به تحولات در مرزها و همسایگانش حساس است و به بلندپروازی ها، پاسخ محکم می دهد. امیدوارم همسایگان ما حسن همجواری با نیاکان خود را فدای وسوسه صهیونیست‌ها نکنند.» البته او در این توئیت از دو هشتگ «باکو» و «ایران» استفاده کرد.

البته تنش آفرینی های باکو علیه ایران طی روزهای اخیر به قدری پررنگ بوده که کار از وارات امور خارجه هم فراتر رفت و حتی واکنش فرمانده هان نظامی را هم به دنبال داشت. در این رابطه کیومرث حیدری، فرمانده نیروی زمینی ارتش هم عنوان داشت که «در قفقاز چندین موضوع بسیار حساس وجود دارد. یکی از آنها حضور عناصر رژیم صهیونیستی در داخل مرزهای این کشور است.» حیدری خاطر نشان کرد که «ایران حضور عناصر صهیونیستی را در کشورهای منطقه تحمل نمی کند و با آن مقابله خواهد کرد.»

فرمانده نیروی زمینی ارتش، مشکل دیگر در خصوص آذربایجان را حضور تروریست های سوریه دانست که در جریان جنگ باکو و ارمنستان به منطقه دعوت شده اند که از دید حیدری، ایران هیچ مدرک معتبری دال بر خروج این عناصر از منطقه ندارد. موضوع سوم از منظر این فرمانده ارشد ارتش جمهوری اسلامی ایران، غیرقانونی بودن تغییرات مرزهای دولتی در منطقه قفقاز  است. به گفته وی، ایران به مرزهای کشورهای همسایه احترام می گذارد، اما اجازه تغییر آنها را هم نخواهد داد. البته این سخنان فرمانده نیروی زمینی ارتش با واکنش تند جمهوری آذربایجان مواجه شد.

به جز مواضع امیر حیدری، نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران هم اخیرا در جدیدترین کنش همزمان با جدی شدن احتمال وقوع جنگ، جنگنده‌هایش را بر فراز آسمان شمال غرب ایران و در نواحی نزدیک به مرز‌های ارمنستان، باکو و نخجوان به پروزا در آورد. نمایشی که می‌توان معنای هشدار جدی تهران به باکو را از آن مورد بازخوانی قرار داد.

در کنار نکات یاد شده تنش ها در مناسبات باکو - تهران اکنون جنبه های دیگری هم پیدا کرده است. ترور فاضل مصطفی، نماینده مجلس جمهوری آذربایجان که چهره ای به شدت ضد ایرانی دارد سبب شد تا محور جدیدی برای حمله و هجمه علیه تهران از سوی باکو شکل گیرد. در این راستا آیخان حاجی زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه باکو مدعی شده که رسیدگی اولیه به اقدام تروریستی علیه فاضل مصطفی (نماینده مجلس)، بر ردپای ایران دلالت دارد و این اقدام، ادامه حمله تروریستی به سفارت جمهوری آذربایجان است.

در عین حال حاشیه سازی های باکو حتی به عزل و نصب های دیپلماتیک ایران و سفرای کشورمان در جمهوری ارمنستان هم کشیده شده است. این حاشیه سازی ها تا آنجا پیش رفت که سفارت جمهوری اسلامی ایران در ارمنستان، از انتشار مطالب جعلی و بی‌اساس درباره منطق انتخاب سفیر کشورمان در جمهوری ارمنستان و نیز سوابق کاری وی و بازنشر آن در گروه های مختلف ابراز تاسف کرد.

با عینک منافع، مصالح و امنیت ملی بی شک تداوم و بهبود روابط با همه همسایگان در اولویت سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران قرار دارد و تهران همواره از تنش زدایی و ارتقای مناسبات استقبال می کند، اما در این میان عملکرد جمهوری اذربایجان به ویژه در دو هفته ای که از شروع سال جدید شمسی می گذرد باعث شده تا تهران بر خلاف گذشته بی طرفی در قفقاز را کنار بگذرد. 

چرا که تمامی شواهد، دلایل و قراین نشان‌گر آن است که به هیچ عنوان این بار تهران نمی‌تواند نظاره‌گری منفعل در قبال باکو باشد. هشدار‌های چندباره، افتتاح کنسول‌گری ایران در شهر قاپان از استان سیونیک ارمنستان، برگزاری رزمایش سپاد در ارس و اخیرا مانور جنگنده‌های ایرانی در نواحی مرزی آذربایجان از جمله نمود‌هایی هستند که حکایت ار آن دارد تهران دیگر نمی‌تواند به عنوان یک نظاره‌گر بی‌طرف در قبال جمهوری آذربایجا عمل کند. البته این اقدامات تهران لزوما به معنای تنش زایی و یا احتمال جنگ با باکو نیست، اما جمهوری اسلامی ایران ضمن احترام به همه همسکایگان باید این هشدار را هم بدهد که در خصوص تحقق منافع و امنیت ملی با هیچ بازیگر منطقه ای و فرامنطقه ای تعارف ندارد./شرق