آیا لیز تراس می تواند توافق هسته ای ایران را نجات دهد؟

نویسنده: محمد جواد موسوی زاده

دیپلماسی ایرانی: لیز تراس هفته گذشته به عنوان جانشین بوریس جانسون انتخاب و سومین نخست وزیر زن انگلیس شد. برخی از تحلیلگران بر این باورند که وی نسبت به سلف خود بوریس جانسون موضع سخت تری را در برابر جمهوری اسلامی ایران اتخاذ خواهد کرد. تراس یکی از حامیان سرسخت اسرائیل (دشمن ایران) است و در طول جنگ روسیه و اوکراین اقدامات شدیدی را علیه روسیه، متحد ایران انجام داده است. 

پس از حملات هوایی اسرائیل به غزه در اوایل ماه اوت، تراس گفت: "بریتانیا در کنار اسرائیل و حقش برای دفاع از خود ایستاده است." او یک متحد سرسخت اسرائیل در بریتانیاست که در حمایت از دیگر رهبران اروپایی بسیار پا را از این هم فراتر گذاشته است. نخست وزیر جدید می تواند اولین رهبر غربی باشد که راه دونالد ترامپ، رئیس جمهوری سابق آمریکا را دنبال می کند و درصدد است سفارت بریتانیا را از تل آویو به بیت المقدس منتقل کند. من اهمیت و حساسیت مکان سفارت بریتانیا در اسرائیل را درک می کنم. من با دوست خوبم  (یائیر لاپید) نخست وزیر اسرائیل، گفت وگوهای زیادی در این زمینه داشته ایم. تراس در نامه‌ای به محافظه‌کاران دوستان اسرائیل، یک گروه مدافع با نفوذ در حزب حاکم، نوشت: با اذعان به این موضوع، حرکتی را بررسی خواهم کرد تا اطمینان حاصل کنم که ما بر قوی‌ترین پایه در داخل اسرائیل عمل می‌کنیم. علاوه بر این لاپید، نخست وزیر اسرائیل در حساب رسمی توییتر خود به تراس تبریک گفت و او را "دوست خوب من و دوست بزرگ اسرائیل" توصیف کرد.

در طول جنگ بین روسیه و اوکراین، سیاست های اتخاذ شده تندروی تراس علیه روسیه توسط رسانه های مهم مورد توجه قرار گرفته است. او از ارسال تسلیحات بیشتر به اوکراین حمایت کرد و در عین حال از آسیب رساندن به نیروهای روسی توسط نظامیان اوکراینی حمایت بعمل آورد.

او به عنوان یک سیاستمدار عملگرا، کاملاً نتیجه گرا است و به طور عملی با مسائل برخورد می کند. در ارتباط با ایران، زمانی که وزیر امور خارجه بود او دو مشکل قدیمی و پیچیده با جمهوری اسلامی ایران را حل کرد. پس از آنکه پنج وزیر امور خارجه قبلی بدهی بریتانیا را نتوانسته بودند در خرید تعداد 1500 تانک چیفتن بریتانیایی و 250 خودروی زرهی که رژیم پهلوی آنها را سفارش داده بود، پرداخت کنند (پس از انقلاب اسلامی دولت انگلیس این سفارش‌ها را لغو کرد) لیز تراس با اتخاذ رویه ای مبلغ 400 میلیون پوند را به ایران انتقال داد. علاوه بر این، تراس زمینه آزادی دو تبعه بریتانیایی-ایرانی به نام‌های نازنین زاغری-رتکلیف و انوشه آشوری را در مارس 2022 فراهم کرد. او به وعده خود در آزاد کردن نازنین عمل کرد. بعد از پنج وزیر امور خارجه، این موضوع به نظر مهم است. ریچارد رتکلیف، شوهر نازنین زاغری، می گوید: او تنها کاری را انجام داد که همه می‌دانستند کارساز است: او بدهی بریتانیا را پرداخت کرد.

تراس در یک سال گذشته با حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در تماس بوده است. دو طرف چندین ملاقات و تماس تلفنی در مورد اتباع بازداشت شده انگلیس در ایران و مذاکرات هسته ای ایران داشته اند. تراس پس از دیدار با وزیر امور خارجه ایران اعلام کرد: می‌خواهم ایران را به میز توافق هسته‌ای و به مذاکرات وین بازگردانم. 

تعامل دیپلماتیک بر سر فعالیت های منطقه ای ایران در مذاکرات آتی بین دولت تراس و بایدن حیاتی خواهد بود. بریتانیا بیش از سایر کشورهای اروپایی بر تصمیمات کاخ سفید نفوذ دارد و ایالات متحده می تواند با استفاده از تجربیات مثبت ایران و تراس، نقش میانجیگری را به انگلیس در تلاش برای حل مشکلات دوجانبه بدهد. شکی نیست که تراس شانه به شانه دولت بایدن و متحدان اروپایی آن در موضوع هسته ای ایران ایستاده است. اما به عنوان یک سیاستمدار عملگرا با موفقیت های گذشته در برخورد با جمهوری اسلامی و تجربه قابل توجه سیاست خارجی، تراس می تواند نقشی کلیدی در نهایی کردن مذاکرات هسته ای و کاهش اختلافات داشته باشد.

از سال گذشته، دیپلمات‌های آمریکایی و ایرانی یک ماراتن مذاکرات با میانجیگری اتحادیه اروپا را برای نجات برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) که پیشتر به عنوان توافق هسته‌ای ایران شناخته شده بود، برگزار کرده‌اند. با این حال، جمهوری خواهان در ایالات متحده و حامیان اسرائیل در بریتانیا، که به تراس نزدیک هستند، با احیای برجام که دولت ترامپ در سال 2018 از آن خارج شد، مخالف هستند. با این وجود، نخست وزیر جدید بریتانیا از بازگرداندن توافق برای مهار برنامه هسته ای ایران حمایت می کند. با این حال، او هشدار جدی به ایران داد و گفت: «من به صراحت گفته‌ام که پیشرفت در برنامه جامع اقدام مشترک به اندازه کافی سریع پیش نمی‌رود و به شما اطمینان می‌دهم که در صورت فروپاشی برجام، همه گزینه‌ها روی میز است. گرچه تراس در داخل با مشکلات اقتصادی فاجعه باری مواجه است، اما مسائل خارجی در دستور کار او قرار دارد و ایران همیشه موضوع مهمی برای بریتانیا بوده است. هنگامی که تراس وارد خیابان داونینگ 10 شد، تصاویر بزرگی از او با عناوین امیدوارکننده در برخی از روزنامه های اصلاح طلب ایران در انتصابش در سمت جدید چاپ شد. پس از آن، روزنامه رسمی دولت با انتقاد از این روزنامه ها نوشت: «به مواضع ضد ایرانی نخست وزیر جدید انگلیس توجه کنید، سوال اینجاست که چه همسویی معناداری بین این شخصیت ضد ایرانی با رویکرد برخی رسانه های داخلی وجود دارد؟»

برای پر کردن خلاء اتحادیه اروپا پس از برگزیت، سیاستگذاران بریتانیایی سیاست خارجی این کشور را به استراتژی ایالات متحده نزدیکتر کرده اند. علاوه بر این، هیچ نشانه ای از اختلاف نظر بین دو کشور دیده نمی شود. با در نظر گرفتن این موضوع، تراس یک نخست وزیر ایده آل برای واشنگتن است. تراس نسبت به جانسون در برابر دشمنان ایالات متحده جنگ ‌طلب‌تر است و می‌تواند موضعی سخت در برابر روسیه، چین و ایران اتخاذ کند. او در افزایش هزینه های دفاعی تردیدی ندارد. هنگامی که رئیس جمهور جو بایدن سه شنبه گذشته  تلفنی به تراس تبریک گفت، هر دو رهبر قول دادند که از دستیابی ایران به سلاح هسته ای جلوگیری کنند.

بدیهی است که چشم انداز روابط ایران وانگلیس به شدت به نتیجه مذاکرات برای احیای برجام بستگی دارد. البته با توجه به تصویر بیش از حد منفی در حافظه ایرانیان ناشی از عملکرد استعماری انگلیس در ایران، نخست وزیر جدید به روابط ضعیف دو طرف پایان نخواهد داد.

با این حال، تراس می تواند به محض برگزاری اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل در اواخر سپتامبر با مقامات ایرانی دیدار کند. حال پس از درگذشت ملکه الیزابت دوم و انتخاب نخست وزیر جدید در بریتانیا، باید دید آیا دو طرف می توانند تغییرات اساسی در روابط خود ایجاد کنند یا خیر.

منبع: نشنال اینترست /مترجم: علی رضوان پور