چرا سفر اردوغان به تهران مهم است؟

نویسنده: نوید کمالی، فعال و پژوهشگر حوزه رسانه و دیپلماسی

دیپلماسی ایرانی: ایران و ترکیه دو بازیگر مهم منطقه ای، با نقش ها و درجه تأثیرگذاری متفاوت، اما مکمل یکدیگر در منطقه خاورمیانه محسوب می‏‏ شوند. روابط ایران و ترکیه همواره آمیزه ای از رقابت و همکاری بوده است. علی رغم چالش های مقطعی که در برخی برهه ها وجود داشته، اما دو کشور توانسته اند در راستای منافع مشترک، سطح مناسبی از همکاری را حفظ کنند. هرچند ترکیه عضو ناتو است و با اسرائیل و غرب رابطه نزدیکی دارد اما توانسته توازنی را در روابطش با دیگر کشورها، از جمله با ایران و روسیه حفظ کند. 

منافع ترکیه به ویژه از منظر تلاش این کشور برای تبدیل شدن به هاب ترانزیت انرژی در منطقه، ایجاب می‏ کند ترکیه در روابطش با کشورهای مختلف توازن را رعایت کند. سابقه فرهنگی و تاریخی و نگرانی‎ مشترک امنیتی باعث شده دو کشور در بزنگاه‎ های حساس تاریخی، علی رغم فشارهای مختلف داخلی و خارجی بتوانند سطح بالایی از همکاری را به نمایش بگذارند. 

ترکیه با خودداری از اعمال بخشی از تحریم های اقتصادی وضع شده علیه ایران، نقش مهمی در سیاست‎های مبارزه علیه تحریم ایران داشته است. ترکیه از شرکای ثابت تجاری ایران محسوب می‏شود و روابط اقتصادی دو کشور بالغ بر ۱۰ میلیارد دلار در سال است که قابلیت افزایش تا ۳۰ میلیارد دلار را دارد. بر اساس اعلام اداره آمار ترکیه، مبادلات تجاری ترکیه با ایران در پنج ماه نخست سال ۲۰۲۲ با رشد ۳۹ درصدی به بیش از ۲ میلیارد دلار رسیده است. 

در عین حال، ایران و ترکیه در سوریه، عراق، اقلیم کردستان و منطقه قفقاز و آسیای میانه رقابت‎هایی را باهم دارند.

از جمله مهم‎ترین موضوعاتی که در حال حاضر در روابط دو کشور مطرح است می ‏توان به قصد ترکیه برای لشگرکشی به شمال سوریه، تلاش رژیم صهیونیستی برای بحران آفرینی در روابط ترکیه با ایران، مشکل ورود گسترده پناهندگان افغانی از مسیر ایران به ترکیه و نیز پروژه های سدسازی ترکیه و مشکلات زیست‎محیطی این برنامه ها برای سوریه، عراق و ایران اشاره کرد.

سفر رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه، به ایران در مقطع کنونی رخدادی مهم در روابط دو کشور و سیاست منطقه ‏ای کشورمان محسوب می شود. این سفر در شرایطی صورت می‎گیرد که منطقه خاورمیانه در عرصه نظم منطقه ‎ای شاهد تحولات مهمی است. 

سفر جو بایدن به فلسطین اشغالی و متعاقب آن به عربستان سعودی و تشکیل اجلاسی منطقه ‎ای با حضور سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج ‏فارس و کشورهای اردن، مصر و عراق در جده زمینه ساز ترتیبات نوینی در معادلات منطقه ای است. بخش مهمی از اهداف سفر رئیس جمهوری آمریکا، معطوف به منزوی ‎سازی جمهوری اسلامی ایران بود. از این منظر، سفر اردوغان و پوتین به ایران بلافاصله پس از سفر به ایران، نشان‎دهنده پویایی دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران و شکست سیاست منزوی ‎سازی ایران است. 

همزمانی این سفر با سفر ولادیمیر پوتین به ایران و دیدارهای دوجانبه‎ و سه جانبه‎ بین اردوغان با روسای جمهوری ایران و روسیه، از دیگر وجوه مهم این سفر است. اجلاس سه جانبه روسای جمهوری ایران، روسیه و ترکیه در امتداد اجلاس آستانه قرار دارد و مهم‎ترین دستور کار آن، بحث درباره قصد ترکیه برای حمله به شمال سوریه است هر چند که پوتین و اردوغان دلایل دیگری هم برای این سفر دارند که بحث درباره بحران اوکراین و به ویژه تحریم های اعمال شده علیه روسیه و صادرات غلات بخشی از این مباحث می تواند باشد. 

امروزه وضعیت سوریه متأثر از جنگ اوکراین و عوامل دیگر، متفاوت از گذشته است. کم‎رنگ شدن حضور نظامی روسیه در سوریه، تشدید نگرانی های امنیتی ترکیه از تحرکات کردهای سوریه، ارتقای محسوس جایگاه ترکیه در روابطش با کشورهای غربی و ناتو، بحران‎ اقتصادی و تورم ۸۰ درصدی در جامعه ترکیه و نزدیک شدن انتخابات ریاست جمهوری از جمله محرک هایی که ترکیه را برای حمله به شمال سوریه مصمم کرده است.

در این راستا، جمهوری اسلامی ایران تحرکاتی را پیش از این سفر و در جریان سفر وزیر امور خارجه کشورمان به ترکیه و سوریه و تلاش برای مدیریت تنش بین سوریه و ترکیه انجام داده است. هر گونه نتیجه مثبت این اجلاس در ممانعت از حمله نظامی ترکیه به شمال سوریه می ‏تواند دستاورد مثبتی برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در حفاظت از متحدین منطقه ای ‎اش باشد. همکاری و تفاهمات ایران، روسیه و ترکیه در خصوص سوریه تاکنون توانسته آرامشی نسبی را بر این کشور حاکم کند و مسلماً تداوم این روند می‏ تواند در راستای منافع هر سه کشور باشد.

جدا از موضوع سوریه، در سفر اردوغان سازوکارهای مشترکی بین دو کشور همسایه برای توسعه همکاری های بلندمدت در زمینه های مختلف در دستور کار است که امضای یادداشت تفاهم برای بهره ‎برداری از کریدور تجاری بین ترکیه، ایران و امارات متحده عربی از این جمله است.

این سفر، فرصت مناسب در زمانی مناسب برای ارتقای سطح روابط ایران و ترکیه به ویژه پس از شیطنت‏ های رژیم صهیونیستی است. باید توجه داشت با وجود تنش ‎ها و رقابت‎ های موجود مطرح میان ترکیه و ایران، همکاری دو کشور همچنان ادامه دارد و حتی در برخی زمینه ها رو به بهبود است. نفس این واقعیت که ایران و ترکیه دو کشور همسایه بوده و با مشکلات مشترکی روبه رو هستند، آنها را به همکاری وا می دارد. ایران و ترکیه به عنوان دو قدرت منطقه ای قطعاً با همکاری و تعامل متقابل می ‎توانند بر قدرت منطقه ای خود افزوده و نقشی پررنگ‎تر در تحولات منطقه و جهان اسلام ایفا کنند. این بدان معناست که با درک بهتر تصمیم‎گیران و دولتمردان ایران و ترکیه، همکاری ایران و ترکیه به نوعی بازی برد - برد برای هر دو کشور منجر خواهد شد.