از هم پوشانی هم افزا تا همکاری درآمدزا

دیپلماسی ایرانی: با روی کار آمدن دولت سیزدهم به نظر می رسد که سیاست خارجی ایران برای افزایش سطح همکاری های همه جانبه بویژه اقتصادی و تجاری با کشورهای جهان و بر اساس نگاه به شرق و توسعه متوازن روابط با همسایگان و کشورهای اورآسیا اهمیت زیادی قائل است. در این دوره معاونت دیپلماسی وزارت امور خارجه  افزایش همکاری ها با کشورهای همسایه، به ویژه کشورهای اورآسیا و منطقه پیرامونی جغرافیای خزر تا دریای سیاه مورد توجه خاص قرار داده و در یک سال گذشته تحولات مهمی را رقم زده است که  از نمونه های بارز آن برگزاری اولین نشست همکاری ایران با سازمان همکاری های اقتصادی دریای سیاه (سهادر) در اوایل خرداد ماه با حضور رئیس این سازمان آقای کمانسکو (وزیر خارجه سابق رومانی) و مسارکت نمایندگی سیاسی 11 کشور عضو و حضور مسئولان سازمان اکو و حضور قابل توجه نمایندگان بخش خصوصی کشورمان همزمان با سی سالگی شکل گیری سهادر در تهران می باشد. 

در قرن بیست و یکم تحولات بین المللی سرعت زیادی بخود گرفته و کشورها و رهبران سیاسی ای موفق هستند که در اتخاذ تصمیمات خود از تمامی مولفه های چابکی و پویایی بهره مند بوده و توانمندی لازم برای بهره گیری از تغییر جزیی راهبرد  و انتخاب تنوع تاکتیک های لازم بر اساس منافع کلیدی ملی و تعیین کننده کشور خود داشته باشند. منطقه پیرامونی دریای سیاه تنوعی از کشورها با فرهنگ، دین، ملل و اقوام مختلف و ظرفیت اقتصادی و بازرگانی فوق العاده و مکمل با اقنتصاد ایران است؛ البته در حال حاضر ضریب قابل‌ توجهی از بی‌ ثباتی و ناامنی وجود دارد. چرا که بحران‌ های تاریخی زیادی در منطقه تجربه‌ شده که  خیلی هم منجمد نیستند و همیشه می‌ توانند دوباره در منطقه وسیع‌ تری از دریای سیاه نظیر جنگ جاری اکراین فوران کنند. منطقه دریای سیاه از نظر ژئواستراتزی دارای اهمیت فراوانی بوده و همواره محل شروع نزاع و رقابت سخت و نرم قدرت های بزرگ بوده است و بسیاری را باور بر این است که تساط بر این منطقه نقش مهمی در بروز و ظهور هر قدرت بزرگ جهانی دارد. منطقه از نظر ژئوپلیتیک دریایی اهمیت فراوانی در حمل و نقل جهانی و منابع انرژی دارد. از دیگر ویژگی های منطقه جغرافیای انسانی ، قومی و دینی می باشد به گونه ای اقوام گوناگون اسلاو، لاتین، ترک و تاتار ، البانیایی ها و رومانیایی ها با با دو دین بزرگ مسیحیت و اسلام حضور فعال دارند . از بعد ژئوپلتیک نیز منطقه در طول تاریخ منشاء تحولات مهمی بوده است، این منطقه از نظر ژئوپلیتیک انرژی نیز اهمیت فوق العاده بویژه برای اتحادیه اروپا دارد بی شک کشورهای این بخش که امروزه 11 کشور را شامل شده که پنج کشور عضو ناتو و دو کشور هم عضو اتحادیه اروپا بوده  و بیش از 1300 میلیارد دلار تجارت خارجی دارند و  حسب فرایند های تاریخی و حضور چند بعدی ایران، دارای اشتراکات بیشتری با کشورمان نسبت به  کشورهای غربی قاره در یک فرایند تطبیقی هستند. روابط ایران با کشورهای این منطقه دارای تاثیرات مهم فرهنگی و اقتصادی قابل توجه بوده، به گونه ای که از طرفی در بخش فرهنگ بسیاری از مفاخر بی بدیل تمدن و ادب درخشان ایرانی و آثار فاخر فارسی نظیر اشعار سعدی، حافظ، فردوسی و خیام و غیره بخوبی شناخته شده می باشد و حتی در حوزه اعتقادی و دینی نیز حضور علویون در تعدادی از کشورهای بالکان با عنایت به عرفان اعتقادی شیعی قابل توجه می باشد و از سوی دیگر در بسیاری از این کشورها ایران را با کالاهای ارزشمندی چون فرش دستی، پسته، خاویار و نفت می شناسند.

در فرآیند پیچیده ارتباط اقتصاد ملی با روند حرکت اقتصاد جهانی، انرژی و تجارت خارجی همواره نقش مهمی ایفاء کرده است، نقشی که در هزاره سوم باتوجه به رویکرد کلی رشد و توسعه اقتصادی، تجارت و جریان پیشرفت در هزاره سوم اهمیّت مضاعف پیدا کرده و یک عامل تعیین کننده دررشد اقتصادی هرکشور محسوب می شود. جمهوری اسلامی ایران با بهره مندی از منابع سرشار طبیعی نفت وگاز و انواع مواد معدنی و اقلیم متنوع چهار فصلی و بویژه دارا بودن نیروی ارزشمند انسانی متخصص وجوان برای موفقیّت در روند توسعه ای خود و اجرایی شدن مؤلفه های اقتصاد مقاوتی نیازمند مشارکت فعال در مبادلات اقتصادی بین المللی و صدور هرچه بیشتر خدمات مهندسی و فنی به موازات جذب سرمایه گذاری های چشمگیر خارجی و نوسازی زیرساختارهای اقتصادیث و صنعتی کشور است، چراکه رسیدن به رشد واقعی اقتصادی و توسعه همه جانبه کشور بدون رقابتی شدن پایدار مفهومی نخواهد داشت.

در وضعیّت کنونی اقتصاد جهانی دیگر هیچ کشوری قادر نیست صرفاً با تکیه بر منابع داخلی و نتایج حاصله در اقتصاد ملی به رشد چشمگیر در روند توسعه اقتصادی دست یابد و روند روبه رشد و متنوع سازی مبادلات فرامرزی انواع کالا و خدمات در کنار جریان سریع حرکت و انتقال سرمایه و فراگیری رشد سریع فنی و صنعتی موجب تقویّت نقش تجارت خارجی در رشد اقتصادی و اهمیّت افزایش صادرات کالا و خدمات با هدف ارتقاء همکاری های اقتصادی بین المللی شده است. امروزه صادرات و واردات کالا و خدمات نقش حمایتی مؤثر در اقتصاد داخلی هر کشور داشته و به میزان مشارکت در تجارت بین المللی روند توسعه کشورها نیز تسهیل خواهد شد.چرا که تجارت خارجی در گام اول در افزایش تولید ناخالصی داخلی حتّی اگر ساختار واردات و صادرات هم متفاوت باشد، سهم بسزایی داشته و در گام دوم نیز با توجه به رابطه ارزش ملی و ارزش بین المللی کالاها صادراتی می تواند در افزایش درآمد سرانه نیز ایفای نقش نماید و میزان موفقیّت در تجارت خارجی ارتباط مستقیم با رشد اقتصادی دارد. همچنین درآمد حاصله از تجارت خارجی و صادرات کالا می تواند در زیرساختارهای اقتصادی کشور سرمایه گذاری شده و موجب افزایش سطح رفاه عمومی و امنیّت اجتماعی شود. واقعیّت این است که ایران با داشتن 1% جمعیّت جهان و دارا بودن رتبه اول منابع نفت و گاز جهان و قرار گرفتن در منطقه استراتژیک خلیج فارس و دریای خزر و دسترسی مستقیم با بازار مصرف 500 میلیون نفری سهم نیم درصدی در تجارت بین الملل دارد

به اعتقاد کارشناسان در سه دهه  گذشته اقتصاد ایران از بازارها و ظرفیت های اقتصادی دریای سیاه ‏مغفول مانده و نگاه تجاری ایران با اروپا تنها بر چند کشور اروپای مرکزی نظیر آلمان، فرانسه و اسپانیا متمرکز شده بود و معمولا نگاه اقتصادی به این کشورها با محوریت کشورهای جایگزین در شرایط خاص بوده است در حالیکه شاکله اقتصادی و دیگر اشتراکات بستر مناسبی را برای داشتن تعاملات پایدار اقتصادی با این منطقه فراهم می نماید. اما در شرایط جدید و در حالیکه  که کشورهای این منطقه تا حدودی ‏در حال دورشدن از سیاست¬های اقتصادی اروپاست وضعیت قابل قبولی برای ایران فراهم شده که به بازارهای این کشورها فکر کند و سطح ‏مبادلات را بهبود بخشد، البته برخی تنگناهای سیاسی و مباحث تحریمی و فشارهای آمریکا و رژیم صهیونیستی همواره در کار بوده و بدون شک یافتن راهکارهای مناسب برای چنین شرایط نیز ناممکن نمی باشد. علی‌رغم این خوشبینی بعضی از کارشناسان بر این باورند که حضور در بازار کشورهای این منطقه بدلیل وجود ساختارهای ناکارآمد سیاسی و اقتصادی در این کشورها مانع جذب سرمایه‌گذاری و حتی صادرات کالاشده و وجود مشکلاتی همچون؛ اعطای امتیازات و تسهیلات نادرست به سرمایه گذاران، دیوانسالاری گسترده، مشکلات نهادی و قانونی – حقوقی و... از موانع حضور در بازار دول سهادر شده است.

جمع بندی: 

به هر حال اقدام اخیر دیپلماسی اقتصادی دستگاه سیاست خارجی گامی میمون و موثر برای تدوین نقشه راه همکاری ایران با سهادر می باشد و بدون شک مزیت‌های اقتصاد ایران شامل؛ موقعیت ژئواکونومیکی، رتبه اقتصادی برتر در دنیا، جمعیت جوان و تحصیلکرده، وجود ذخایر طبیعی و معدنی، زیرساخت‌های اقتصادی قوی و گسترده، تنوع درحوزه های اقتصادی و غنی به لحاظ ذخایر هیدروکربنی و نفتی، چهارمین تولید‌کننده نفت در جهان، دارای دومین ذخایر گازی جهان، صنعت توریسم و اکوتوریسم، تولید روی وکبالت، رتبه برتر در ذخایر آلومینیوم، منگنز و مس در جهان، حائز رتبه خوب در دنیا به لحاظ تنوع تولیدات محصولات کشاورزی در جهان و...می تواند از بالقوگی به بالفعلی در این همکاری ها تبدیل شود و بدون شک زمینه و ظرفیت همکاری موثر در زمینه های دانش بنیان؛ صنایع الکترونیکی، مهندسی، مبلمان، صنایع غذایی، صنایع شیمیایی، راه آهن، دارو، آب، تولید قطعات خودرو، تولید برق آبی تکنولوژی برای محیط زیست، طرح¬های عمرانی و ساختمان، جهانگردی، حمل و نقل زمینی و دریایی، ماشین آلات برقی ؛ محصولات کشاورزی و... با مشارکت موثر بخش خصوصی طرفین وجود دارد.