سیاست خارجی تدافعی ایران

نویسنده: حسن اوجی 

دیپلماسی ایرانی: در مکتب واقع گرایان و‌ نو‌واقع گرایان سیاست خارجی تدافعی کنت والتز و سیاست خارجی تهاجمی مرشایمر کاربرد فراوانی دارد. در حالی که کنت والتز معتقد است امنیت در نظام‌ بین الملل کمابیش وجود دارد و‌ دولت ها تنها در مواقعی که احساس خطر کنند به افزایش قدرت خود دست ‌می زنند. در مقابل مرشایمر معتقد است که دولت ها برای حفظ بقای خود تمایل دارند ‌در جهان هرج و‌مرج‌گونه قدرت خود را به حداکثر برسانند و‌‌ به قول شاعر علی اکبر گلشن: 

برو قوی شو اگر راحت جهان طلبی 

که در نظام‌ طبیعت ضعیف پامال است 

شاید تصورمان از جهان پیرامونی و به نوعی هستی شناسی ما باعث شود تا جهان بینی و رفتار سیاست خارجی ما شکل بگیرد اما همزمان اقدامات و‌ کنش های دول پیرامونی می تواند سیاست خارجی کشورمان را در جنبه های مختلف تقویت و یا تعدیل کند.

در منطق واقع گرایی اگر نتوانید دشمن را از عواقب نامعلوم اقدامات احمقانه و جنگ‌طلبانه اش بترسانید به حفظ صلح موفق نخواهید بود. دشمنان باید این مفهوم‌ را دریابند که درصورت اقدامات تهاجمی ضرر و زیان بیشتری نصیب آنان خواهد شد .

ایران کشوری است که همواره در طول تاریخ مورد تهاجم‌ اقوام و کشورهای مختلفی قرار گرفته که از آن جمله می توان به تهاجم رومی ها؛ یونانی ها؛ مغول ها؛ ترک ها، افغان ها، روس ها، انگلیسی ها؛ آمریکایی ها، حزب بعث عراق و همچنین اقدامات تروریستی رژیم صهیونیستی ‌و گروه های تروریستی همانند داعش اشاره کرد. این در حالی است که ایران در تاریخ دویست ساله اخیر خود به هیچ‌وجه به اقدامات تهاجمی مبادرت نکرده و‌ صرفا اقدامات تدافعی داشته، اما آمریکا در سابقه دویست ساله خود کمتر از انگشتان یک دست در صلح بوده و همواره در تهاجم و تجاوز  به دیگر کشورها دخالت و نفوذ داشته است.

در چنین وضعیتی، ایران همواره سعی داشته است و دارد تا قدرت و سیاست خارجی خود را بر مبنای دفاع از خود در مقابل مهاجمین گسترش و افزایش دهد .

بر این مبنا سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران هیچ گاه تهاجمی قلمداد نمی شود و اقداماتی که کشورمان در عرصه بین المللی انجام داده؛ تنها در راستای تنبیه و‌ تنبه کشورهای مهاجم ‌و ‌گروه های تروریستی بوده است. مقام معظم رهبری  به این مطلب اشاره واضحی داشتند که دوران ضربه زدن و گریختن دشمن گذشته و‌ پاسخ های مناسبی را به چنین اقداماتی خواهیم ‌داد‌.

با در نظر گرفتن این که اولویت های سیاست خارجی ایران در دوران مختلف ریاست جمهوری همواره حفظ تمامیت ارضی کشور و‌ تامین رفاه مردم بوده است در دوره ریاست جمهوری جناب آقای رییسی نیز تحول عمده ای را  در این اصول شاهد نخواهیم‌ بود  اما اولویت های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در این دوران ابتدا گسترش روابط با همسایگان و سپس  کشورهای همسو و در نهایت کشورهای اروپایی خواهد بود.  

ایران همواره خواهان یک رابطه و تعامل مناسب و متعادل با همسایگان خود بوده که در آن به نوعی امنیت متقابل و رفاه برای مردم منطقه در نظر گرفته شده که در نهایت به یک همگرایی اقتصادی منطقه ای منجر خواهد شد.

در این راستا امنیت و شکوفایی اقتصادی خلیج فارس، آسیای میانه، افغانستان، پاکستان و ترکیه برای ایران حائز اهمیت تلقی می شود. همکاری و تعامل با دول مسلمان نیز اولویت مهم دیگر سیاست خارجی ایران است. تعامل با کشورهای همسایه ای که کشور دیگری میان دو طرف حائل  شده همچون چین، روسیه و هند نیز در اولویت سیاست خارجی ایران قرار داشته و دارد.  

در عرصه بین المللی بر اساس شواهد تاریخی، جمهوری اسلامی ایران همواره سعی داشته تا نقش یک دولت متعهد، سازنده و صلح طلب را در نظام بین المللی ایفا کند. همچنین جمهوری اسلامی ایران‌ ثبات قدم در مقابل زورگویی، اجحاف و بی عدالتی در عرصه بین المللی را بر مبنای اسوه عدالت حضرت مولا علی (ع) پیشه و منش خود قرار داده است.  

مبارزه با تروریست ها، انجام‌ تعهدات برجامی علیرغم عهدشکنی غرب و تلاش برای احقاق حقوق ملل مظلوم و زجر کشیده در عرصه بین المللی و همچنین تلاش برای حل بحران سوریه و یمن از جمله اقداماتی است که تعهد ایران را به یک نظام بین المللی با ثبات نشان می دهد؛ در همین  راستا ایران سعی دارد تا با دول اروپایی نیز رابطه متعادل و منصفانه ای را برقرار کند. رابطه ایران با دول اروپایی می تواند به افزایش ثبات و رشد اقتصادی در منطقه اروپا و آسیا کمک کند. البته این رابطه منوط به آن است که دول اروپایی رابطه خود با ایران را به مسائل دیگر و بویژه آمریکا گره نزنند و مستقل عمل کنند‌.

سیاست خارجی ایران در دوران جدید در بعد اقتصادی اهمیت بیشتری خواهد یافت و در همین  راستا تعامل دوستانه با کشورها اصل مهم سیاست خارجی ایران خواهد ‌بود.