نقش حقوق بشر در روابط ایران و اروپا

دیپلماسی ایرانی: بعد از فروپاشی برج های دوقلو با عنوان حادثه 11 ستامبر تعاملات بین المللی بویژه رقابت های سطح کلان جهانی و  نظام بین الملل همچنان در سطوح مختلف دوران گذر بسر برده و اگر چه روسیه به ثبات روبه جلو دست یافته و چین نیز خود را  از نظر مولفه های قدرت خصوصا" در بعد اقتصادی به آمریکا نزدیک نموده است ولی مناطق مهم جهان از جمله غرب آسیا ؛ اتحادیه اروپایی شرق اروپا ؛ ناتو  ؛ حوزه آسیای مرکزی و غیره هم چنان با چالش های گوناگون امنیتی ، اقتصادی و اجتماعی دست و پنجه نرم می کنند. در عین حال که در موضوع کرونا کشورهای جهان  به سطوح مختلف بحران رسیدند ولی در مجموع بحران غیر متعارف جدید موجبات  تشکیک بیشتر به توانمندی قدرت های بزرگ نظیر آمریکا ، اتحادیه اروپا  ، احیای اهمیت مرزهای جغرافیایی و کنترل تردد ،  ظرفیت محسوس روسیه در مدیریت حوادث غیر طبیعی ؛ بازی چین با برخی از کشورهای منطقه، اهمیت نقش مهاجرین و نیروی کار ارزان در دول پیشرفته ؛ مضاعف شدن نقش و  اهمیت مواد غذایی ؛  محصولات بهداشتی و بویژه کار متخصصین حوزه بهداشت و سلامت و در نهایت ایجاد فرصت جدید برای نقش آفرینی دیپلماتیک برخی کشورها بویژه جمهوری اسلامی ایران تحت عنوان دیپلماسی انساندوستانه؛ مقابله با تحریم های ظالمانه آمریکا و  طراحی برنامه جدیدی برای تقویت همکاری اروپایی در زمینه های مختلف حتی موضوعات چالشی نظیر حقوق بشر را فراهم نموده است.

این روزها حقوق بشر به موضوع مهم و چالش جدی در روابط بسیاری از کشورها تبدیل شده که نمونه بارز آن بحران حاصله در روابط ترکیه با ده کشور غربی و یا بیانیه 43 کشور در محکومیت حقوق بشر در چین و حتی نقض حقوق بشر در بخش های مختلف اروپا به بهانه مقابله با کووید 19 است. حقوق بشر به عنوان تضمینات بنیادین اخلاقی است که انسان ها در هر جایی و با هر فرهنگی صرفنظر از مذهب، نژاد، رنگ، جنسیت، عقاید، افکار سیاسی و پایگاه اجتماعی به این دلیل که انسان می باشند از آن برخوردارند.حقوق بشر نظر به جسم و تفکر دارد.  در واقع جسم؛ نشانة حق انسان ها در برخورداری از حقوق اقتصادی و اجتماعی  و تفکر؛  نشانة حق انسانها در تحقق و به فعل درآوردن حقوق مدنی و سیاسی  میباشد. امروزه آزادی عقیده و بیان؛ سفر؛ سلامت و غیره به عنوان مبانی حقوق بشری پایه محسوب می شود؛ به عنوان مثال از آنجا که محافظت از سلامت مردم در حکم یک مسؤولیت عمدة حاکمیت تلقی می شود، بنابراین مراقبت های بهداشتی یک وجه مهم سیاست گذاری و مدیریت مدنی را تشکیل می دهد. تعهد به احترام ، تعهد به حمایت، و تعهد به ایفاء و احترام در خصوص حقوق بنیادی انسانی؛ بدان معنی است که دولتها در مسیر بهره مندی از این حقوق، موانع و محدودیتهایی برای افراد یا گروه های اجتماعی؛ قومی و مذهبی ایجاد ننمایند یا آنکه موانع موجود و محدودیت های جاری را مرتفع سازند. تعهد به حمایت نیز در واقع ناظر به تعهدات دولت ها به حمایت از ابعاد مختلف حقوق بشر در برابر تعرض و نقض این حق توسط ارکان یا مؤسسات دولتی یا اشخاص خصوصی است. 

تعهد به ایفاء حق برسلامتی نیز به معنی انجام اقداماتی ضروری برای برآورده ساختن نیازهای افراد درخصوص سلامتی است. همچنین در حوزة قلمرو تعهدات دولتها نیز چند تعهد کلی از جمله تعهد به مساعدت و همکاری بین المللی و تعهد به احترام و تعهد به شناسایی را می توان ذکر نمود که دولت ها ملزم به پایبندی به آنها نیز می باشند که در موضوع تأمین دارو و تجهیزات پزشکی مادة17اعلامیه جهانی حقوق بشر بر حق بهداشت اشاره مهمی دارد و لذا هرگونه تحریم اقتصادی که حق حیات را در مفهوم گستردة آن شامل حق برخورداری استاندارد  ضوابط مناسب زندگی، غذا، دارو، خدمات درمانی، پوشاک، مسکن و سایر ضروریات اولیه برای هر انسان به صورت کلی یا جزئی خدشه دار سازد؛ ناقض این حق محسوب خواهد شد. در دوره کرونا تشدید نقض حقوق بشر در ابعاد دولتی و رفتارهای فردی را تا حدودی شاهد هستیم بطوری که ؛ عفو بین الملل در چند مرحله؛ ضمن ابراز نگرانی از سوء استفاده از حقوق بشر در مورد واکنش های اضطراری COVID-19 در سراسر آسیای میانه و شرق و مرکز اروپا ؛ دولتها را به گسترش و سوء استفاده از اختیارات پلیس خود از طریق اقدامات اضطراری همه گیر با هدف سرکوب اختلافات سیاسی ، آزادی بیان و جامعه مدنی متهمنموده است در همین راستا دانیل بالسون ، مدیر اروپا و آسیای میانه  این نهاد بین المللی ، در مصاحبه ای می گوید به طور کلی ، دولت های منطقه از این بیماری برای محدود کردن حقوق شهروندانان و بکارگیری زور  استفاده کرده اند.

واقعیت این است که از سویی در دهه های اخیر حقوق بشر بیش از آن که به عنوان ارزش انسانی از سوی دولت های غربی و مجامع تخصصی بین المللی مورد نظر باشد؛ بیشتر اهرمی سیاسی برای فشار بر کشورهای مختلف و مخالفین چه در عرصه ملی و چه در عرصه منطقه ای و بین المللی بوده است و اروپا نیز در 4 دهه اخیر همواره سعی نموده تا از این ابزار برای فشار بر ایران در گفتگوهای فراگیر بهره گیرد و بطور کلی نوعی رفتار دو گانه از سوی نهادهای تخصصی و دولت های غربی در موضوع احترام به حقوق بشر شاهد هستیم که مصداق های عینی زیادی در نوع مواجهه با کشورهای خاورمیانه بطور اعم و کشورهای حاشیه خلیج فارس بطور اخص شاهد هستیم. البته یک واقعیت ملموس دیگر این است که نوع رویکرد نهادهای حقوق بشری کشورمان و بویژه سازمان های مردم نهاد در تعامل و تبادل نظر با نهادهای تخصصی کشورهای مختلف و بین المللی عمدتا" تدافعی و حداکثر در سطح رفع تکلیف بوده است؛ این در حالی است که گروه های ضد انقلاب؛ منافقین و معاندین از این ابزار و انجام رایزنی های مستمر با نهادهای اروپایی بویژه پارلمان اروپا بهره حداکثری و سوء استفاده تمام عیار نموده اند.

در یک جمع بندی کلی باید اذعان نمود که اگر چه مردم ایران در مواجهه 4 دهه ایی با فشارها حقوق بشری و تحریم های ظالمانه بین المللی در پرتو حمایت آمریکا و اروپا با اتکا به سرمایه هوشمند ارزشمند بویژه در سیاست ورزی و توسل به مولفه هایی چون اتحاد ؛  اعتقادات و فرهنگ غنی؛ تفکر دینی و وطن دوستی ؛ غنای تاریخی ، منابع غنی داخلی و اقدار نظامی و امنیتی مقاومت بی نظیری از خود نشان داده است ولی گاه آن است که از طرفی مجامع بین المللی و دولتمردان اروپایی و حتی آمریکایی شرایط بهتری را برای رایزنی های سازنده با استاندارد واحد و بویژه رفع تحریم های چندگانه و یکی از موارد مهم آن یعنی تامین نیازهای اساسی و درمانی ملت بزرگ ایران در این شرایط سخت فراهم نموده و از طرف دیگر دولت سیزدهم نیز در تعامل و رایزنی با نهادهای بین المللی و دولت های مختلف اروپایی بیشتر در قالب گفتگوهای دو جانبه زمینه ساز بهره گیری حداکثری از امکانات و تجربیات باشیم.