چرا پرچم دموکراسی خواهی بایدن ضد پوتین، ناکام مانده است؟

نویسنده: مایکل هیرش  Michael Hirsh  

دیپلماسی ایرانی: به رغم موفقیت های نظامی اوکراین در روی زمین و دفع تهاجم ارتش پوتین، تلاش های کاخ سفید در این چند ماه برای ترسیم این جنگ به عنوان یک جنگ جهانی گرانسنگ میان دمکراسی و خودکامگی، چندان هم خوب جلو نرفته است. فراتر از متحدان اروپای غربی و شرکای دیرپایی همچون ژاپن، بقیه جهان چندان رغبتی به این نوع جبهه گیری نشان نداده اند. دلیل نخست آن است که بیشتر این کشورها، یا دموکراسی نیستند یا چنان دمکراسی های عمیقا ناقصی هستند که چندان تحت تاثیر این دست شعارها قرار نمی گیرند. دوم اینکه در نگاه بیشتر جهان، کشوری که در این زمینه موعظه می کند – ایالات متحده – چنان دموکراسی پر آسیبی است که ابتدا باید زخم های خودش را التیام بدهد.

این دو مشکل، همین هفته در کاخ سفید نمایان شد، هنگامی که بایدن به رهبران آسه آن یا مجمع کشورهای جنوب شرق آسیا خوشامد می گفت که بیشترشان یا خودکامه اند یا رژیم هایی تک حزبی را نمایندگی می کنند که هیچ نشانه ای از مردمسالاری ندارند: هون سن که سال های درازی است رهبری کامبوج را در اختیار دارد، چان اوچا، نخست وزیر تایلند، خودکامه ای که در سال 2014 با یک کودتای نظامی بر سر کار آمد و رهبران خودکامه ویتنام، لائوس و برونئی. تنها غایب این جمع هم رهبر باند حاکم بر برمه یعنی مین آونگ هلاینگ بود.

بیشتر این کشورها، اشاره کرده اند که در کارزار کنونی میان روسیه و غرب، بیطرف می مانند. اندونزی، یک عضو پیشروی دیگر آسه آن و یک کشور دموکراتیک، حتی پوتین را به اجلاس نوامبر 2022 هم دعوت کرده است.

کشورهای خاورمیانه، جنوب آسیا، آمریکای لاتین و آفریقا – که برخی شان مردمسالار و اکثرشان عضو گالری خودکامگان و دموکرات های آبکی ای هستند که اکثریت جمعیت جهان را در خود دارند، در جنگ اوکراین، موضعی شبیه کشورهای آسه آن گرفته اند و چندان هم به حذف روسیه به عنوان یک منبع مهم تامین نفت و گاز از سامانه جهانی رغبت ندارند.

مایکل کوپِگ، کارشناس دموکراسی در دانشگاه نوتردام می گوید: "نگاه این کشورها این است که شما که هستید که به ما بگویید چه بکنیم یا به ما نشان بدهید که حقوقمان کدام است؟ در کشور شما، کسی که اکثریت رای مردم را می آورد (احتمالا اشاره به هیلاری کلینتون در انتخابات 2016)، نمی تواند به ریاست جمهوری برسد. پس بهتر است ما را موعظه نکنید."

بنابر یک گزارش خانه آزادی با عنوان "معکوس کردن روند نزول دموکراسی در آمریکا"، همزمان با شانزده سال سیر نزولی آزادی در جهان، دموکراسی ایالات متحده هم آسیب های جدی دیده است. این گزارش می گوید که آمریکا به سطح کشورهایی همچون پاناما، رومانی و کره جنوبی که همگی دموکراسی های ناقصی هستند، سقوط کرده و نتیجه می گیرد که "تضعیف دموکراسی آمریکایی، با دونالد ترامپ آغاز نشد که فشار مستقیمی را بر نهادهای مردمسالار و حقوق بشری وارد کرد. خروج او از کاخ سفید هم به این بحران خاتمه نداده است."

منتقدان می گویند که اگر رئیس جمهوری آمریکا در تلاش خود برای انزوا و تضعیف روسیه، خواهان به صف کردن متحدان بیشتری است، باید درباره رویکرد خود بازاندیشی کند. در جنگ اوکراین، اصلی ترین مسئله ای که به بوته آزمون در آمده، نه دموکراسی بلکه چیزی است که بیشتر کشورها می توانند درک بهتری از آن داشته باشند: حرمت مرزهایشان در چارچوب نورم های پس از جنگ دوم جهانی که در قواعد بین المللی وضع شده توسط سازمان ملل، محترم شمرده می شوند.

بروس جنتلسون، دانشمند علوم سیاسی در دانشگاه دوک می گوید: "مسئله اصلی، همان یکپارچگی سرزمینی و عدم توسل به زور برای تغییر مرزها و احترام به نورم های بین المللی است. از این منظر، با وضعیتی شبیه کویت در سال 1990 روبه رو هستیم که جرج اچ دبلیو بوش، توانست یک اجماع گسترده بین المللی را علیه صدام حسین، شکل دهد. با همه احترامی که برای ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهوری کنونی اوکراین قائل هستم، باید بگویم که خود اوکراین هم دیرزمانی است که یک "دمکراسی مسئله دار" است و یکی از فاسدترین کشورهای جهان به شمار می رود."

چاس فریمن، یک دیپلمات پیشین آمریکا هم با این ارزیابی موافق است. البته بایدن هم تجاوز روسیه را با عبارت "نقض بی پرده قوانین بین الملل" محکوم کرد اما فریمن می گوید که آمریکا باید به سختی تلاش کند تا اعتبار از دست رفته خود را برگرداند چرا که خودش این اواخر، تعرضات بیشتری به نورم های بین المللی داشته که یکی از آنها استفاده از شکنجه در جریان یورش به عراق بود.

فریمن می گوید: "ضرورت دارد که ما به همان اصول پایه قوانین بین الملل باز گردیم که احمقانه آنها را کنار گذاشتیم اما این بازگشت آسانی نخواهد بود. آمریکا حامی، موجد و مجری آن چیزی بوده که نظم لیبرال بین المللی پساجنگ دوم جهانی نام گرفته است. شما منشور سازمان ملل را دارید که اصول پایه قوانین بین المللی را وضع می کند. شما نمی توانید بدون مجوز شورای امنیت سازمان ملل وارد جنگ با دیگر کشورها شوید. ما در سال های 1990 و 1991 این مسئله را مراعات کردیم ولی برای آخرین بار. پس از آن، همه اصول قانون بین الملل را که خودمان پرچمدارش بودیم، زیر پا گذاشتیم."

فریمن نتیجه می گیرد که بازگشت به آن اصول پایه، با پذیرش مجازات درخور آن، شاید تنها مسیر پیش رو برای ایالات متحده باشد تا بتواند اعتماد بخش بزرگتر جهان را به دست آورد. اما آنچه تاثیری نخواهد داشت، موعظه درباره عظمت دموکراسی است که البته عادت قدیمی آمریکاست و این همان کاری است که به نظرم اکنون هم دولت بایدن برای اهداف داخلی اش به آن متوسل شده است.

فریمن می گوید: "راستش را بخواهید، از همان ابتدا نظرم این بود که این کار، لاف و گزاف است. همان تکبر آمریکایی. واقعیتِ بویژه طعنه آمیز اینکه درست در زمانی هم انجام می شود که دموکراسی ما، آشکارا دچار مشکلات عمیقی است و حتی نمی توانیم مطمئن باشیم که در سال 2024، یک انتقال قدرت صلح آمیز داشته باشیم."

رانی موللن، استاد کالج "ویلیام و مری" می گوید که برای کشوری همچون هندوستان، ماجرای اوکراین، کمتر به دموکراسی و بیشتر به امنیت فراگیرتر پیوند می خورد. کشوری که نارندرا مودی، نخست وزیرش روز به روز خودکامه تر می شود و پوپولیست (عوامگرایی) است که به آتش تنفر میان هندوها و مسلمانان می دمد و همزمان در صحنه بین المللی می خواهد با مسکو و واشنگتن هر دو رابطه داشته باشد. از اوایل سال جاری، هندوستان خرید نفت تخفیفی روسیه را به شدت افزایش داده تا اقتصاد رو به افولش را سرپا کند. موللن می گوید: "موضع هندوستان بر این نگاه استوار است که دست آخر، ناخرسندی روسیه به امنیت هند هم آسیب می زند. در اینجا دموکراسی، هیچ اهمیتی ندارد. همه چیز مربوط به چین (بزرگترین رقیب هندوستان) است."

چین به عنوان بزرگترین حکومت اقتدارگرای جهان، هرچند بیشترِ تحریم ها علیه روسیه را رعایت کرده، رسما می گوید که از سوگیری پرهیز دارد اما کارزار بایدن در جنگ اوکراین، با بلندکردن پرچم دموکراسی به جای پرچم نورم های بین المللی، کار را بر چین هم دشوار می کند. رابرت مانینگ، یک مقام پیشین اطلاعاتی آمریکا و عضو ارشد شورای آتلانتیک می گوید: "منطقِ "فقط دموکراسی" می تواند به یک جهان دو شاخه یا سه شاخه بیانجامد."

منبع: فارن پالسی / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11