تحولات خاورمیانه اجازه خروج سپاه از لیست تحریم ها و گروهای تروریستی آمریکا را خواهد داد؟/ نشست شش جانبه در تقابل با نشست سه جانبه شرم الشیخ

دیپلماسی ایرانی – خروج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از لیست گروه‌های تروریستی و تحریم‌های ایالات متحده آمریکا این روزها به صدر اخبار و کانون تحولات منطقه بدل شده است، به گونه ای که هم توقف مذاکرات وین و هم تحولات، تحرکات و حتی ترافیک دیپلماتیک در خاورمیانه را به طور مستقیم و غیرمستقیم می توان به این مسئله نسبت داد. از سفر انریکه مورا، معاون جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به ایران گرفته تا حضور رابرت مالی، نماینده ویژه وزارت امور خارجه آمریکا در امور ایران و مذاکره کننده ارشد در غرب آسیا و یا سفر آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده به اسرائیل با هدف برگزاری نشست شش جانبه و پیشتر از آن برگزاری نشست سه جانبه شرم الشیخ مصر هم در رابطه با احتمال خروج سپاه پاسداران از لیست گروه‌های تروریستی و لیست تحریم‌های آمریکا هم قابل ارزیابی است. در کنار آن اتفاقاتی مانند حمله موشکی به اربیل و یا حمله انصارالله به امارات متحده عربی و عربستان سعودی هم شرایطی را رقم زده است که دورنمای بسیار تار و مبهمی از احتمال خروج سپاه از لیست تحریم ها و گروه های تروریستی آمریکا را شکل داده است. از این رو دیپلماسی ایرانی برای بررسی دقیق تر این مسئله، گفت وگویی را با احمد بخشایش اردستانی، نماینده پیشین و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در دوره نهم و تحلیلگر ارشد مسائلی سیاسی، بین الملل و امنیتی پی گرفته است که در ادامه از نظر می‌گذرانید:

در حالی که طی روزها و هفته‌های اخیر مواضع متعدد، متنوع و همچنین بحث‌های داغی در خصوص خروج یا عدم خروج  سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از لیست گروه‌های تروریستی و لیست تحریم‌های ایالات متحده آمریکا به عنوان عامل اصلی توقف مذاکرات وین مطرح است، چرا تهران محوریت و کانون درخواست ها و خطوط قرمز خود برای احیای برجام را تحقق این امر (خروج سپاه از لیست گروه‌های تروریستی و همچنین لیست تحریم‌های آمریکا) می داند، شاهد برخی تحولات معنادار در منطقه خاورمیانه هستیم که سبب شده است به موازات انتقادات گسترده جمهوری خواهان و طیفی از دموکرات ها در داخل ایالات متحده و نیز مخالفت های صریح کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و اسرائیل، عملا دولت بایدن هم برخلاف هفته‌های گذشته مواضع خود را در خصوص خروج سپاه از لیست تحریم های خود تغییر دهد، به گونه ای که رابرت مالی در نشست دوحه صراحتا عنوان کرد که تحریم های آمریکا در قبال سپاه به قوت خود باقی خواهد ماند. حال به باور شما آیا موج انتقادات و اختلافات گسترده داخلی در آمریکا و نیز ساز ناکوک بازیگران منطقه ای شرایط را به اینجا کشاند که شاهد تغییر نگاه دولت بایدن در قبال خروج سپاه از لیست تحریم های آمریکا باشیم یا اقداماتی نظیر حمله موشکی سپاه به اربیل و حملات حوثی ها به امارات و آرامکوی عربستان و ... این شرایط را رقم زده است؟

در پاسخ به سوال شما باید دو نکته مهم را در نظر گرفت؛ اول اینکه از اساس اقدام ایالات متحده آمریکا مبنی بر قرار دادن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان بخش مهمی از بدنه نظامی – امنیتی ایران اقدام اشتباهی بود چرا که هیچگاه هیچ کشوری با هیچ توجیهی ارتش و بخشی از بدنه نظامی کشور دیگر را تحت تحریم قرار نمی دهد مگر آنکه به دنبال تغییر رژیم و تغییر نظام در آن کشور مورد هدف تحریم باشد که در آن صورت عملا تحریم ارتش و بدنه نظامی آن کشور با هدف تضعیف قوای دفاعی می تواند بستر را برای تغییر ساختار سیاسی در آن کشور فراهم کند. نکته مهمتری که در این روزها و هفته های اخیر می توان روی آن تمرکز بیشتری داشت بحث جنگ روانی ذیل تبلیغات گسترده رسانه‌ای و همچنین مانورهای دیپلماتیک با محوریت مسئله خروج یا عدم خروج پاسداران از لیست گروه‌های تروریستی و لیست تحریم‌های آمریکا به عنوان عامل توقف مذاکرات است. پیرو این نکته واشنگتن سعی دارد از طریق بازی های تبلیغاتی، جریان سازی رسانه‌ای و تاثیرگذاری بر داخل ایران شرایط را به نحوی رقم بزند که در افکار عمومی مقصر توقف مذاکرات، عدم توافق و شکست احتمالی احیای برجام و لغو تحریم ها به سپاه نسبت داده شود. به هر حال دولت بایدن این باور را دارد که به دلیل چالش ها و مشکلات اقتصادی و معیشتی فضای داخلی در ایران به اندازه کافی شکننده است، لذا با یک موج سواری دیپلماتیک و رسانه روی سپاه می‌تواند عملا این شرایط را به شکل پررنگ تری علیه پاسداران سامان دهد. با این وصف واشنگتن به دنبال آن است که اینگونه القا شود عملاً مذاکرات برجام گروگان سپاه پاسداران است، اما واقعیت آن است که بدون خروج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از لیست گروه‌های تروریستی و لیست تحریم‌های آمریکا عملاً برجام احیا نخواهد شد. حال در چنین شرایطی زمانی که دولت بایدن با حجم گسترده ای از انتقادات جمهوریخواهان و بخشی از بدنه دموکرات ها و همچنین نگرانی و مخالفت‌های کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و اسرائیل مواجه شده است سعی دارد با تغییر نگاه خود، شرایط را به گونه‌ای مدیریت که، هم کماکان گفت و گوها در خصوص خروج از سپاه از لیست تحریم ها کماکان با طرف ایرانی در دستور کار قرار گیرد تا تهران را وادار به پذیرش شروط خود بکند، هم به موازات آن سعی دارد اینگونه وانمود کند که علیرغم مذاکرات انجام شده با تهران، سیاست ایالات متحده و دولت بایدن در قبال سپاه پاسداران تغییر پیدا نخواهد کرد، همچنانی که شما اشاره کردید رابرت مالی در نشست دوحه عنوان کرد که سپاه در لیست تحریم های آمریکا باقی خواهد ماند. لذا این یک بازی دوگانه از طرف دولت بایدن است که هم تهران، هم مخالفان منطقه ای در خاورمیانه و هم منتقدان جمهوریخواه و بخشی از دموکرات ها در داخل آمریکا را به طور همزمان راضی نگه دارد. 

با اینحال به باور شما تحولات منطقه‌ای تا چه اندازه باعث خواهد شد که دولت بایدن از خروج سپاه پاسداران لیست گروه های تروریستی و لیست تحریم های خود خودداری کند. چون به هر حال علاوه بر حمله موشکی به اربیل که سپاه مستقیما و رسما مسئولیت آن را پذیرفته است، طی همین چند روز اخیر شاهد حملات پهپادی و موشکی حوثی های یمن به عربستان سعودی و پیشتر از آن به امارات متحده عربی که به صورت غیرمستقیم به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نسبت داده می‌شود. آیا در سایه این اقدمات شرایط به گونه ای رقم نخواهد خورد که حتی در صورت مهیا بودن شرایط عملاً دولت بایدن سناریوی خروج سپاه از لیست گروه های تروریستی و لیست تحریم‌ها را عملیاتی نکند؟

اولاً حتی اگر سپاه هیچ اقدامی در منطقه هم انجام ندهد باز دولت بایدن در صورت توافق هیچگاه همه تحریم های سپاه را لغو نخواهد کرد، پس حمله به اربیل و یا حملات تلافی جویانه حوثی ها یا هر گروه دیگری نمی تواند عامل عدم خروج سپاه از لیست تحریم های آمریکا قلمداد شود چون حتی اگر رابرت مالی آن اقرار مهم را در نشست دوحه نمی کرد باز هم کاملا آشکار بود که دولت بایدن و در کل ساختار آمریکا هیچگاه خود را متعهد به لغو کامل تحریم های سپاه نخواهد کرد.

چرا؟

دلیلش کاملا واضح است. چون علاوه بر پرونده فعالیت‌های هسته‌ای، آمریکا سعی دارد در گفت و گو های مکمل روی توان موشکی و دفاعی و همچنین نفوذ منطقه‌ای ایران که به شکل مستقیم زیر نظر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی قراردارند به توافق برسد. این یک هدف ایده آل و غایی از طرف واشنگتن است که هم در دولت کنونی و پیشتر از آن در دولت دونالد ترامپ نیز به شکل جدی در دستور کار بود. به هر حال ترامپ هم سعی داشت در همین چارچوب گام بردارد. فقط تفاوت رئیس‌جمهور سابق آمریکا با بایدن این بود که ترامپ سعی می کرد، هم پرونده فعالیت‌های هسته‌ای، هم توان موشکی و هم نفوذ منطقه ای ایران به طور یکجا در یک توافق حل و فصل شود، اما دولت بایدن تلاش دارد در یک سناریو گام به گام و مرحله به مرحله اهداف خود را پیش ببرد. در این راستا دولت بایدن ابتدا به ساکن با احیای برجام و بازگرداندن تهران به توافق هسته‌ای سعی دارد نگرانی های خود مبنی بر دور کردن ایران از نقطه گریز هسته‌ای را شکل دهد تا بتواند سناریوهای بعدی خود را پیش ببرد. لذا در گام اول ایجاد اعتماد برای تهران از نگاه دولت بایدن چنان اهمیت دارد که حتی سعی می کند امتیازاتی در قالب رفع تحریم های سپاه را هم به تهران بدهد تا برجام، ولو با خروج سپاه از بخشی از تحریم ها و لیست گروه های تروریستی آمریکا احیا شود که کاخ سفید در گام‌های بعدی بتواند اقداماتی برای مذاکرات مکمل در قالب برجام دیگر در خصوص توان موشکی و نفوذ منطقه‌ای ایران با نقش محوری سپاه را در دستور کار قرار دهد. پس بدیهی است که دولت بایدن همه کارت های برنده خود را با لغو تمام تحریم های سپاه برای احیای برجام هسته‌ای خرج نمی کند، بلکه سعی می کند در ادامه برای برجام های دیگر کارت های برنده خود را داشته باشد. از این رو قطعا اقدامات سپاه و همچنین تحرکات گروه های نیابتی جمهوری اسلامی ایران در منطقه شرایطی را رقم زده است که عملاً ما با یک سنایوی پیچیده مواجهیم. چرا که دولت بایدن نمی‌تواند برجام را بدون رفع نگرانی های داخلی و بازیگران منطقه ای در خصوص پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران بدون در نظر گرفتن نقش سپاه احیا کند.

اما جناب اردستانی برخلاف تحلیلتان به نظر می رسد که تحولات دیپلماتیک در سطح منطقه نشان می‌دهد که کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و همچنین اسرائیل عملاً مخالفت صریح خود را با سناریوی گام به گام دولت بایدن نشان داده اند، کما اینکه نشست سه جانبه شرم الشیخ مصر و همچنین پاسخ منفی امارات متحده عربی و عربستان سعودی به درخواست بایدن برای افزایش صادرات نفت خام با هدف جایگزین کردن بازار انرژی روسیه بعد از تجاوز پوتین به خاک اوکراین هم نشان از عمق اختلافات کشورهای حاشیه خلیج فارس و اسرائیل با شیوه مذاکرات دولت بایدن برای احیای برجام در چارچوب همان سناریوی گام به گام مدنظر شما دارد. به ویژه که دولت بایدن در راستای همین اعتماد سازی ذیل سناریوی گام به گام به دنبال خروج سپاه از لیست تحریم ها و گروه های تروریستی خود است؟

ابتدا به ساکن همان گونه که قبلا هم اشاره کردم اکنون دولت بایدن نمی‌تواند برجام را بدون رفع نگرانی های داخلی و بازیگران منطقه ای در خصوص پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران بدون در نظر گرفتن نقش سپاه احیا کند. لذا اگرچه شاهد برگزاری نشست سه جانبه شرم الشیخ مصر بدون حضور ایالات متحده بعد از مطرح شدن احتمال خروج سپاه از لیست گروه‌های تروریستی و لیست تحریم‌های آمریکا بودیم، اما دولت باید سعی دارد با مدیریتی که در پاسخ به سوالات قبلی به آن اشاره کردم وضعیت را به گونه ای پیش ببرد که هم تهران، هم کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و اسرائیل و هم منتقدان داخلی در آمریکا را به طور همزمان راضی نگه دارد.

پس آیا سفر رابرت مالی به کشورهای منطقه و همچنین حضور آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده در خاورمیانه با هدف برگزاری نشست شش جانبه متشکل از اسرائیل و آمریکا در کنار بحرین، امارات متحده عربی، مصر و مراکش برای مدیریت این شرایط است؟

دقیقاً. یعنی نشست شش جانبه با محوریت آمریکا عملاً برای مدیریت این فضای انتقادی کشورهای منطقه علیه عملکرد دولت بایدن در مذاکرات با ایران است.

ولی نشست شش جانبه اسرائیل چگونه می تواند به مدیریت شرایط توسط دولت بایدن کمک کند؟ 

ببیند با این نشست از یک سو دولت بایدن خود را مقید و متعهد به حمایت از کشورهای متحد خود در منطقه خاورمیانه در برابر ایران و به خصوص سپاه می داند. لذا اینگونه وانمود می شود که در این نشست شش جانبه سعی خواهد شد یک جبهه واحد و متحد غربی - عربی - اسرائیلی در برابر ایران شکل بگیرد تا نگرانی در خصوص احتمال خروج سپاه از لیست گروه‌های تروریستی و لیست تحریم ها و سیل انتقادات کشورهای خاورمیانه از سیاست‌های مذاکره ای واشنگتن رفع شود، اما به طور همزمان دولت بایدن سعی دارد با این نشست ها نظیر نشست شش جانبه در اسرائیل مدیریت و نظارت خود را روی تحولات منطقه داشته باشد تا بتواند سناریوی گام به گام خود را در قبال ایران پیش ببرد.

یعنی به باور شما می‌توان گفت نشست شش جانبه اسرائیل پاسخی به نشست سه‌جانبه شرم الشیخ مصر است که بدون حضور آمریکا و در حقیقت حرکت انتقادی ابوظبی، قاهره و تل آویو به عملکرد دولت بایدن در خصوص احتمال خروج سپاه از لیست تحریم های آمریکا بود؟

بله. یعنی در حقیقت آمریکا از یک طرف با اظهارات رابرت مالی در نشست دوحه مبنی بر اینکه ساختار تحریم‌های آمریکا در قبال سپاه به قوت خود باقی خواهد ماند و همچنین با حضور آنتونی لینکن در خاورمیانه و برگزاری نشست‌ شش جانبه سعی دارد وضعیت منطقه را به نحوی مدیریت کند که شرایط منطقه غرب آسیا از دست واشنگتن خارج نشود. به بیان روشن تر سعی دولت بایدن بر آن است که تحولات منطقه‌ بدون نقش آفرینی ایالات متحده رقم نخورد و در عین حال منافع و برنامه‌های دولت فعلی ایالات متحده در خصوص ادامه مذاکرات با ایران هم کماکان حفظ شود. اما در خصوص نکته ای که در سوال قبلی به آن اشاره کردید باید عنوان داشت که پاسخ منفی امارات متحده عربی و عربستان سعودی به درخواست بایدن برای افزایش توان صادراتی نفت خام هم نمی تواند حکایت از اختلافات ریاض و ابوظبی با سیاست‌های مذاکره‌ای بایدن به خصوص در قبال خروج سپاه از لیست گروه‌های تروریستی و لیست تحریم‌های آمریکا باشد. 

به چه دلیل؟

چون به نظر می رسد واقعاً امارات متحده عربی و عربستان سعودی با بیشترین توان ممکن به دنبال تولید و صادرات نفت خام هستند. یعنی حتی اگر اقداماتی مانند حملات حوثی ها  به تاسیسات نفتی امارات متحده عربی و یا تاسیسات نفتی آرامکو در عربستان هم انجام نشود باز هم تغییری در وضعیت کنونی ایجاد نخواهد کرد. چرا که واقعا از عربستان سعودی و امارات متحده عربی با بیشترین توان ممکن به دنبال تولید نفت خام و صادرات به بازارهای جهانی هستند. با این وجود نمی‌توان این واقعیت را هم انکار کرد که به هر حال نگرانی و انتقادات ریاض و ابوظبی از دیپلماسی مماشات دولت بایدن شرایط را به جایی رسانده است که شاهد اختلافات جدی بین عربستان سعودی و امارات متحده با آمریکا در یک سال اخیر هستیم. چون اقدام دولت باید مبنی بر خروج  انصارالله و حوثی های یمن از لیست گروه‌های تروریستی و تلاش اخیر برای مذاکره با ایران در خصوص خروج سپاه از لیست گروه های تروریستی و تحریم ها سبب شده است که اختلافات بین طرفین به بیشترین حد ممکن برسد. بنابراین عربستان سعودی و امارات متحده عربی، هم با رد درخواست بایدن برای افزایش توان تولید و صادرات نفت خام با وقوع جنگ اوکراین و هم با تلاش های مستقل برای تشکیل نشست هایی با هدف ایجاد یک جبهه واحد نظامی و امنیتی سعی دارند انتقادات خود را به دولت بایدن نشان دهند.