سناریو شکست احتمالی مذاکرات

نویسنده: جاوید منتظران، کارشناس حقوق و سیاست بین‌الملل

دیپلماسی ایرانی: کم‌کم به برگزاری دور هفتم مذاکرات احیای برجام نزدیک می‌شویم، مذاکراتی که با وقفه چندماهه به دلیل تغییر دولت در ایران مواجه شد و موضوع عدم تعهد و عدم تضمین خروج مجدد آمریکا از توافقنامه، از مهم‌ترین مشکلات پیش روی مذاکرات گذشته بود. مذاکراتی که در حین شش دور برگزاری آن، مقام‌های مذاکره‌کننده دولت بایدن همواره از وعده انجام اقداماتی که برای بازگشت به توافقنامه برجام ضروری بوده، سر باز زده‌ و به‌وضوح اعلام کرده‌ بودند با حذف همه تحریم‌های اعمال‌شده توسط دولت ترامپ موافقت نخواهند کرد.

در شش دور از این مذاکرات که در وین اتریش برگزار شد، دولت وقت ایران، با توجه به بدعهدی‌هایی که ایالات‌متحده آمریکا از خود نشان داده بود، از دولت جدید این کشور تعهدنامه کتبی درخواست کرده بود تا بر اساس آن، در آینده هیچ مقام و دولت دیگر آمریکایی نتواند به‌مانند دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری دولت پیشین ایالات‌متحده، به‌صورت یک‌جانبه از توافقنامه خارج و تحریم‌ها را علیه ایران باز‌گرداند و اصطلاحاً به زیر میز توافقات قبلی زند، درخواستی که البته با موافقت دولتمردان جدید آمریکایی همراه نشد و جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده، نشانه‌ای از تمایل به ارائه این تضمین از خود بروز نداد تا در صورت هر نوع تغییر دولت در آمریکا، خطری توافقنامه برجام و تعهدات طرفین را تهدید نکند.

البته واقعیت نیز اینجاست که بر اساس بند 2 ماده 2 اصل دوم قانون اساسی فدرال آمریکا، رئیس‌جمهوری با صلاحدید و مشورت سنا و کسب دوسوم از آرای موافق نمایندگان حاضر، اختیار عقد معاهدات را دارد. لذا هرگونه توافقات خارجی دولت ایالات‌متحده با سایر دولت‌های جهان در صورتی به قانون و دارای ضمانت اجرا تبدیل می‌شوند که رأی مثبت دوسوم اعضای کنگره را با خود داشته باشند.

درحالی‌که پیشتر نیز، توافقنامه برجام مورد تصویب کنگره آمریکا قرار نگرفته بود، در زمان حاضر اگر این توافق هسته ای صورت گیرد، با توجه به عدم اجماع داخلی این توافقنامه در داخل آمریکا و مخالفینی که از دو جبهه دموکرات و جمهوری‌خواه در کنگره و سنا دارد، اینکه بتواند رأی اکثریت را کسب کند و به‌عنوان معاهده برای کشور ایالات‌متحده تلقی و متعاقباً دارای تضمین شود، شاید دور از ذهن و واقعیات باشد.
 
بررسی احتمال شکست مذاکرات

 اخذ یک ضمانت کتبی مبنی بر عدم خروج مجدد آمریکا از توافقنامه و درخواست راستی آزمایی لغو تحریم‌ها از سوی ایران، با توجه به تجربه‌های پیشینی که ایران از اجرای برجام به دست آورده است، گرچه خواسته‌هایی کاملاً منطقی از سوی تهران محسوب می‌شوند، اما با توجه به رویکرد پیشینی ایالات متحده در برابر ایران، به نظر می رسد که به احتمال زیاد اجابت این مطالبات ایران در مذاکرات آتی از سوی آمریکا،  منتفی باشد.

در واقع مذاکره‌کنندگان دولت بایدن، در شش دوره مذاکرات قبلی در وین، مطابق با رویکرد برتری جویانه ای که ایالات‌متحده آمریکا همواره در قبال دیگر کشور‌ها دارد، حاضر به دادن امتیازات در زمینه لغو تحریم‌های دوره ترامپ نبوده‌اند و همچنین قصد دارند که موضوعاتی فرا برجامی ازجمله موضوعات منطقه‌ای و موشکی را در مذاکرات مطرح کنند، لذا در صورت ادامه این روند و مطالبات در مذاکرات آینده، پیش‌بینی اینکه مذاکرات دولت جدید ایران با طرف آمریکایی شکست‌خورده و طرفین به توافقی برای احیای برجام نرسند، یکی از سناریوهای نزدیک به وقوع در مذاکرات آتی است، مگر آنکه طرفین در رویکردها و  مطالبات اساسی خود تغییر ایجاد کنند.

البته تغییر رویکرد از سوی ایران، بعید به نظر می‌رسد. ایران به‌خوبی می‌داند که اگر توافقنامه برجام احیا شود، اما به تائید کنگره آمریکا نرسد، در بهترین حالت صرفاً در چارچوب تعهد دولت فعلی آمریکا باقی خواهد ماند و ضمانت اجرای موثری نیز برای جلوگیری از خروج مجدد روسای جمهور بعدی آمریکا از این توافقنامه وجود نخواهد داشت، بنابراین به دلیل رویکرد و رفتار آمریکایی‌ها، پیش‌بینی  فروپاشی این توافقنامه به‌جای احیای آن در مذاکرات آتی، بیشتر به ذهن متبادر گردد. شاید بر این اساس بوده که رئیس‌جمهورآمریکا نیز صحبت از احتمال شکست دیپلماسی داشته است.

ابعاد احتمالی طرح جایگزین آمریکایی‌ها در صورت شکست مذاکرات

در صورت شکست مذاکرات احیای برجام، صحبت از گزینه‌های دیگر به‌جای مذاکره از سوی آمریکایی‌ها هرچه خواهد بود، طرحی نظامی علیه ایران (با توجه به تبعاتی که هر نوع حمله نظامی به ایران دارد) نخواهد بود. روزنامه صهیونیستی هاآرتص نیز در گزارشی با عنوان مقابله با برنامه هسته‌ای ایران در صورت عدم توافق، به این موضوع پرداخته و نوشته است که آمریکا هیچ علاقه‌ای به حمله به سایت‌های هسته‌ای ایران ندارد و اسرائیل نیز توان نظامی لازم برای حمله به ایران و رسیدن به نتیجه حائر اهمیت را نخواهد داشت و حتی اگر اسرائیل برنامه‌ای منطقی برای این کار داشته باشد، آمریکا با هیچ اقدام نظامی که احتمال به میان کشاندن واشنگتن به جنگ را داشته باشد، موافقت نخواهد کرد.

به هرصورت، اگر مذاکرات احیای برجام شکست بخورد، با توجه به تجربه‌های پیشین ایران در قبال رویکرد مشترک غربی ها، احتمالا ابعاد طرح جایگزین آمریکایی ها در برابر ایران، طرح اتهام‌های بی‌اساس بر مبنای داده‌های گمراه‌کننده علیه برنامه هسته‌ای تهران از قبیل طرح ادعاهایی واهی نظیر نظامی شدن برنامه هسته‌ای، همراه با ارائه داده‌های کاملاً مجعول مانند اسنادی ادعایی درباره اقدام ایران به ساخت پنهان سلاح هسته‌ای، طرح اتهاماتی ازجمله عدم التزام ایران به تعهدات پادمانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به همراه تلاش برای تصویب قطعنامه‌ای ضد ایرانی در شورای حکام آژانس و ارسال رونده ایران از شورای حکام آژانس به شورای امنیت، ایران هراسی رسانه‌ای با طرح ادعاهایی مبنی بر مقصر نامیدن ایران در صورت عدم موفقیت مذاکرات احیای برجام و متعاقباً مقصر شناساندن ایران به افکار عمومی جهان در نابودی این توافقنامه بین‌المللی و نهایتاً اجماع سازی جهانی علیه ایران، مدنظر رویکرد آمریکایی‌ها و متحدانش در مقابل ایران خواهد بود. رویکردی که اگر چاره‌جویی و راه‌حل مناسبی در مقابل آن اندیشیده نشود، احتمالاً می‌تواند به امنیتی سازی مجدد موضوع هسته‌ای ایران، بازگشت پرونده هسته‌ای ایران به فصل هفتم شورای امنیت حداقل از طریق شورای حکام آژانس و یا اعضای اروپایی برجام، فعال شدن مکانیسم ماشه و متعاقباً بازگشت تحریم‌های فصل هفتمی شورای امنیت سازمان ملل و اتحادیه اروپا که با توافقنامه برجام تعلیق شده بودند، منتهی شود.