کانادا، ژاپن و قزاقستان مقاصد جدید مهاجران

نویسنده: پاراگ خانا (Parag Khanna)

دیپلماسی ایرانی: این دوران «تعطیلی برزگ» ناشی از همه‌گیری کووید 19 که بگذرد، دوباره موج بزرگی از مهاجرت (مغزها) به راه خواهد افتاد.

در این میان جهان همزمان با سه بحران دست و پنجه نرم می‌کند: همه‌گیری کووید 19، تغییرات اقلیمی و توقف رشد جمعیت. اما با پایان یافتن همه‌گیری کووید 19، مهاجرت بار دیگر افزایش خواهد یافت چرا که کشورها برای جبران کمبود نیروی کار در پی جذب نیروهای تازه خواهند بود و مردم از مناطق تحت فشار اقلیمی برای یافتن زیستگاه‌های پایدارتر خواهند گریخت.

هرچند در هنگامه محدودیت‌های مرزی کووید و گفتمان سیاسی مسموم کنونی افزایش مهاجرت بعید به نظر می رسد، اما پوپولیسم بیگانه‌هراسی به زودی به نفع یک رقابت همه جانبه برای جذب استعدادهای جوان کنار گذاشته می شود. مساله این است که کدام کشورها زودتر این واقعیت را درک خواهند کرد؟

برندگان این دوره از "جنگ جهانی برای جذب استعدادها" فقط گزینه‌های همیشگی (آمریکا و انگلیس) نخواهند بود – هرچند به‌رغم واکنش‌ ناخوشایند آمریکا و انگلیس به بحران‌هایی مانند افزایش پناهجویان هائیتی و آفریقایی، خوشبختانه این دو مقصد قدیمی مهاجران در حال بازگشت به سیاست‌های توسعه‌طلبانه مهاجرت پیش از دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ و برگزیت هستند. کشورهای مختلف وارد رقابت جهانی جذب بهترین و درخشان‌ترین استعدادها خواهند شد.

کشورهای معتبری مانند کانادا و ژاپن زودتر از سایر کشورها وارد لیگ بزرگ مهاجرپذیری خواهند شد. همزمان، کشورهایی با موفقیت کمتر، مانند قزاقستان، نشانه‌های تبدیل شدن به کشورهای اصلی جذب مهاجر را بروز داده‌‌اند.

کانادا با داشتن یک دهم جمعیت آمریکا، سالانه تقریبا به همان میزان ایالات متحده مهاجر جذب می‌کند که این رقم برای سال 2021 حدود 401 هزار نفر هدفگذاری شده است. در سال 2019 میلادی، کانادا به مهاجران دارای ملیت هندی اقامت دائمی داد. سهم کانادا از دانشجویان خارجی (بیش از 530 هزار نفر) تقریبا نصف دانشجویان خارجی ایالات متحده است که بیانگر تمایل بیشتر کانادا  برای جذب جوانان است. بر خلاف آمریکا، کانادا حق شهروندی دانشجویان را به محض ورود آنها به کشور برقرار می‌کند. این کشور اخیرا برنامه ویزای استارت آپ برای بنیانگذاران شرکت‌های فناوری را هم به اجرا در آورده است. کانادا باور دارد که سیاست مهاجرت همان سیاست اقتصادی است و احزاب سیاسی مهم کشور روی این مساله توافق دارند. گسترش سیاست‌های جذب مهاجر در این کشور همزمان با افول مرکزیت نفت در اقتصاد جهان شکل گرفته و این کشور روی متنوع‌سازی اقتصاد بر پایه تولید و خدمات تمرکز کرده است. کانادا بیش از هر کشور دیگری موقعیت‌های تمام وقتی را ایجاد کرده که مهاجران مختلف خواهان آن هستند: پرستاران، متخصصان پشتیبانی فناوری اطلاعات، کارگران انبارها، رانندگان تحویل کالا و مدیران زنجیره عرضه. به همین دلیل است که حتی تعداد چشمگیری از مردم آمریکا (یک میلیون نفر) و مردم کشورهای شرق اروپا به کانادا مهاجرت کرده‌اند. سیاستگذاران کانادایی آنچه را که جوانان می‌خواهند برایشان فراهم می‌کنند: شغل معنادار.

ژاپن از دیرباز با بحران کاهش جمعیت مواجه بوده و در فهرست کشورهای دارای کمترین نرخ باروری قرار داشته است. بیش از 13 درصد از خانه‌های ژاپن متروکه هستند و با مرگ سالمندان و مهاجرت جوانان به شهرهای بزرگتر، نرخ خانه‌های خالی در حال افزایش است.  قرنطینه ناشی از همه‌گیری کووید 19، بحران هیکی‌کوموری (انزوای اجتماعی مزمن) را افزایش داده و باعث انزوا و کناره‌گیری بیش از یک میلیون نفر، به ویژه جوانان، از تعاملات اجتماعی، کار و تحصیل شده است. از اینترنت چیزها گرفته تا هوش مصنوعی و انرژی هیدروژنی، نشان می‌دهد که ژاپن روی یک رنسانس فناوری برتر سرمایه‌گذاری می‌کند و برای همین نیاز به جذب استعداد دارد. شمار دانشجویان خارجی ژاپن امروزه به 3 میلیون نفر می‌رسد که 800 هزار نفر از آنها چینی هستند. شمار چشمگیری از تحصیلکردگان چینی در بخش فناوری، استارت آپ‌ها، فناوری مالی بانک‌های مهم، نرم افزار و برنامه نویسی فول استاک ژاپن مشغول به کار هستند. با توجه به کمبود شدید نیروی کار ماهر در بسیاری از بخش‌های اقتصادی ژاپن، کارکنان خارجی 40 درصد از نیروی کار ژاپن را به خود اختصاص داده‌اند و این استعدادهای خارجی در ژاپن از موقعیت‌های شغلی تمام وقت برخوردار هستند.

قزاقستان، در دوران پس از استقلال، به دروازه لجستیکی سراسر اورآسیا تبدیل شده است. قزاقستان به جای صادر کردن متخصصان به روسیه و سایر کشورها، اکنون به اصلی‌ترین مغناطیس جمعیتی منطقه تبدیل شده است. پیش از همه‌گیری کووید 19، فقط حدود یک میلیون نفر از مردم آسیای میانه در بخش ساخت و ساز و سایر بخش‌های اقتصادی این کشور مشغول به کار بودند. پس از آنها، هندی ها و اعراب بیشترین سهم از مهاجران قزاقستان را به خود اختصاص داده‌اند. موقعیت مکانی مرکزی قزاقستان این کشور را به مقصد کلیدی مهاجرانی تبدیل کرده است که از آشوب و آشفتگی‌ها مناطق اطراف آن می‌گریزند: اویغورهای چین یا ایرانی‌هایی که از ورود به ایالات متحده، اروپا یا امارات متحده بازمانده‌اند. با سلطه طالبان در افغانستان بسیاری از مردم این کشور نیز به سوی ازبکستان و قزافستان سرازیر خواهند شد.

با توقف رشد جمعیت در جهان، هنوز روشن نیست که کدام کشور پیروز این دوره از جنگ برای جذب استعدادهای جوان خواهد بود، چرا که عوامل مختلفی مانند هزینه های زندگی، گرایش های سیاسی، گزینه های شهروندی و تاب‌آوری اقلیمی در این روند تاثیرگذار است.

کشورهایی با نگرش سیاسی و موقعیت جغرافیایی مناسب در حال تبدیل به مقصد مهاجران هستند. رقابت برای جذب استعدادها به همان اندازه‌ ضرورت ایجاد موازنه جمعیتی می‌تواند سیاست‌های مهاجرتی را تغییر دهد. برخی از کشورها پیروز و برخی دیگر بازنده خواهند بود اما اقتصاد جهان و میراث بشریت غنی‌تر خواهد شد.

منبع: فارن پالسی / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11