نهایت لذت چین از شکست امریکا در افغانستان

نویسنده: شیفان یانگ

دیپلماسی ایرانی: به محض این که غرب زمین سوخته ای را در جایی از جهان از خود باقی می گذارد، زمان تئوری پردازی درباره «خلاء قدرت» فرا می رسد. «چین آماده است تا خلاء قدرتی را که آمریکایی ها و اروپایی ها با عقب نشینی فاجعه بار خود در افغانستان به جا گذاشته اند پر کند.» و یا این که «پیروزی طالبان کاملا با برنامه چین مطابقت دارد.» این گونه است که مفسران و مبلغان طرفدار پکن در غرب درباره وضعیت جدید این روزها در هندوکش اظهار نظر می کنند. آن ها می گویند که جمهوری خلق تنها منتظر ایستاده تا از منابع طبیعی افغانستان استفاده کند و کشور جنگ زده را با بزرگراه ها، خطوط لوله و پروژه های جاده ابریشم بپوشاند: این نظریه به طور قابل ملاحظه ای هم توسط منتقدان پکن، که در مورد سیاست توسعه طلبانه چین هشدار می دهند، و هم توسط خود رهبری حزب کمونیست انتشار می یابد که تصویری از قدرت مطلق جهانی از خود ارائه می دهد.

شکست واشنگتن جشنی را برای رسانه های دولتی چین برپا کرده و باعث شده تا آن ها با لذت از آن استفاده کنند. خبرگزاری شین هوا می گفت: «سقوط کابل زنگ خاکسپاری هژمونی آمریکا را به صدا در می آورد.»

با این حال، در بررسی های دقیق تر می بینیم که اشتهای چین برای مشارکت در «قبرستان قدرت های جهانی» محدود است. حتی در میان مردم چین که تحت کنترل حکومت هستند، نظراتی که بر احتیاط اصرار می ورزند در اکثریت قرار دارند. تحلیلگران رسانه های خبری ناسیونالیستی مانند Guancha.cn می خواهند که چین برای سرمایه گذاری در افغانستان عجله نکند. مای شینیو، اقتصاددان در وزارت بازرگانی و ساکن پکن چنین هشدار می دهد: «ما می توانیم در کوتاه مدت کالاهای مصرفی را به بازار افغانستان عرضه کنیم، اما پروژه های بزرگ سرمایه گذاری بلند مدت باید به آرامی انجام شوند.»

شی جین پینگ در سال ۲۰۱۴ در مورد خروج ایالات متحده هشدار داده بود

نگرانی رهبری کمونیست در مورد هرج و مرج و بی ثباتی در مرزهای غربی چین در حال حاضر از همه ملاحظات دیگر پکن پیشی گرفته است. این نگرانی ها به احتمال زیاد با حملات روز پنجشنبه در کابل، که در آن حداقل ۸۵ نفر کشته شدند و شاخه منطقه ای شبه نظامیان تروریستی «داعش» مسئولیت آن را بر عهده گرفته، بیش تر هم خواهد شد. اندرو اسمال، کارشناس آمریکایی مسائل چین از اندیشکده صندوق سرمایه گذاری مارشال آلمان در واشنگتن می گوید: «چین همیشه افغانستان را به عنوان یک تهدید امنیتی در نظر گرفته است. جلوگیری از پرش تروریسم افراطی از داخل مرزهای افغانستان به سین کیانگ اولویت اصلی حزب کمونیست بوده است.»

رهبران چینی شک ندارند که برخی از حملات تروریستی در استان مسلمان نشین غربی سین کیانگ از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۴ توسط جدایی طلبان اویغور انجام شده است که در اردوگاه های آموزشی در سوریه و افغانستان آموزش دیده بودند. سال هاست که حزب کونیست چین، با ترس از حملات تروریستی افراط گرایان، نقض گسترده حقوق بشر در سین کیانگ و بازداشت بیش از یک میلیون اویغور را توجیه کرده است.

در اواخر دهه ۹۰ میلادی، چین از اولین دولت طالبان خواسته بود تا شبکه سلول های جنگجویان اویغور در خاک افغانستان را بخشکاند. اسمال می گوید، اگرچه پکن با محمد عمر رهبر وقت طالبان به توافق رسید، اما حزب کمونیست هرگز به وعده های اسلام گرایان اعتماد کامل نداشت. حمله آمریکا تا حدی برای چین تسکین دهنده بود، حتی اگر حضور آمریکایی ها در حیاط خلوت چین خود باعث ایجاد نگرانی های جدیدی برای این کشور شد. با وجود رقابت ژئوپلیتیکی با واشنگتن، شی جین پینگ رئیس جمهور چین، در سال ۲۰۱۴ در مورد خروج نیروهای آمریکایی هشدار داده بود: «سازمان های تروریستی در مرز بین افغانستان و پاکستان می توانند به سرعت به آسیای مرکزی گسترش یابند» و از آن جا باعث شروع حملاتی در سین کیانگ شوند.

در طول سال های ماموریت ناتو، رژیم چین یک بازی دوگانه را دنبال کرد: آن ها کانال های ارتباطی با طالبان را باز نگه داشتند و سلاح هایی را در اینجا و آن جا در اختیار طالبان قرار دادند. در عین حال، به دولت افغانستان بابت حمایت در برابر طالبان اطمینان دادند و سعی در ایجاد یک رابطه کاری مناسب با کابل کردند.

اندرو اسمال می گوید که ایالات متحده در این سال ها به طور مخفیانه از سرمایه گذاری پکن استقبال کرده است. هشتاد درصد بودجه افغانستان به تازگی از طریق کمک های بین المللی تامین شده و این کشور برای توسعه بیش تر، نیاز فوری به منابع درآمدی دارد. اما تقریبا تمام سرمایه گذاری های پکن در افغانستان شکست خورده یا بی حرکت مانده است: معدن مس «مس عینک»، که کنسرسیومی چینی در سال ۲۰۰۷ حق معدنکاری آن را به مبلغ سه میلیارد دلار به دست آورد، هنوز به بهره برداری نرسیده است. گروه های محلی طالبان بین سال های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ بیش از ده ها بار به محل ساخت و ساز، که گمان می رود یکی از بزرگ ترین ذخایر مس در جهان باشد، شلیک کردند.

همچنین در مورد یک سایت بودایی و مشکلات زیرساخت های محلی اختلافاتی وجود داشت. تلاش چین برای بهره برداری نفت در رودخانه آمو دریا نیز ناموفق بود: سه سال پس از امضای قرارداد، گروه ملی نفت این کشور مجبور شد در سال ۲۰۱۵ حفاری ها را متوقف کند، چرا که امکان ایجاد هیچ گونه مسیر مواصلاتی از طریق ازبکستان نبود. دولت کابل سرانجام این توافق را پس گرفت.

مبالغ پولی که چین اخیرا در افغانستان سرمایه گذاری کرده است بسیار کم است: طبق محاسبات موسسه مرکاتور برای مطالعات چین، این مبلغ در سال ۲۰۲۰ فقط چهار میلیون و چهارصد هزار دلار بوده است. در پاکستان که همسایه افغانستان و یکی از مهم ترین کشورهای شریک طرح راه ابریشم است، جمهوری خلق در سال گذشته تنها بیش از بیست برابر در افغانستان هزینه کرده است.

رزمایش های ضد تروریسم با تاجیکستان همسایه

مای شینیو، نماینده وزارت بازرگانی چین، هفته گذشته در یادداشتی نوشت: «هرکسی که فکر می کند افغانستان یک میدان اقتصادی با فرصت های نامحدود است باید از خواب بیدار شود.» لیو زونگی، تحلیلگر ساکن شانگهای نیز اشاره می کند که تنها خیالی واهی است اگر بخواهیم فکر کنیم که حاکمان جدید افغانستان می توانند به سرعت وضعیت امنیتی را تحت کنترل درآورند. طالبان گروهی منسجم و منظم نیست. دستورات فرماندهان همیشه از طرف زیردستان اطاعت نمی شوند. اما نگرانی عمده از این است که زیرگروه های طالبان که با جنگجویان اویغور در ارتباط هستند، اجازه نمی دهند تا کسی آن ها را از بالا مهار کند.

استقبال وزیر امور خارجه چین در پایان ماه ژوئیه از عبدالغنی برادر، رئیس طالبان، در ملاء عام به دلیل محاسبات سیاسی انجام گرفت: در ازای مقبولیت بین المللی، پکن در این جلسه خواستار ضمانت امنیتی از سوی طالبان شد. با چشم انداز سرمایه گذاری احتمالی، چین همچنین می خواهد طالبان را به خود متصل کند. به گزارش فایننشال تایمز، صحبت از ساخت بزرگراه شش بانده با کمک مالی چینی ها است. با این وجود، پکن در حال حاضر از خود در برابر نقض وعده های آینده طالبان محافظت می کند: سه روز پس از به دست گرفتن قدرت در کابل، سربازان چینی بلافاصله تمرینات مشترک ضد تروریسم با واحدهای تاجیکستانی در مرز با افغانستان آغاز کردند.

اندرو اسمال می گوید: «چین افغانستان را «غرب وحشی» می داند که تا حد ممکن باید در آن کم تر درگیر شد.» به عقیده اسمال، پکن به احتمال فراوان متعهد به سرمایه گذاری های کوچک تر مانند ساخت بزرگراه ها در آینده می شود، البته به شرطی که طالبان امنیت محل مورد احداث را تامین کند. بسیاری از کارشناسان جمهوری خلق اخیرا نسبت به چشم اندازهای موفقیت آمیز پروژه های بزرگ بدبین شده اند. با این وجود، اسمال انتظار دارد که جهان در آینده نزدیک در مورد پروژه های میلیاردی چینی در افغانستان چیزهای زیادی بشنود. «روایت هایی مبنی بر اینکه چین به افغانستان پول می آورد برای حزب کمونیست مفید است – هم از نظر تبلیغاتی و هم به خاطر اعمال نفوذ بر طالبان.»

برای هر دو طرف خوب است تا وانمود کنند که سرمایه گذاری های عمده ای در راه است، حتی اگر هیچ کدام از این ها به واقعیت نپیوندد. «مبالغ میلیاردی سال ها بدون توجه به آن چه در سطح محلی اتفاق می افتد در عنوان اول روزنامه ها خواهند ماند. طالبان به کشورهای دیگر خواهد گفت که عجله کنند تا «فرصت طلایی» را از دست ندهند؛ و پکن هم خواهد توانست تا این طور وانمود کند که موفقیت دیگری برای راه ابریشم به دست آورده است.»

منبع: زایت / ترجمه: علی مفتح