روسیه می تواند قدرت برتر در منطقه شود؟

نویسنده این مطلب: میرا میلوسویچ

دیپلماسی ایرانی: این سوال که آیا روسیه برای منطقه منا (خاورمیانه و شمال آفریقا) به طور کل و به طور خاص برای خاورمیانه یک استراتژی داشته، به ویژه پس از تاثیرات بهار عربی بر سیاست خارجی روسیه در سال 2011 و پس از میانجیگری موفقیت آمیز آن در توافق بین غرب و سوریه درباره تخریب ذخایر سلاح های شیمیایی (سپتامبر 2013) و مداخله نظامی در این کشور (از سپتامبر 2015)، مطرح شد. در رابطه با این سوال، در تجزیه و تحلیل فعالیت روسیه در خاورمیانه سه سبک فکری وجود دارد: اول، اینکه روسیه برای خاورمیانه استراتژی داشته که تا حد زیادی موفقیت بوده است؛ دوم، اینکه روسیه برای منطقه استراتژی داشته، اما شرایط لزوما مطابق انتظارات آن پیش نرفته است؛ و سوم، اینکه روسیه برای خاورمیانه استراتژی نداشته است.

نتیجه گیری

آیا روسیه می تواند جایگاه نظامی خود را در منطقه مِنا به یک نفوذ سیاسی طولانی مدت در منطقه و در عرصه جهانی تبدیل کند؟

کرملین به برخی از اهداف اصلی خود در منطقه مِنا دست یافته است: مداخله نظامی روسیه در سوریه توانست دولت بشار اسد را روی پا نگه دارد و موقعیت روسیه را در منطقه تثبیت کند و این کشور را به واسطه اصلی در روند صلح سوریه تبدیل سازد و البته، پویایی ژئوپلیتیک و اتحادهای قدیمی را در منطقه تغییر دهد. با این حال، نفوذ اقتصادی روسیه در منطقه توسط ایران و بیش از آن توسط چین محدود شده است. سوال اصلی این است که آیا روسیه وضعیت قدرت برتر را بازیابی خواهد کرد؟

پاسخ دادن به این سوال دشوار است: روسیه از نظر نظامی یک قدرت بزرگ، کم و بیش برابر با ایالات متحده، محسوب می شود؛ اما از نظر اقتصادی چندان قدرتمند نیست. روسیه نمی تواند به عنوان ضامن امنیت در منطقه مِنا جایگزین ایالات متحده شود، اما می تواند نفوذ سیاسی خود را حفظ و قدرت ایالات متحده را تضعیف کند. در هر صورت، روسیه برای دستیابی به موقعیت قدرت برتر باید بتواند نه تنها در منطقه مِنا، که در اوراسیا و حاشیه اقیانوس آرام با چین و ایالات متحده رقابت کند.

بدین ترتیب، خاورمیانه فضایی مشروع برای نفوذ روسیه به شمار می رود. اما سختی قدرتی که اعمال می کند و تحریم هایی که در پی الحاق کریمه علیه آن اعمال شده، مشروعیت اعمال نفوذ آن در سطح جهانی را محدود می کند. نیروهای نظامی روسیه بدون راه هایی برای طرح قدرت سیاسی در خاورمیانه، بی ربط هستند. قدرت سخت یک ابزار مدیریت بحران است، اما یک ابزار تعیین کننده حساب نمی شوند. مداخله نظامی کرملین، حضور روسیه در منطقه مِنا را تضمین می کند و نه نفوذ سیاسی آن را در طولانی مدت. روسیه از نظر اقتصادی ضعیف است و نمی تواند هزینه های بازسازی کشورهای منطقه را تامین کند و از این رو، مجبور است خود را با قدرت اقتصادی فزاینده چین سازگار کند.

در سطح منطقه ای، روسیه مجبور است از طریق مدیریت روابط با قدرت های منطقه ای رقیب (ترکیه، ایران، اسرائیل، عربستان سعودی، قطر و مصر) و تقویت روابط دو جانبه با کشورهای آفریقای شمالی، نفوذ سیاسی طولانی مدت در منطقه به دست آورد. روسیه برای اینکه مهم ترین بازیگر منطقه باشد، باید به چیزی بیش از تامین کننده اسلحه برای کشورهای منطقه تبدیل شود. روسیه در حال حاضر با فروش اسلحه، معاملات اقتصادی و مانور دیپلماتیک، توانسته ترکیه و مصر را به ترک آمریکا ترغیب کند.

با این حال، سهم روسیه در تقویت ساختارهای دولتی و ارتقا دموکراسی هنوز مشخص نیست. منطقه مِنا به دلیل بحران نظام سیاسی، در یک روند عمیق تحول سیاسی قرار دارد. راه رسیدن به دموکراسی دشوار است، اما معلوم نیست که فرمول روسیه در حمایت از دولت های کنونی برای اطمینان از ثبات منطقه یک راه حل سیاسی بلند مدت باشد. روسیه به اسد کمک کرد در قدرت بماند، اما این بدان معنا نیست که در تقویت ساختار دولت سوریه سهیم بوده است.

روسیه یک بازیگر استراتژیک است که برای آینده قابل پیش بینی در منطقه مِنا باقی خواهد ماند. اتحادیه اروپا و ایالات متحده باید بر اساس همکاری در موضوعات مورد علاقه مشترک مانند مبارزه با تروریسم و داعش، برنامه هسته ای ایران و اطمینان از تسلط هیچ کشوری بر منطقه، با روسیه درگیر شوند. اما یک برنامه بلند پروازانه تر مانند ایجاد دموکراسی، به استراتژی جلوگیری از اعمال نفوذ روسیه در خاورمیانه نیاز خواهد داشت.

منبع: موسسه اروپا برای مدیترانه / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34