رئیسی با معادلات پیچیده قفقاز چه خواهد کرد؟

نویسنده: الدار ممدوف (Eldar Mamedov) 

دیپلماسی ایرانی: مانند دیگر همسایگان، ارمنستان و آذربایجان نیز مشتاقند بدانند که آیا رئیس جمهوری منتخب ایران، سید ابراهیم رئیسی، سوگیری تهران نسب به منطقه را دگرش خواهد داد یا نه.

از دیدگاه آذربایجان، ادامه مسیر کنونی که با دولت حسن روحانی آغاز شده روش بهتری است. الهام علی اف، رئیس جمهوری آذربایجان در پیام تبریک خود به رئیسی بر همکاری های راهبردی دو کشور تاکید کرد. برخی از تحلیلگران در باکو این پیام را به عنوان دعوت از ایران برای تبدیل شدن به سهامدار نظم بعد از جنگ در قفقاز جنوبی تفسیر کردند. 

در مقابل، ارمنستان که از یک شکست خفت بار سر بلند می کند هنوز نتوانسته راهبرد استواری در عرصه سیاست خارجی اش در پیش بگیرد. برخی از تحلیل گران ارمنی، اکنون به چرخش آرایش مسکو – ایروان – تهران برای مقابله با اتحاد باکو – آنکارا امیدوار هستند. هر چند نخست وزیر تازه انتخاب شده ارمنستان، نیکول پاشینیان، بیشتر به دنبال توافق صلحی با آذربایجان است تا حفظ تعادل قدرت به کمک ایران و روسیه.

مهمترین اولویت رئیسی رسیدگی به اوضاع نابسامان اقتصادی است. از آنجا که از او به عنوان جانشین رهبری یاد می شود، برای تمرکز بر چالش های داخلی او به ثبات در مرزهای کشور نیاز دارد. برای نهادهای امنیتی ایران، خاورمیانه و خلیج فارس از اهمیتی حیاتی برای امنیت ملی برخوردار هستند اما قفقاز جنوبی جایگاه مشابهی ندارد. گذشته از اینها، با خروج نیروهای آمریکایی، افغانستان حالا می رود تا به مهم ترین نگرانی امنیتی در مرزهای ایران تبدیل شود.

با این حال، تهدید بیشتر از سوی محور ترکیه و آذربایجان و اتحاد آن دو در راستای رشد جاه طلبی در آسیای میانه چه بسا در آینده دخالت ایران را در پی داشته باشد. مشارکت نظامی ترکیه در منطقه نیز شبح حضور ناتو در اطراف مرزهای ایران را تقویت می کند.

جدا از تفرقه افکنی های ترکیه و آذربایجان از گذر ارتباط گرفتن با ترک های ایرانی و تقویت توطئه تجزیه طلبی، تهران همچنین نگران ساخت یک کریدور مستقیم از خاک آذربایجان و ترکیه به سمت ارمنستان است که ایران را دور می زند. یک محل دیگر نگرانی برای تهران، گسترش فعالیت های اطلاعاتی غرب و اسرائیل در مرزهای شمالی است. برخی از تحلیلگران طرفدار آذربایجان در اندیشکده واشنگتن خواستار جمع آوری اطلاعات برای دشمنان ایران توسط یک گروه قومی داخلی – آذربایجانی های ایران – شده اند.

چنین روندهایی، هر دولت ایرانی با هر تفکری را وادار می کند تا توانایی های بازدارندگی خود در قفقاز جنوبی را افزایش دهد. محافظه کاری رئیسی و نزدیکی او به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، هماهنگی های دیپلماتیک و امنیتی بیشتری را موجب می شود.

اگر تنشی بین ایران و آذربایجان باشد، باکو هم به عنوان متحد ضد ایرانی اسرائیل و آمریکا، جایگاه خود را تقویت می کند و هم با فراغ بال بیشتری شیعیان آذربایجانی و افراط گرایان داخلی طرفدار ایران را سرکوب خواهد کرد.

اگرچه رئیسی یک رئیس جمهور تندرو محسوب می شود اما همزمان تضمین می کند که اگرچه درگیری ممکن است افزایش یابد اما از کنترل خارج نخواهد شد. او از گفت وگوهای اخیر برجام حمایت کرده است اما بی اعتمادی ریشه دار تهران نسبت به قدرت های جهانی، وابستگی اقتصادی اش به بازیگران منطقه ای از جمله ترکیه و آذربایجان را افزایش می دهد. 

رابطه تهران با آنکارا شبیه یک شطرنج پیچیده است، جایی که قفقاز جنوبی تنها یک جنبه از آن را پوشش می دهد. همزمان با عقب نشینی اسلام سیاسی و گفتمان ضد غربی در ترکیه، تهران ارزیابی می کند که هر رهبر ترکیه ای احتمالا خصومت بیشتری با ایران داشته باشد. به نظر می رسد که در سال های آینده باید شاهد اختلافات بیشتری بین ترکیه و آذربایجان از یک طرف و ایران از سوی دیگر باشیم.

منبع: اوراسیانت / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11