نیاز مبرم اتحادیه اروپا به خودمختاری از ایالات متحده

تهیه شده توسط بنیاد مطالعات مترقی اروپایی

نویسنده این مطلب: کورنلیوس آدِبار

دیپلماسی ایرانی: چشم انداز روابط اقتصادی اتحادیه اروپا و ایران در کمتر از دو سال از نویدبخش به خطرناک تغییر یافت. انتخابات 2016 ریاست جمهوری آمریکا اولین ضربه به این روابط پس از امضای توافق هسته ای 2015 بود. پس از آن هم فضای آشفته تجارت در جمهوری اسلامی در نتیجه تحریم ها و عدم تمایل بانک های اروپایی به تامین مالی پروژه ها در ایران مانع از آن شد که بسیاری از شرکت ها توافق های پیشین را پیش ببرند. در نتیجه این تحولات، حجم تجارت دوجانبه خیلی کمتر از آن شد که انتظار می رفت.

2.2 تلاش اروپا برای محافظت از تجارت در سایه ژئوپلیتیک

اروپایی ها به تدریج در صدد ساخت دیوار دفاعی خود در برابر قدرت تحریمی ایالات متحده برآمدند که البته نتیجه خاصی نداد و بیشتر ماهیت نمادین داشت. ابزار هدف خاص (اس.پی.وی) برای تسهیل معاملات مالی با ایران چندان کمکی به خنثی کردن تحریم معاملات دلاری نکرد و بیشتر، نمادی از به چالش کشیده شدن تحریم های آمریکا توسط متحدان در آن سوی اقیانوس اطلس ماند و تا اندازه ای، توانست ایران را به تلاش های اروپایی ها در محافظت از برجام دلگرم کند.

مساله قابل توجه این بود که اتحادیه اروپا با همراهی ای3 (فرانسه، آلمان و بریتانیا)، چین و روسیه در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک از ایجاد ابزار هدف خاص خبر دادند و با انتشار بیانیه ای، از «فوریت و نیاز دستیابی به نتایج ملموس» سخن گفتند و اس.پی.وی را «یک [پیشنهاد] عملی برای حفظ و توسعه کانال های پرداخت با ایران» توصیف کردند. اتحادیه اروپا قصد داشت با فراهم آوردن امکان انجام مبادلات مربوط به صادرات و واردات بدون انتقال پول (یعنی خارج از سوئیفت)، سیستمی را برای تسهیل جریان پرداخت ها برای ایران فراهم آورد.

جدای از مشکلات مربوط به تحریم ها در مسیر استفاده از اس.پی.وی، وضعیت ایران به عنوان «حوزه قضایی پر خطر» طبق استانداردهای اف.ای.تی.اف، شرایط تجارت با ایران را دشوارتر کرد. اگرچه ابزار هدف خاص امکان اجتناب از تماس های مستقیم مالی با شرکت های ایرانی را برای شرکت های اروپایی فراهم می آورد که به معنای اندکی محافظت در برابر تحریم های ثانویه آمریکا بود، اما مساله عدم شفافیت در زمینه پولشویی یا تامین مالی تروریسم سبب می شد که آنها در خطر مواجهه با گروه دیگری از تحریم ها قرار بگیرند. 

در نهایت امر، اگرچه اروپا نتوانست مانع از اجرای تحریم های ایالات متحده شود و ابزار هدف خاص هم تاثیر چندانی در تحقق وعده های مالی برجام نداشت، اما اقدامات آن از نظر نمادین حائز اهمیت بود.

3. ماموریت غیرممکن: تلاش اتحادیه اروپا برای حفظ روابط با ایران و تقویت استقلال اروپایی

تلاش های اتحادیه اروپا برای محافظت از توافق هسته ای در حالی بود که برخی از کشورهای عضو این اتحادیه به دنبال برقراری مجدد تعادل در رابطه خود با ایالات متحده بودند و برخی دیگر کشورهای جهان ترجیح می دادند کاهش دامنه اختیارات ایالات متحده را شاهد باشند. در چنین فضایی، اقدامات نمادین اروپا معنایی گسترده تر یافت و در فاصله زمانی اندک، به مباحثه ای ورای مساله فوریت منع گسترش سلاح هسته ای و تجارت تبدیل شد.

واکنش اولیه بروکسل به خروج واشنگتن از توافق هسته ای، اقدامی برای جلوگیری از نابودی یک توافق بین المللی رسمی بود، اما اختلافات شدید با دولت ترامپ در ایالات متحده خیلی زود به یک رقابت اراده در دو سوی اقیانوس اطلس تبدیل شد. مساله اکنون این است که آیا اروپا به تنهایی قدرت تصمیم گیری درباره تجارت را دارد؟

اتحادیه اروپا در سال 2019 و حتی 2020 درگیر جدایی بریتانیا، انتخابات اروپایی و اختلاف فزاینده تجارت جهانی بین واشنگتن و پکن بود و در چنین فضایی، سیاست در قبال ایران در رتبه دوم یا سوم قرار داشت. در نهایت، عزم چین و روسیه برای محافظت از برجام در هر شرایطی، و تلاش های نمادین اتحادیه اروپا، سبب شد توافق هسته ای ایران دوره پر تنش ریاست جمهوری دونالد ترامپ در آمریکا را دوام آورد. اما سوال بزرگ تر برای اتحادیه اروپا درباره شکاف در روابط دو سوی اقیانوس اطلس همچنان باقی است.

اتحادیه اروپا مجبور است سیاست های خود را از دو جهت متعادل کند: اولی در قبال ایالات متحده است که در دولت ترامپ و با خروج از توافق هسته ای و تلاش برای پیشبرد سیاست های تغییر نظام در ایران نشان داد که قابلیت تبدیل شدن به تهدیدی برای منافع امنیتی اروپا را دارد، و دومی در برابر جمهوری اسلامی ایران است که فعالیت های منطقه ای آن از جمله توسعه و استقرار موشکی چندان برای اروپا خوشایند نیست.  اروپا تنها در صورت دستیابی به استقلال و سیاست خودمختار می تواند به چنین تعادلی دست یابد.

منبع: بنیاد مطالعات مترقی اروپایی / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34