دیپلماسی معدنی فرانسه یا استعمار نوین در قاره آفریقا

نویسنده: مسعود نوری، کارشناس ارشد حقوق بین الملل

دیپلماسی ایرانی:

مقدمه:

برپایه سند منتشره توسط سایت ویکی لیکس، شرکت دولتی و عظیم هسته ای فرانسه Arewa Group به فساد مالی به مبلغ یک میلیارد دلار از معادن اورانیوم آفریقای مرکزی (CAR) متهم است. ضمناً شرکت مذکور متهم به به عدم تأمین رفاه کارمندان محلی به ویژه در محافظت از کارگران معدن در برابر میزان بالای پرتویی رادیواکتیو و نیز رها کردن کارگران معدن پس از خروج این شرکت از جمهوری آفریقای مرکزی است.

بر اساس گزارش بدون تاریخ کمیته دولتی آفریقای مرکزی، کارگران معدن باکوما که در تماس مستقیم با اورانیوم بودند هیچ گونه وسیله حفاظتی ندارند، از اقدامات حفاظت در برابر اشعه در هنگام کار مطلع نیستند و پردازش نمونه های خاک را با دست خالی و بدون محافظت انجام می دهند. بنابر نظر ویکی لیکس: "این اسناد" نشان دهنده بی احترامی مداوم این شرکت نسبت به نهادهای جمهوری آفریقای مرکزی و جمعیت آن و شرایط جدید استعماری بهره برداری از معادن آن در آفریقا است.

متن:

دولت فرانسه در اجرای توصیه¬های بخش معدنی این کشور در زمینه تنوع بخشی به تولیدات معدنی و با استفاده از بخش-های مختلف اقتصادی، سیاسی، امنیتی و حقوقی مستقر در پاریس و نیز نمایندگی¬های این کشور در بانگی (پایتخت آفریقای مرکزی) اقدامات متعددی را در مورد بهره برداری از معادن اورانیوم آفریقای مرکزی انجام داده است. جمهوری آفریقای مرکزی، مستعمره سابق فرانسه، با وجود ذخایر غنی مواد معدنی، یکی از فقیرترین کشورهای جهان است. در سال 1947 میلادی، کمیساریای انرژی اتمی فرانسه  بعنوان متولی اصلی فعالیت¬های هسته¬ای این کشور، اقدامات اولیه برای اکتشاف و استخراج اورانیوم در جمهوری آفریقای مرکزی را انجام داد که بدلایل مختلف، موفقیتی کسب نکرد. 

از اواخر دهه 60 میلادی و  با پیشرفت روش¬های اکتشاف معادن، پهنه رادیواکتیو بسیار غنی در منطقه N'Zako کشف و در سال 1970 اداره زمین شناسی دولتی فرانسه پس از تحقیقات علمی گسترده موفق به شناسایی منطقه "باکوما" در شمال جمهوری آفریقای مرکزی را شناسایی کنند که در اعماق کم، مقادیر زیادی اورانیوم در خود جای داده که به راحتی توسط تکنیک‌های چاه باز  استخراج می‌شوند.

متعاقب این تحولات، دولت آفریقای مرکزی و شرکت فرانسوی معادن اورانیوم  اقدام به تاسیس یک شرکت مشترک اکتشاف اورانیوم موسوم به "شرکت معادن اورانیوم باکوما"  کردند. نتایج تحقیقات و مطالعات عینی  نتیجه بخش نبود و اقدامات و فعالیت¬های شرکت مذکور نهایتا متوقف شد.

در خلال سال¬های 1973 الی 1974، شرکت آلومینیوم سوئیس  مطالعاتی را در این زمینه آغاز کرده است و شرکت جدیدی به نام "شرکت اورانیوم آفریقای مرکزی"  متولد شد. نتایج مطالعات عینی که در فوریه 1977 به دولت آفریقای مرکزی ارائه شد امیدوارکننده بود و اگر منبع مالی نیز برای آن پیدا می¬شد پروژه اکتشاف باید در 1987 آغاز به کار می-کرد. درنتیجه عدم تامین مالی و همچنین سقوط قیمت اورانیوم در بازارهای بین¬المللی، دولت وقت آفریقای مرکزی در 1981 به توقف پروژه اکتشاف اورانیوم تصمیم گرفت.

در این زمان، میزان ذخایر فلز اورانیوم آفریقای مرکزی، حدوداً 20 هزار تن تخمین زده می¬شد. در پاسخ به تقاضای بالای بازار جهانی انرژی، علاقه¬مندی به احیای معادن اورانیوم ازجمله معادن آفریقای مرکزی نیز مشاهده شد. در این چارچوب، پیشنهادهای مالی فراوانی توسط شرکت¬های متعدد من جمله Areva و Uranium Inc برای سرمایه¬گذاری در معادن به دولت آفریقای مرکزی پیشنهاد شد. پس از بررسی پیشنهادهای متعدد، پیشنهاد شرکت Uranium Inc (شرکت تبعه آفریقای جنوبی، ثبت شده در بورس¬های لندن و تورنتو) مورد پذیرش قرار گرفت تنها به این علت که شرکت مذکور تمام جوانب اجتماعی و محیطی را در نظر گرفته بود. نهایتاً در تاریخ 28 فوریه 2006 قرارداد همکاری های معدنی میان دولت آفریقای مرکزی و شرکت URANIUM CAR وابسته به شرکت URANIUM Inc و تحت قوانین آفریقای مرکزی و10 درصد از سهام شرکت متعلق به آن بود. پس از انجام فعالیت های اکتشافی، معدنی با ذخیره بیش از 23 هزار تن فلز اورانیوم توسط شرکت مذکور کشف شد.

اما بدلایل حقوقی، ادامه کار با مشکلاتی روبه رو شد چراکه شرکت URANIUM Inc بدون اطلاع دولت آفریقای مرکزی و ضمن نقض ماده 4.1.1 قرارداد، سهام خود را در 31 ژوئیه 2007 و در جریان یک پیشنهاد خرید عمومی  به مبلغ 2 و نیم میلیارد دلارشرکت AREVA فرانسه واگذار کرده بود. ماده مذکور اشعار می¬داشت:

"حقوق و تعهدات ناشی از این قرارداد و مجوز اکتشاف، بخشی یا همه آن، نمی¬تواند توسط شرکت یا شرکت اکتشافی ((URANIUM Inc بدون تصویب اولیه وزیر (دولت آفریقای مرکزی)، به استثناء انتقال به شرکت¬های وابسته، به دیگری واگذار شد." ضمن اینکه به سرعت مشخص شد میزان ذخایر واقعی معادن UraMin بسیار کمتر از آنچه تخمین زده شده بود، دیده شد. این رسوایی به انجام تحقیقات از سوی مقامات فرانسوی در مورد اتفاقات پشت پرده احتمالی در جریان خرید شرکت مذکور منجر شد. براساس برخی گزارش ها، آروا به عنوان بخشی از ترفندهای جلب رضایت سیاستمداران آفریقایی و تأمین قراردادهای سودآور انرژی هسته ای به خرید UraMin کرده بود.

با توجه به اتفاقات روی داده و نیز در نظر گرفتن ویژگی راهبردی و غیرقابل تجدید پذیر بودن سنگ معدن، دولت آفریقای مرکزی حق ابطال انتقال سهام از URAMIN Inc به آروا را برای خود محفوظ نگه داشت و رجوع به قواعد حل و فصل اختلاف مندرج در ماده 6.3.1 قرارداد را اعلام و مذاکرات در این زمینه را آغاز کرد که نهایتا با تفاهم سیاسی و حقوقی به پایان رسید.

----

 -https://wikileaks.org/car-mining/html/AREVA-URAMIN-Bid-Summary/AREVA-URAMIN-Bid.

  -le Commissariat à l’Energie Atomique Français.
  -Open Pit
  -Compagnie Française des Minerais d’Uranium (CFMU)
  -Compagnie des Mines d’Uranium de Bakouma
  -études de faisabilité
  -la Société Aluminium Suisse
  -Société de l’Uranium Centrafricain (URCA)