ماشین برقی به قیمت خون ملت آفریقا

نویسنده: کُن ویدال

دیپلماسی ایرانی: آینده ناوگان حمل و نقل ما روشن به نظر می رسد. در سال های آینده، خودروهای دیزلی خود را با اتومبیل های برقی عوض خواهیم کرد و هم اکنون امیدواریم که دولت ایستگاه های کافی برای شارژ خودرو ها در خیابان ها نصب کند. خودروسازان در حال آماده شدن برای این دوره جدید هستند: در حال حاضر، فروش در یک منحنی تصاعدی قرار دارد و الون ماسک، پیشگام این صنعت، اعلام کرده که می خواهد تا سال ۲۰۳۰، بیست میلیون تسلای اضافی بفروشد. در نگاه اول، این یک چشم انداز مطلوب به نظر می رسد: بدون دود اگزوز و بدون احساس گناه می توانیم بقیه روزهای خود را با خودروهای برقی با سرعت بالا به چرخ زدن سپری کنیم.

اکنون می دانیم که چنین کاری به همین سادگی هم نخواهد بود، و جدا شدن از بنزین و گازوئیل باعث وابستگی ما به کبالت که ماده اولیه ای برای تولید باتری های اتومبیل است، خواهد شد. ۷۰ درصد از استخراج جهانی کبالت در جمهوری دموکراتیک کنگو انجام می شود. استخراج صنعتی با فساد همراه است و ۱۵ تا ۳۰ درصد از مجموع اکتشاف ها به صورت کوچک و سنتی انجام می شود. تخمین زده می شود در حوالی شهر کولوزی، که قبلا استان کاتانگا نام داشت، روزانه ۲۵۵٫۰۰۰ کارگر (از جمله ۳۵٫۰۰۰ کودک) برای استخراج مواد معدنی به داخل تونل های باریک و خطرناک معدن می خزند.

کریستین بووندا، هماهنگ کننده سازمان غیردولتی «پرمی کنگو»، که از لوبومباشی برای استخراج عادلانه و پایدار مواد اولیه در کنگو کار می کند، می گوید: «استخراج در مقیاس کوچک، بردگی محض است. کسانی که به اصطلاح «حفار» نامیده می شوند در شرایط نامطلوبی زندگی و کار می کنند و مجبور هستند سود خود را برای دستمزد ناچیزی به تعاونی هایی که متعلق به سیاستمداران فاسد یا پرسنل نظامی است، بفروشند. حفارهایی که سعی در مقابله با این سیستم دارند مورد ضرب و شتم قرار می گیرند. باید گفت که این بخش به کودکان متکی است، چرا که کودکان می توانند با بدن های کوچک خود به تونل های باریک بروند. کار کودکان به طور رسمی ممنوع است، اما بازرسی ها برای کنترل آن بیش تر شبیه به یک شوخی هستند: هر بار که بازرسان از سایت های استخراج مواد معدنی بازدید می کنند، کودکان را در جایی برای چند ساعت نگه می دارند تا بازرسان آن ها را نبینند.» 

مشکل دار و کثیف

بووندا می گوید که کبالت سنتی تقریبا همیشه در سایتهای شرکتهای معدنی صنعتی استخراج می شود و به طور سیستماتیک به شرکتهای بزرگ چینی و غربی فروخته می شود. این را ما از نظارت طولانی مدت و منسجم بر روی سایت های استخراج می دانیم. کبالت صنعتی و کبالت سنتی حاصل از برده داری هر دو به یک جا می روند. به هر حال کبالت مشکل دار و کثیف است.»

به گفته بووندا، کبالت کنگو تنها در صورتی پاک می شود که دولت کنگو تحت فشار قرار بگیرد تا شرایط زندگی و حقوق اجتماعی حفاران را بهبود ببخشد. «سیاستمداران و افسران قدرتمند کنگو نه تنها در در این سواستفاده ها شریک هستند، بلکه در درجه اول مسئول سیستم تجارت کبالتی هستند که آغشته به خون است. شرکت های بزرگ چینی و غربی به راحتی از این شرایط فاسد برای به دست آوردن کبالت ازران قیمت استفاده می کنند.» استفاده هر چه بیش تر از خودروهای برقی تجارت در این بخش پرسود را وسوسه انگیزتر هم می کند. طی بیست سال آینده، ۲۱ برابر بیش تر از امروز به کبالت احتیاج خواهد بود، که همین باعث افزایش قیمت این ماده معدنی به دو برابر، یعنی ۸۰ دلار برای هر کیلو خواهد شد. 

ایمیل های نفرت پراکن از سوی طرفداران الون ماسک

به گفته تری کولینگسورث، وکیل حقوق بشر آمریکایی، گرم شدن بیش از حد بازار کبالت سواستفاده در منطقه لوبومباشی را بدتر خواهد کرد. به همین دلیل، او یک دادخواست قابل توجه در ایالات متحده علیه غول های فناوری مانند تسلا، اپل، گوگل، مایکروسافت و دل را به جریان انداخته است. کلینگسورث نماینده چهارده خانواده کنگوئی است که فرزندانشان در اثر فرو ریختن تونل های معدن کشته یا به شدت مجروح شده اند. اسامی شاکیان این شرکت ها محفوظ است، اما هدف این است که آنها به زودی به واشنگتن دی سی سفر و علیه سواستفاده در معادن کبالت شهادت دهند. در این پرونده، خانواده ها قبلا گفته اند که فرزندانشان در سایت های غول معدنکاری سوئیس، گلنکور، کار می کرده اند. به گفته کالینگسورث، کبالت استخراج شده در این سایت ها به شرکت اومیکور بلژیک رسیده که آن را برای باتری ها عمل آوری کرده و سپس به تسلا، گوگل و دیگر غول های فناوری فروخته است - ادعایی که وکیل این خانواده ها امیدوار است به زودی در دادگاه به اثبات برسد.

کالینگسورث می گوید که شرکت های متهم موضع دفاعی می گیرند و همچنان ادعا می کنند که کبالت خریداری شده آن ها پاک است. «بسیار جالب توجه است که چگونه شرکت هایی مانند اپل و تسلا خود را از یک طرف به عنوان نشان های نسل جدید و بیدار معرفی می کنند که می خواهند تغییرات آب و هوایی را متوقف کنند، اما از سویی دیگر هیچ تلاشی برای جلوگیری از کار کودکان در این شرایط وحشتناک نمی کنند. کارآفرینانی مانند الون ماسک بیش از اندازه کافی پول دارند تا بتوانند مطمئن شوند که حفاران دستمزد عادلانه ای دریافت می کنند. متأسفانه، من متوجه شدم که این کارآفرینان مدرن به عنوان حامیانی محافظه کار در این زمینه ظاهر شده اند. علاوه بر این، از زمانی که این روند را شروع کردم، تعدادی ایمیل نفرت پراکن از سوی طرفداران الون ماسک دریافت کرده ام.»

برای دفاع در برابر انتقادات فزاینده از مواد معدنی آغشته به خون، شرکت هایی مانند تسلا، اپل، مایکروسافت، دل و گوگل اصول تجاری خاص خود را دارند که شامل روش هایی برای کنترل زنجیره تامین از معدن تا محصول نهایی می شود که اجازه می دهد تا با کار کودکان مقابله شده و بر شرایط کار نظارت داشته باشند. در پاسخ به شکایت کالینگسورث، این شرکت های فناوری می گویند که هیچ اطلاعی از سواستفاده در سایتهای معدنی مورد نظر ندارند و «معلومات در رابطه با یک مشکل کلی در این صنعت برای اثبات اطلاع آن ها از وجود خشونت کافی نیست.»

خزانه کنگو زیان می بیند

الیزابت کیسنس از سازمان غیر دولتی «ریسورس متر» نسبت به تمرکز همه جانبه بر روی استخراج سنتی هشدار می دهد. او می گوید که اقدامات فاسد شرکت های صنعتی در استخراج کبالت حداقل به همان اندازه سنتی آن مشکل ساز است. «توجه همه جانبه به استخراج سنتی نوعی تنبلی فکری است که علت اصلی سواستفاده در استخراج کبالت را نادیده می گیرد.» کیسنس به مطالعاتی اشاره می کند که نشان می دهند گلنکور در سال ۲۰۰۸ تحت شرایط بسیار مشکوکی برخی از سایت های مهم معدنی را به دست آورده است. این اتفاق با مداخله دن گرتلر، تاجر میلیاردر اسرائیلی که سال ها با جوزف کابیلا رئیس جمهور سابق و تحت تحریم آمریکا در ارتباط بوده است ممکن گشته است. بر اساس یافته های کنسرسیوم تحقیقات بین المللی Le Congo n'est pas à vendre ، خزانه داری کنگو در نتیجه معاملات مبهم گرتلر ۱٫۹۵ میلیارد دلار زیان دیده که این عدد به ۳٫۷۱ میلیارد دلار افزایش خواهد یافت و طی بیست سال آینده، گرتلر مجموعا ۱٫۷۶ میلیارد دلار حق امتیاز از گلنکور دریافت خواهد کرد.

کیسنس می گوید: «گلنکور هر روز تقریباً ۲۰۰٫۰۰۰ دلار به جای پرداخت به خزانه داری کنگو به گرتلر می پردازد. میلیاردها دلاری که باید برای ساخت مدارس، بیمارستان ها و تامین اجتماعی استفاده می شد، از حساب بانکی گرتلر و دیگران سر در می آورند. این موضوع کاملا توضیح می دهد که چرا مردم کنگو به استخراج سنتی متوسل می شوند و چرا بسیاری از کودکان در کنگو به جای مدرسه به تونل های معدن می روند.» 

به گفته کیسنس، مشکل در اینجاست، اما شاید راه حل سواستفاده در تولید کبالت هم همین جا باشد. «نه تنها گلنکور بلکه خریدارانی مانند اومیکور و تسلا نیز به طور قانونی وظیفه دارند که خطر بروز فساد را محدود کنند. حداقل انتظار شما از خریداران کبالت این است که آنها به ما اطمینان دهند پولی که به گلنکور پرداخت می کنند از طریق گرتلر به سیاستمداران فاسد کنگو منتهی نمی شود. در حال حاضر شاهد تلاش های معتبر بسیار کمی در این موضوع مهم هستیم.»

کیسنس می گوید که برای تبدیل کبالت آغشته به خون به کبالتی پاک، اراده سیاسی هم لازم است. دن گرتلر تاجر کابیلا بود. شکوفایی کار وی می تواند در دست رئیس جمهور فعلی، فلیکس تشیسکدی، باشد. اگر تشیسکدی و دولت جدید او برای پاکسازی و شفاف کردن معادن اقدام کنند، می توانیم بگوییم که چنین کاری یک گام پر اهمیت و رو به جلو خواهد بود. بسیار حائز اهمیت است که اتحادیه اروپا و همچنین دولت بلژیک، فعالانه از این روند تکاملی حمایت کنند. دولت بلژیک می تواند با تشویق اونیکور برای کاهش خطراتی که منجر به فساد در هنگام عرضه کبالت می شود، به کنگو کمک کند. اما فعلاً برای سیاستمداران، فراخواندن یک شرکت برای سر و سامان دادن به اموراتش اتفاقی است که تاکنون رخ نداده است.

اما به نظر می رسد که نبرد برای کبالت پاک وارد مرحله حیاتی شده است. تحقیقات جنایی علیه گلنکور در ایالات متحده و انگلستان به دلیل نقض قوانین ضد فساد در جریان است که می تواند صدها میلیون دلار برای این شرکت هزینه داشته باشد. در صورت اعمال این مجازات ها، به نظر نمی رسد که خریدارانی مانند اومیکور و تسلا  بتوانند رابطه فعلی خود را با گلنکور حفظ کنند.

مارخولین شیرز، سخنگوی شرکت اومیکور، می گوید که این شرکت سیاست بسیار سختگیرانه ای برای عدم اجازه استخراج سنتی در فرآیندهای خود دارد. «ما کار کودکان و سایر شرایط غیر قابل قبول کاری را تحمل نمی کنیم. ما زنجیره تامین خود را کنترل می کنیم و بر آن نظارت داریم تا هیچ کبالت استخراج شده ای توسط کودکان وارد فرآیند تولیدی ما نشود. ما از این بابت در رقابت خود با سایرین متضرر می شویم، اما این ضرر را می پذیریم و هیچ مصالحه ای برای آن نمی کنیم.»

فلزی نفرین شده (کبالت چیست؟)

کبالت با رنگ آبی پیوندی ناگسستنی دارد. کبالت رنگدانه ای آبی است که قرن ها برای رنگ آمیزی ظروف شیشه ای، سفال و رنگ مورد استفاده قرار گرفته است. شیشه کبالت آبی در مقبره توتانخامون یافت شده و شیشه کبالت پودر شده نیز در بین النهرین در حدود ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد به عنوان جایگزینی برای لاجورد که باید از افغانستان آورده می شد، استفاده شده است.

بعدها، شیشه سازان ونیزی در مورانو نیز از شیشه کبالت که با گرم کردن سنگ معدن کبالت و همزمان مخلوط کردن آن با ماسه کوارتز تولید می شد، استفاده کرده اند. علاوه بر این، از شیشه کبالت به مدت طولانی برای سفید کردن منسوجات هم استفاده می شده است.

قابل توجه ترین کاربرد کبالت احتمالا استفاده از آن به عنوان جوهر نامرئی است. در قرن هفدهم، جاسوسان گاهی اوقات با محلول بی رنگ کلرید کبالت (CoCl2) می نوشتند و تنها زمانی که گیرندگان نامه خود را بالای یک منبع حرارتی نگه می داشتند، جوهر کبالت آبی می شد.

از زمان انقلاب صنعتی به بعد، از کبالت که به شکل خالص بسیار سخت و دارای رنگ آبی-نقره ای است، به دلیل خاصیت مغناطیسی آن نیز استفاده می شود. درست مثل آهن، این فلز می تواند مغناطیسی شود، با این مزیت که کبالت بعنوان آهنربا دائمی در دمای بالا پایدار می ماند. بنابراین، بخش قابل توجهی از کبالت استخراج شده برای قسمت مغناطیسی موتور اتومبیل های برقی استفاده می شود.

کبالت علاوه بر حالت مغناطیسی، در دمای بالا نیز سختی خود را حفظ می کند. بنابراین آلیاژهایی مانند فولاد کبالت برای استفاده در ابزارهای برش صنعتی با کیفیت بالا همیشه گزینه های جذابی به شمار می آیند. به همین دلیل، این فلز در برخی از انواع فولاد ضد زنگ نیز استفاده می شود - به عنوان مثال تیغ های تیغ تراش از آن ساخته می شوند.

تقاضا برای کبالت در سال های اخیر به شدت افزایش یافته است، دلیل عمده آن این است که کبالت ماده اولیه حیاتی برای باتری های قابل شارژ است. دقیقا به لطف ورود دی اکسید کبالت در باتری های لیتیوم یونی در اوایل دهه ۱۹۸۰ بود که آنها تبدیل به منابع انرژی تلفن های هوشمند، لپ تاپ ها و اتومبیل های الکتریکی ما شدند.به همین دلیل بود که جان گودنوف، شیمی دان آمریکایی، در سال ۲۰۱۹ جایزه نوبل شیمی را دریافت کرد.

به دلیل شرایط وحشتناک کاری و موضوعات زیست محیطی در معادن کبالت کنگو، این فلز در حال حاضر شهرت بسیار بدی پیدا کرده است، اگرچه از قرن شانزدهم میلادی تاکنون این فلز در حال استخراج بوده، یعنی زمانی که معدن کاران نقره در زاکسن به هنگام ذوب سنگ های معدن کبالت به نقره دست نیافتند، بلکه شاهد خروج بخارهای سمی آرسنیک از این سنگ ها بودند. آن جا بود که این معدن کاران با استفاده از اسم کُبُلت که یک جن (گنوم) از اساطیر ژرمن ها بود، این فلز را نفرین کردند. 

منبع: دِ استاندارد / ترجمه: علی مفتح