چشم انداز واشنگتن به توافق هسته ای چگونه است؟

نویسنده: ایلان گلدنبرگ

دیپلماسی ایرانی: جو بایدن در مبارزات انتخابات ریاست جمهوری ابراز تمایل کرد که در صورت بازگشت ایران به تعهدات هسته ای، ایالات متحده را به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بازگرداند. او همچنین درباره اهمیت دیپلماسی و لزوم بازسازی روابط با متحدان اروپایی برای ایالات متحده صحبت کرده است. به علاوه، بایدن گفته فراتر از بازگشت به برجام، به دنبال استفاده از دیپلماسی سخت گیرانه برای تقویت و گسترش توافق است که احتمالا به معنای تقویت برجام با توافق های اضافی برای رفع چالش های مهمی از جمله برنامه موشک بالستیک ایران، پشتیبانی آن از گروه های مختلف در منطقه و نگرانی ها درباره بندهای مربوط به غروب برجام خواهد بود. بایدن از همکاری با شرکای خاورمیانه برای وادار کردن ایران به عقب نشینی از فعالیت ها در منطقه نیز صحبت کرده است. دستیابی به این اهداف شاید عملی باشد، اما آسان نخواهد بود و نیازمند استراتژی و دیپلماسی ماهرانه است.

چالش ها در اوایل سال 2021 

دولت بایدن در آغاز کار خود در رابطه با چگونگی تعامل با ایران از جمله در هماهنگ کردن دیدگاه های داخلی و شرکای جهانی و منطقه ای با چالش های جدی مواجه خواهد شد. فشارهای سیاسی داخلی و منافع ملی ایالات متحده مربوط به سیاست های آن در خاورمیانه و برنامه هسته ای ایران هم مطرح است.

تعهد بایدن برای پیوستن مجدد به برجام براساس اجماع میان کارشناسان سیاست خارجی دموکرات و اعضای کنگره مبنی بر آن است که خروج از برجام یک اشتباه بوده. در حقیقت، برجام از بسیاری جهات نشان دهنده اهمیت گسترده ایست که دموکرات ها برای کارایی دیپلماسی به عنوان ابزاری برای رسیدگی به مشکلات بین المللی در تضاد شدید با استفاده از نیروی نظامی قائل هستند.

فضای امنیتی موجود نیز می تواند انگیزه ای برای دولت بایدن برای پیوستن سریع به برجام یا حداقل اتخاذ روشی کمتر تقابلی با ایران باشد. اولویت های اصلی دولت بایدن رسیدگی به بحران های دوگانه بهداشت عمومی و اقتصادی مرتبط با کووید 19 خواهد بود. علاوه بر آنها، بایدن با چالش های سیاست خارجی ناشی از افزایش رقابت با چین و اهمیت بازسازی روابط با متحدان اصلی در اروپا و آسیا درگیر است که همه این موارد بر خاورمیانه اولویت خواهند داشت. با توجه به مسائل پیچیده روی میز، بعید است که یک دولت بایدن بخواهد بخش اعظم اوایل دوره کاری خود را روی ایران متمرکز کند. در همین حال، در صورت ادامه توسعه برنامه هسته ای ایران یا بالا گرفتن تنش های منطقه ای در عراق یا خلیج فارس، مساله ایران می تواند ذهن دولت جدید را از دیگر موارد منحرف کند. 

در چنین شرایطی، یک توافق دیپلماتیک که احتمال بروز بحران زودرس با ایران را به میزان قابل توجهی کاهش دهد، بسیار جذاب به نظر می رسد. آنگاه دولت جدید می تواند روی رسیدگی به چالش های دشوارتر تمرکز و یک گروه مناسب برای رسیدگی به چالش های بلندمدت بین ایران و آمریکا در نیمه دوم سال 2021 آماده کند.

سیاست گذاری واشنگتن

جو حاکم سیاسی در ایالات متحده در چگونگی مدیریت برجام توسط دولت بایدن نقش اساسی خواهد داشت. بایدن احتمالا دست کم در داخل حزب دموکرات فضای مناسب تری برای رسیدگی به مساله ایران در قیاس با رئیس جمهوری باراک اوباما دارد. پس از چهار سال ریاست جمهوری دونالد ترامپ، اکثر دموکرات ها حتی محافظه کاران، احتمالا به بایدن اطمینان و از مخالف با بازگشت زودهنگام به برجام خودداری خواهند کرد. حتی دموکرات هایی که با توافق اولیه مخالف بودند نیز از خروج یک جانبه ترامپ از آن حمایت نمی کردند. در واقع از نظر اکثر قانون گذاران دموکرات، حمایت از برجام به معنای یک سیاست گذاری خوب است. این توافق میراث سیاست خارجی اوباما به شمار می رود که هنوز یک رئیس جمهوری پیشین بسیار محبوب است. با این حال، بازگشت یک جانبه ایالات متحده به توافق بدون اقدامات متقابل از سوی ایران برای بازگشت به انطباق کامل یا تدریجی به تعهدات برجامی ممکن است با مخالفت دموکرات ها روبرو شود. بیشتر دموکرات ها خواستار مطلع شدن از طرح دولت بایدن برای توافق بعدی و رسیدگی به بندهای غروب توافق، برنامه موشک بالستیک ایران و سیاست های آن در خاورمیانه هستند.

هنوز معلوم نیست که دولت بایدن می تواند حمایت جمهوری خواهان را از استراتژی خود در قبال ایران جلب کند یا خیر. این مساله اهمیت زیادی دارد چون مخالفت شدید جمهوری خواهان با برجام نقش بسزایی در تصمیم ترامپ برای خروج از توافق داشت. دولت بایدن احتمالا سعی خواهد کرد توافق با ایران را یک گام ضروری با هدف تغییر جهت سیاست خارجی ایالات متحده در جهت کاهش سرمایه گذاری نظامی در خاورمیانه و صرف انرژی بیشتر برای مقابله با چین نشان دهد که این مساله می تواند مورد توجه برخی از جمهوری خواهان قرار گیرد. اگر بازگشت متقابل آمریکا و ایران به برجام به نتیجه نرسد، دولت بایدن احتمالا در دستیابی به یک توافق مشابه از حمایت داخلی بیشتری برخوردار خواهد شد. در نهایت، این احتمال وجود دارد که مساله ایران در ایالات متحده به شدت حزبی بماند و دولت بایدن نتواند حمایت جمهوری خواهان در سیاست تعامل مجدد با ایران را به دست آورد.

منبع: نهاد مطالعات سیاسی فردریش ابرت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34