چالش خاورمیانه برای دولت جدید آمریکا ورای ایران هسته ایست

نویسنده: یونا شِپ

دیپلماسی ایرانی: یکی از مهم ترین اولویت های سیاست خارجی رئیس جمهوری منتخب جو بایدن پس از ورود او به کاخ سفید در اواخر ماه آینده، برقراری مجدد روابط با کشورها و احیای توافق هایی است که دونالد ترامپ در چهار سال گذشته آنها را نابود کرده. مهم ترین این توافق ها، توافق هسته ای سال 2015 با ایران است که ترامپ در سال 2018 از آن خارج شد. اما بازگشت به این توافق برای بایدن به هیچ وجه ساده نخواهد بود.

محسن فخری زاده، برجسته ترین دانشمند هسته ای ایران، 27 نوامبر ترور شد. ایران اسرائیل را مقصر این ترور می داند. اسرائیل اگرچه مسئولیت این ترور را نپذیرفته، اما اتهامات را نیز رد نکرده است. به علاوه، غیر از موساد که سال ها به دنبال دکتر فخری زاده بوده، هیچ سازمان یا گروه دیگری انگیزه ای برای چنین حمله ای نداشته که یعنی، درباره صحت اتهام ایران شکی نیست.

تفکر مطرح شده در بیشتر رسانه های آمریکایی مبنی بر اینکه هدف اسرائیل از ترور دکتر فخری زاده مانع تراشی در مسیر جو بایدن بوده، اهمیت بیش از اندازه قائل شدن برای ایالات متحده به عنوان یک نیروی محرک در استراتژی اسرائیل در قبال ایران است. برنامه ریزی برای عملیاتی با این درجه از حساسیت ماه ها طول می کشد و اسرائیل صرف نظر از اینکه چه کسی در کاخ سفید مستقر است، به دنبال ترور دکتر فخری زاده بود. در حقیقت، پایان دولت ترامپ صرفا در زمان بندی توطئه اسرائیل تاثیر داشت و نه ماهیت آن. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، احتمال سعی داشته تا زمانی که ترامپ هنوز رئیس جمهور است و واشنگتن از تل آویو دست کم حمایت تاکتیکی می کند، به تهران ضربه وارد کند. با این حال، اگرچه هدف از عملیات به طور مستقیم محدود کردن گزینه های بایدن نبود، اما بی شک بر برنامه اعلام شده او برای بازگرداندن آمریکا به برجام تاثیر خواهد داشت.

نتانیاهو و متحدانش در دستگاه امنیتی اسرائیل تصور می کنند که بایدن نمی داند خاورمیانه در پنج سال گذشته چقدر تغییر کرده و از همین جهت، در حال آماده شدن برای پیوستن مجدد به توافق هسته ای ایران است. آنها باور دارند که برجام هرگز تهدید واقعی ایران برای آمریکا و متحدانش را از بین نبرده است. نتانیاهو برای جلوگیری از احیای توافق هسته ای هر کاری بتواند می کند و اگر بایدن مصمم باشد که به برجام بازگردد، تنها گزینه اسرائیل منصرف کردن ایران از پذیرفتن پیشنهاد او یا تحریک به تشدید تنش ها و درگیر کردن آمریکا در جنگ با ایران خواهد بود.

ایران تا این لحظه از اقدام تلافی جویانه در برابر ترور دکتر فخری زاده خودداری و حتی در رابطه با برخی فعالیت های هسته ای حساس به آژانس بین المللی انرژی اتمی اطلاع رسانی کرده است. بیشتر ناظران معتقدند که بعید است ایران واکنش شدیدالحنی نشان دهد و از آنجایی که نومیدانه به دنبال رهایی از تحریم های آمریکاست، کاری برای به خطر انداختن این احتمال انجام نخواهد داد. ایران در ماه ژوئن انتخابات ریاست جمهوری پیش رو دارد و رئیس جمهوری حسن روحانی و متحدان میانه رو و دموکراسی خواه او سعی دارند مانع از افتادن دولت به دست محافظه کاران تندرو که اکثریت را در مجلس در اختیار دارند، شوند. مجلس ایران اخیرا در واکنش به ترور دکتر فخری زاده قانونی را برای کاهش محدودیت ها در برنامه هسته ای ایران تصویب کرد. روحانی شاید بتواند از اجرای این لایحه اجتناب کند، اما بی شک با فشار سیاسی بیشتری بمواجه خواهد شد که این به معنای چالش بیشتر برای هر گونه مذاکرات احتمالی پیش رو خواهد بود.

انتظار می رود همانند انتخابات مجلس در فوریه گذشته، مشارکت در انتخابات ماه ژوئن اندک باشد که یعنی میانه روها برای پیروزی به یک نامزد قدرتمند و دستاوردی بزرگ نیاز دارند تا رای دهندگان را پای صندوق های رای بکشانند. پیروزی بایدن در انتخابات آمریکا امید میانه روها را به حصول یک توافق جدید با ایالات متحده و رفع تحریم ها افزایش داده و حتی با پیش بینی صادرات مجدد نفت در برنامه بودجه سال آتی همراه بوده است. توافق با بایدن پیش از انتخابات ماه ژوئن تنها کاری است که روحانی می تواند برای بهبود بخت جناح میانه رو در انتخابات ریاست جمهوری انجام دهد. در حالی که شکست در حصول توافق بین دولت بایدن و دولت میانه رو روحانی به معنای شکست جناح طرفدار مذاکره است، توافق به معنای تضمین پیروزی میانه رو ها در انتخابات نیست و بایدن ممکن است خیلی زود پس از تسهیل تحریم ها خود را در برابر یک دولت ضدآمریکایی در ایران بیابد. 

البته همه اینها مبتنی بر این فرض است که ترامپ در روزهای پایانی ریاست جمهوری خود یک حمله نظامی علیه ایران آغاز نکند. البته با توجه به اینکه او ماه گذشته این گزینه را بررسی کرده و از آن منصرف شده، بعید است که نظر خود را تغییر دهد. اگرچه ترامپ دستور حمله غیرقانونی نظامی در ترور سردار قاسم سلیمانی، فرمانده ارشد ایرانی، در عراق را صادر کرد، اما هرگز مشتاق جنگ با ایران نبود.

اما اگرچه مخالفت با روابط نزدیک بین ایالات متحده و ایران عمدتا از روی تعصب یا بدبینی است، شاهین های ایران درباره یک موضوع اشتباه نمی کنند: خاورمیانه از سال 2016 تغییرات زیادی کرده است. رقابت تسلیحات متعارف بین ایران و ائتلاف اسرائیل، عربستان سعودی و امارات متحده عربی تشدید شده است که بعضا به دلیل اشتیاق ترامپ به فروش سلاح های پیشرفته ایالات متحده به امارات و عربستان بوده است. نگرانی این ائتلاف تسهیل شده در نتیجه عادی سازی روابط میان کشورهای عرب سنی با اسرائیل از احتمال دستیابی ایران به سلاح هسته ای مواجهه با یک حمله انتحاری از سوی این کشور نیست؛ بلکه به این دلیل است که ایران مجهز به سلاح هسته ای جنگ های آنها با متحدان ایران در منطقه را به شدت دشوارتر خواهد کرد. به همین جهت است که آنها به صرف محدودیت در برنامه هسته ای ایران رضایت نمی دهند و خواستار رسیدگی به توسعه پیشرفته موشکی این کشور هستند اما چنین کاری هرگز ساده نبوده و نخواهد بود.

بازگشت بایدن به نسخه جدیدی از رویکرد صلح طلب دموکراتیک دولت باراک اوباما در خاورمیانه قطعا یک تغییر خوشایند از تهدیدهای پر سر و صدا و تو خالی ترامپ خواهد بود؛ اما احتمالا بایدن نمی تواند از یک نسخه تکراری از رویکرد اوباما در خاورمیانه استفاده کند و باید مسیر اصلاح شده ای برای دولت خود در منطقه ترسیم کند و در عین حال، انتظار کمک یا همکاری از سوی هیچ کسی را نداشته باشد.

منبع: نیویورک مگزین / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34