شباهت موقعیت فعلی طرفداران برجام با وضعیت دولت موقت در حمله به سفارت امریکا

نویسنده: سید قاسم ذاکری، کارشناس مسائل بین المللی          

دیپلماسی ایرانی: در امور سیاسی بسیاری اوقات، درس آموزی از تجارب مشابه در گذشته می تواند چراغ راه آینده باشد. دو دستگی ایجاد شده این روزها در میان مسئولین کشور در ارائه دو نوع دیدگاه کاملا متفاوت پیرامون نتایج و تاثیرات احتمالی رئیس جمهور شدن جو بایدن برای منافع کشورمان شباهت بسیار زیادی با اختلافات مشابه در میان مسئولین نظام پیرامون چشم انداز حفظ رابطه با آمریکا در اولین ماه های پس از پیروزی انقلاب اسلامی دارد. مرحوم بازرگان و نهضت آزادی در آخرین ماه های منتهی به حکومت پهلوی و در بحبوحه تب و تاب انقلاب البته با اطلاع رهبری انقلاب برخی تماس های مهم و موثر با دولت آمریکا در خارج از ایران همچنین با سفارت آمریکا در تهران برقرار کردند و البته گزارش های تمامی جزئیات این تماس ها به استحضار حضرت امام(ره) می رسید بطوریکه تماس های مزبور کمک موثری به انتقال مسالمت آمیز قدرت از رژیم پهلوی به انقلابیون و عدم دخالت ارتش به نفع شاه و علیه انقلابیون کرد. 

پس از پیروزی انقلاب اسلامی مرحوم بازرگان که حساسیت زیادی نسبت به خطر کمونیسم داشت و به قول معروف شاهد به قدرت رسیدن کمونیست ها در کشور همسایه، افغانستان نیز بود بر حفظ روابط دوستانه با آمریکا اصرار می ورزید در حالی که در آن زمان اکثریت نیروهای انقلاب که عمیقا متاثر از افکار چپ و ضدامپریالیستی بودند برخلاف مرحوم بازرگان خطر اصلی را از ناحیه تسلط دوباره امپریالیسم بر کشور مخصوصا تکرار تجربه تلخ کودتای 28 مرداد 1332 توسط آمریکا و بازگشت دوباره شاه و در نتیجه نابودی کامل انقلاب نوپا توسط آمریکا و غرب ارزیابی می کردند. در کشاکش این بحث و جدل های سیاسی برخی اقدامات مرحوم بازرگان عصبانیت بلکه ایجاد حساسیت شدید در میان گروه های رقیب را سبب شد، از جمله گفت وگوی مرحوم بازرگان با زبیگنیو برژینسکی، مشاور امنیت ملی کارتر در الجزائر. هر چند در همان زمان هیچ کس نسبت به سلامت اخلاقی بلکه حسن نیت و خیرخواهی مرحوم بازرگان شک نداشت ولی برآیند این کشمکش های سیاسی به صورت حمله دانشجویان پیرو خط امام به سفارت آمریکا در آبان 1358 و فروپاشی کامل روابط سیاسی میان ایران و آمریکا رخ داد زیرا اکثریت نیروهای انقلاب بر خلاف مرحوم بازرگان از پذیرش شاه در آمریکا تلقی برنامه ریزی آمریکا برای تکرار کودتای 28 مرداد داشتند در حالی که شاید اگر همان زمان مرحوم بازرگان از تحریک رقبای سیاسی در داخل ایران پرهیز می کرد رخداد حمله به سفارت آمریکا به وقوع نمی پیوست. 

مرحوم عزت الله سحابی در جائی به نقل از شخصیت های وابسته به گروه های مهاجم علیه سفارت آمریکا گفته بود اتفاقا هدف اصلی مهاجمین سرنگونی دولت موقت بود و حمله به منافع آمریکا برای آنها اهمیت ثانوی داشت! نتیجه آنکه تاوان سنگین این رقابت ها و سوء تفاهمات سیاسی در درجه اول مرحوم امیر انتظام (به عنوان مذاکره کننده دولت موقت با آمریکا)، دولت موقت و نهضت آزادی و در درجات بعدی منافع ملی کشور پرداخت کردند.

اینک نیز بسیاری از نیروهای سیاسی در نظام بلکه طیف وسیعی از مردم که اتفاقا وابسته به اقشار متعهد به نظام هستند و به انجام هرگونه فداکاری برای نظام و کشور حاضرند تلقی و برداشتی بسیار منفی از برجام به عنوان عقب نشینی دردناک و به زیان منافع ملی مملکت دارند. خواسته این دسته از نیروهای سیاسی کاملا واضح است؛ توقف کامل برجام. توضیح آنکه پس از تجربه تلخ ترامپ انسجام دیدگاه میان گروه های سیاسی طرفدار برجام در داخل ایران نیز مخدوش شده است (درست مانند وضعیت عدم یکپارچگی تشکل نهضت آزادی در سال 1358 که منجر به خروج تعداد زیادی از اعضای این تشکل در سال 1358 شد)؛ وضعیت پایگاه اجتماعی طرفداری از برجام در ایران نیز بصورتی نیست که کسی حاضر به انجام فداکاری برای برجام بشود. مخالفان برجام در داخل ایران بر این باورند که با تضعیف جایگاه جهانی آمریکا و خروج تدریجی نظامیان آمریکائی از منطقه به احتمال زیاد شرایط منطقه ای ایران به مراتب بهتر از گذشته خواهد شد بنابراین نباید در پرتو برجام اجازه نقش آفرینی مجدد به آمریکا در منطقه داده شود.

در هر حال برجام درست مانند پذیرش قطعنامه 598 تصمیم راهبردی نظام بوده چنانکه اولویت سیاسی و دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران تا زمان حاضر پایبندی به حفظ برجام صرفا به عنوان ابزار سنجش حسن نیت آمریکا و اروپا برای حل مشکلات با ایران است بنابراین اگر گروه های سیاسی طرفدار برجام بتوانند جلوی ابراز احساسات خود در واکنش به پیروزی جو بایدن در انتخابات آمریکا را بگیرند امکان حفظ برجام برای سال های طولانی آینده وجود خواهد داشت در صورتی که اگر گروه های اخیر الذکر بخواهند از برجام به عنوان ابزار بهره برداری سیاسی برای انتخابات ریاست جمهوری ایران در سال 1400 استفاده کنند امکان فروپاشی کامل برجام از طرف ایران بسیار محتمل خواهد بود.