امریکا به زودی شاهد افزایش نفوذ ایران و کاهش تاثیرگذاری کشورهای عربی خواهد بود

نویسنده ها: مارا کارلین و تاما کوفمان ویتز Mara Karlin and Tamara Cofman Wittes 

دیپلماسی ایرانی: مدت زمانی است که روشن شده ایالات متحده باید، با توجه به ریسک ها و هزینه ها، تقلای کمتری در خاورمیانه داشته باشد. تحولات جنجالی ماه های اخیر تاکیدی است بر اینکه آمریکا باید کمتر بر این منطقه تمرکز داشته باشد. این تحولات هزینه های درگیر ماندن و نیز خطرات غریبِ رویکرد ترامپ را روشن ساخت. البته در منطقه ای که آمریکا، برای دورانی طولانی به عنوان یک هژمون، دست برتر را داشته، برای بسیاری از سیاستگذاران و تحلیلگران آمریکایی پذیرش واقعیت های مربوط به کاهش منافع و در نتیجه کاهش نفوذ آمریکا، دردآور است. اما در دورانی که موج همه گیری کروناویروس ادامه دارد، این منطقه متفاوت تر به نظر می رسد و در این چشم اندازِ دیگرگون، برای آمریکا فرصت هایی هست و خطراتی. چالش آمریکا این است که از باقی مانده منافع مهمش در یک دوران اضطرار و رقابت حفاظت کند بی آنکه بر رویکردهای ناکام گذشته، بیشتر پافشاری داشته باشد. آمریکا هنوز هم فرصت هایی را دارد تا در خاورمیانه، منطقه ای پایدار شکل بگیرد که نیازمند پایبندی های پرهزینه و درازمدت نباشد. تمرکز بر محدودکردن رقابت ژئوپولیتیکی با منطقه، مقابله موثرتر با رفتار ایران و چاره کردن کشمکش های نیابتی تا حد ممکن، می تواند واشنگتن را قادر سازد تا نفوذ غالب خود را حفظ کرده و بی آنکه بطور کامل کنار بکشد، تقلای کمتری در خاورمیانه داشته باشد.

کارآترین ابزار کشورهای عرب خلیج فارس در رقابت ژئوپولیتیکی منطقه ای، پول است که اکنون با کاهش بهای نفت، ته کشیده است. عربستان و امارات، سی میلیارد دلار هزینه کردند تا دولت ژنرال عبدالفتاح السیسی در مصر را سرپا نگه دارند. اکنون اقتصادهای خودشان به مشکل خورده و همه کشورهای خلیج فارس با انسداد مالی روبه رو هستند. اکنون باید چرتکه بیندازند که چقدر می توانند در مصر و اردن خرج کنند، چقدر برای پس زدن نفوذ ایران در عراق و لبنان هزینه کنند و چطور می توانند همزمان با پی جویی صلح در یمن، منافع کلیدی خود را حفظ کنند. اکنون باید رویاپردازی درباره ناکار کردن دشمنان ایدئولوژیکی و شکل دادن منطقه مطابق میل خود را کنار گذارند.

هرچند توانش مالی خاورمیانه، گاهی هم علیه منافع آمریکا به کار گرفته شده اما اغلب ابزاری بوده برای واشنگتن که با تکیه بر آن، از شرکای ضعیف تر حمایت کرده و چرخ های دیپلماسی آمریکا را روغن کاری کند. از دست رفتن این اهرم، تلاش های آمریکا برای یک منطقه پایدار را مختل می کند. در واقع، دوران پساکرونا، شاید به نفع ایران و به هزینه کشورهای عرب باشد.

ایران دیرزمانی است که زندگی بدون درآمد نفتی را آموخته و اعمال نفوذ ارزان در منطقه را به خوبی تمرین کرده است. سپاه با دور زدن تحریم ها و با دخالت در بخش های مختلف اقتصاد ایران، هزینه خودش را در می آورد. بنابراین، زمانی که بحران کروناویروس به پایان برسد، نفوذ نسبی ایران در جاهایی مثل عراق، لبنان و سوریه، احتمالا بیشتر و نفوذ کشورهای عربی، کمتر خواهد شد. این دگرش، بازنگری در رویکرد بی حاصل ترامپ در برابر ایران را ضروری تر می سازد. ترامپ، فشار اقتصادی و نظامی بر ایران را به سطوح تنبیهی افزایش داد اما هرگز درخواست های واقع بینانه ای نداشته یا روشن نکرده که کدام خواسته، اولویت دارد… دستاورد اصلی کارزار فشار حداکثری ترامپ، انزوای بین المللی آمریکا در رویارویی با بلندپروازی هسته ای ایران، فشارهای تازه بر دولت عراق برای اخراج نیروهای آمریکایی و چالش های یکسره امنیت دریانوردی و نیز حفظ زیرساخت های انرژی منطقه بوده است.  در دو دهه گذشته، آمریکا نه چندان به خاطر یک حضور نظامی بلکه بیشتر با ترکیبی از تحریم ها، اطلاعات، فشار چندجانبه و بکارگیری هدفمند نیروی نظامی در صورت ضرورت، توانسته ایران را باز بدارد. همین بسته سیاستی موثر، مسیری را برای ترغیب ایران به بازنگری کردارهای منطقه ای و سرانجام رهاکردن آنها به سود تعامل بین المللی پیش پای آمریکا می گذارد بی آنکه بر نیروی نظامی به عنوان یک گزینه دم دست تکیه شود. اجرای این رویکرد، به یک فرایند مستحکم بین سازمانی و همکاری نزدیک با متحدان نیاز دارد.

آمریکا همچنین باید آتش دیگر کشمکش های منطقه ای را که به دردسرآفرینانی همچون ایران و روسیه، فرصت هایی برای گسترش نفوذ می دهد، فرونشاند. کمبودهای مالی کشورهای خلیج فارس هم ممکن است علاقه آنها به بلندپروازی منطقه ای را کاهش دهد. سیاست های ترامپ در یمن، لیبی و سوریه به بازیگران منطقه ای امکان پی جویی اهدافشان را داده است. جنگ یمن، بهترین فرصت برای آمریکاست تا راهی را به سوی حل و فصل منازعه بگشاید. هم امارات و هم سعودی ها، اندک اندک می فهمند که بهای درگیری شان در جنگ یمن قابل تحمل نیست. آنها نه تنها در رسیدن به هدف خود برای بازگرداندن دولت منصور هادی ناکام ماندند بلکه ثبات یمن و منطقه را هم عمیقا تضعیف کردند که به سود ایران و القاعده است.     

اولویت های نظامی آمریکا در منطقه باید با اهداف راهبردی اش تعیین شود. جیمز آندرسون، یک مقام ارشد رسمی پنتاگون این اهداف را اوایل سال جاری در کنگره، ترسیم کرد: اینکه منطقه به پناهگاه امن تروریست ها تبدیل نشود، هیچ قدرتی که دشمن آمریکاست بر آن مسلط نشود و این منطقه نقش خود را در بازار جهانی انرژی ایفا کند. حال مشکل این است که چگونه بطور موثری به این اهداف برسیم.

یک تلاش فعال دیپلماتیک برای گردآوردن بازیگران محلی بر گرد میز گفت وگوی امنیتی منطقه می تواند به تحقق این اهداف کمک کند. یادمان باشد که آمریکا در بیشتر تاریخ حضورش در خاورمیانه، بیشترین تاثیر را از گذر دیپلماسی داشته است. با این حال، چنین کاری می تواند به بازنگری در حضور نظامی آمریکا در منطقه هم یاری رساند بویژه اکنون که کسری بودجه فدرال به یک و نیم تریلیون دلار نزدیک می شود. هزینه حفظ دو گروه ناو هواپیمابر در منطقه، قابل تحمل نیست بویژه زمانی که آمریکا توانمندی هوایی و دریایی کافی در این منطقه دارد.

پنتاگون همچنین باید روش رسمی تری برای سنجش تاثیر حضور منطقه ای اش بر بازدارندگی داشته باشد. واشنگتن نباید تصمیم های مربوط به حضور نظامی اش در منطقه را در انفعال به یک بحران یا بعنوان راهی برای آرامش دادن به شرکای هراسانش اتخاذ کند بلکه استقرار نیروها باید با توجه به اهداف راهبردی صورت گرفته و هرگاه لازم است بازسنجی شود.

آمریکا همچنین باید در شراکت های منطقه ای اش بازبینی کند. گشایش دیپلماتیک میان امارات و اسرائیل، نشان می دهد که دوستان آمریکا در منطقه آماده همکاری نزدیکتر علیه تهدید ایران هستند. بر این بنیان است که آمریکا باید اطمینان حاصل کند که متحدانش به گونه ای همکاری نمی کنند که منافع و ارزش های آمریکا به خطر افتد؛ مثلا با افزایش توانمندی دولت های خودکامه برای سرکوب شهروندان یا مخالفانشان.

آمریکا همچنین باید در روابطش با سعودی ها دگرش هایی صورت دهد و بر رفتار خشونت بار عربستان در داخل و بیرون سخت بگیرد. آمریکا باید این رابطه را بر چاره کردن تهدیدهای مشترک امنیتی از ناحیه ایران و بازیگران خشونت طلب غیردولتی تمرکز دهد و حرفه ای گری نظامی را بر فروش سلاح، اولویت دهد یعنی نیروهای سعودی را آموزش دهد تا موثر عمل کنند.                                                                    

آمریکا باید از گسست بیشتر بین اسرائیل و فلسطینی ها جلوگیری کند و کار طاقت فرسای فراهم کردن شرایط گفت وگو را از سر گیرد. ترامپ با چراغ سبز به اسرائیل برای پیوست کردن کرانه غربی، هرگونه امید به حل و فصل منازعه را از میان برد، رهبری فلسطینی را رویگردان کرد و کمک هایی را که برای پایایی، رفاه و سلامت فلسطینیان حیاتی است، قطع کرد. آمریکا باید روابط با فلسطینی ها را از سرگیرد و در برابر هرگونه اقدام اسرائیل به ضمیمه کردن کرانه باختری محکم بایستد.

آمریکا نباید از لبنان و سوریه کنار بکشد. هرچند تعامل آمریکا هم تاثیر محدودی دارد. حفظ حضور شمار کمی از نیروهای آمریکایی در مرز سوریه و عراق و ادامه تحریم ها بر سوریه و ایران در ماه های آینده، اهرم بیشتری برای شکل دادن به دستاوردهای امنیتی و سیاسی فراهم می کند. اسد بطور جدی تری به دنبال منابع مالی برای بازسازی است و ایران و روسیه، بر سر سلطه بر رژیم ضعیف اسد با هم درگیرند و نیز بطور فزاینده ای زیر فشار کسری منابع قرار دارند. آمریکا شاید از این تنش ها بتواند بهره ببرد.

در لبنان آمریکا باید در همکاری با فرانسه، کمک های اقتصادی را بسیج کرده و به اصلاح سیاسی و اقتصادی مشروط کند، از جامعه مدنی لبنان حمایت کند و به سرمایه گذاری در ارتش لبنان برای مقابله با تهدیدهای مشترکی همچون داعش، ادامه دهد.

واشنگتن نباید نقش خود در خاومیانه را تنها از لنز رقابت ژئوپولیتیک با روسیه و چین ببیند. دلیلی ندارد که فکر کنیم دولت های منطقه باید دست به انتخاب بزنند؛ چین و روسیه هنوز هم روابط چندسویه ای با بازیگران منطقه ای دارند و در پی گسترش کووید19، آنها هم چه بسا محدودیت های خانگی ای دارند که شاید به محدود شدن حضور و تعاملشان در منطقه بیانجامد. روس ها رویه ای فرصت طلبانه دارند اما چینی ها به دنبال برقرار کردن پیوندهای درازمدت اقتصادی با منطقه و با اسرائیل هستند و کمتر علاقمندند دست خود را در کشمکش های منطقه ای آلوده کنند.

کوتاه آنکه، آمریکا هنوز هم از فرصت هایی برای شکل دادن به یک منطقه پایدارتر که تعهدات درازمدت یا پرهزینه را هم الزامی نکند، برخوردار است. تمرکز بر محدود کردن رقابت ژئوپولیتیکی در منطقه، رویارویی موثرتر با رفتار ایران و چاره کردن درگیری های نیابتی به واشنگتن این امکان را می دهد که تقلای کمتری داشته باشد بی آنکه سلطه منطقه ای اش تهدید شود. خطرات برای منافع آمریکا، همچنان باقی خواهد ماند؛ همه گیری و بحران اقتصادی پیامد آن نشان داد که چگونه حاکمیت شکننده و بحران خدمات اجتماعی همچنان در بخش های زیادی از این منطقه ماندگار خواهد بود و چالش درازمدتی را متوجه پایداری و امنیت آن خواهد کرد. حتی اگر آمریکا هم موفق شود که برای خلاصی از این برزخ راهی به بیرون بیابد، روشن نیست که این سیر به کجا خواهد انجامید.  

منبع: فارن افرز / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11