چرخه باطل یک پیچیدگی حقوقی برجامی در شورای امنیت

تهیه شده توسط گروه بین المللی بحران

دیپلماسی ایرانی: در قطعنامه 2231 یک جدول زمانی مشخص 30 روزه برای شروع روند بازگشت تحریم های سازمان ملل پس از اینکه شورای امنیت ابلاغیه عدم تعهد یکی از طرفین را دریافت کرد، تعیین شده است؛ اگرچه نویسندگان متن برجام هرگز تصور نمی کردند که یکی از طرفین پس از خروج از توافق بخواهد از ساز و کار بازگشت تحریم ها استفاده کند. دیپلمات ها و مقامات سازمان ملل چندین ماه این موضوع را عمیقا بررسی کرده اما هنوز نتوانسته اند یک مانع رویه ای مطمئن در مسیر بازگشت تحریم های سازمان ملل بیابند. با این حال، آنهایی که با مانور ایالات متحده مخالف هستند ممکن است بخواهند این روند را پیچیده کنند و اعتبار آن را به چالش بکشند.

رئیس شورای امنیت، سمتی که به طور ماهانه در میان اعضا در چرخش است، نقش مهمی خواهد داشت. رئیس شورای امنیت معمولا بر روند کارها، انجام رای گیری ها و ارتباطات بین کشورهای عضو شورا نظارت می کند. دیپلمات های مستقر در نیویورک به این مساله اشاره کردند که ایالات متحده در ماه های ژوئن و ژوئیه که فرانسه و آلمان ریاست شورای امنیت را بر عهده داشتند، در رابطه با قطعنامه تحریم تسلیحاتی با آرامی حرکت کرد چرا که پیش بینی می کرد «ای 3» موانعی در مسیر آن ایجاد کنند. اندونزی هم که در ماه اوت ریاست شورا را بر عهده داشت، به آغاز روند بازگشت تحریم های سازمان ملل کمکی نکرد. نیجریه در ماه سپتامبر و روسیه در ماه اکتبر ریاست شورا را بر عهده دارند.

یک رئیس شورای امنیت مخالف با ادعای ایالات متحده یا حساس به اعتراض اکثر اعضای شورا، می تواند با امتناع از انتقال «ابلاغیه عدم تعهد یکی از اعضا» به سایر اعضا، روند کار را به تعویق اندازد. از این رو، اعضای شورای امنیت به ویژه «1+4» ممکن است بخواهند نامه متقابلی مبنی بر مخالفت با تفسیر ایالات متحده از قطعنامه و عدم حسن نیت دولت دونالد ترامپ در تلاش برای حل و فصل دیپلماتیک مساله را به رئیس شورا تحویل دهند. اگر ریاست شورای امنیت صرفا از ابلاغیه ایالات متحده چشم پوشی کند، آنگاه آمریکا می تواند اینطور استدلال کند که عملی در نقض قوانین و کنوانسیون های مربوط به ارتباط کشورها با شورای امنیت صورت گرفته است. طولانی ترین زمانی که یک رئیس شورا در سال های اخیر در برقراری ارتباط با کشوری تاخیر داشته، 11 روز کاری بوده است. ایالات متحده همچنین می تواند با درخواست از دبیرکل سازمان ملل برای انتقال پیام، این مانع را دور بزند. با این حال، رئیس شورا می تواند این مساله را بر اساس مشاورات مبنی بر اینکه اکثریت شورا مشروعیت ابلاغیه ایالات متحده را به رسمیت نمی شناسند، ارزیابی کند و اینطور نتیجه بگیرد که هیچ اساسی برای ادامه روند ساز و کار بازگشت تحریم ها علیه ایران وجود ندارد. اما چنین رویکردی چندان نتیجه بخش نخواهد بود و ایالات متحده همچنان می تواند منظور خود را پیش ببرد. تنها مزیت چنین رویکردی این است که رئیس شورای امنیت با ابراز نظر منفی خود می تواند کل اعتبار روند مد نظر ایالات متحده را زیر سوال ببرد.

در قطعنامه 2231 آمده که شورا پس از دریافت ابلاغیه «عدم تعهد یکی از طرفین» 30 روز فرصت دارد تا قطعنامه تمدید تعلیق تحریم های سازمان ملل را روی میز بگذارد. هر یک از اعضای شورا می تواند در این جهت گام بردارد، اما در قطعنامه آمده که اگر طی ده روز چنین اتفاقی نیفتد، رئیس شورای امنیت باید پیش نویس قطعنامه را ارائه کند و ظرف 30 روز از زمان ابلاغ، آن را به رای بگذارد. آنگاه، ایالات متحده می تواند قطعنامه را وتو کند که به معنای بازگشت تحریم های سازمان ملل علیه ایران خواهد بود. به عبارت دیگر، حتی اگر هیچ یک از اعضای شورای امنیت قطعنامه را ارائه نکنند، و حتی اگر رئیس شورا از ارائه پیش نویس قطعنامه خودداری کند، ایالات متحده این حق را دارد که خودش پیش نویس قطعنامه را ارائه و سپس آن را وتو کند.

این لزوما پایان داستان نخواهد بود. اعضای شورای امنیت می توانند تلاش کنند تا مانع رای گیری و در نتیجه وتوی ایالات متحده از طریق روش های رویه ای شوند. برای نمونه، آنها می توانند درباره اینکه ابلاغیه ایالات متحده را در دستورکار شورا قرار دهند یا خیر، رای گیری رویه ای درخواست کنند. (اگرچه در قطعنامه 2231 قاطعانه گفته شده است که شورای امینت باید بر اساس ابلاغیه عمل کند، اما اعضای شورای امنیت که مخالف با موضع گیری ایالات متحده هستند، احتمالا خود را ملزم به چنین کاری نخواهند دانست.) ایالات متحده و هشت عضو دیگر شورا باید به ادامه روند قرارگیری اطلاعیه ایالات متحده در دستورکار شورا رای آری دهند و با توجه به پاسخ شورا به قطعنامه تمدید تحریم تسلیحاتی علیه ایران، این احتمال زیاد است که ایالات متحده نتواند سطح حمایت لازم برای پیشضبرد منظور خود را به دست آورد. بنابراین، اقلیت کشورهای مخالف توانایی ممانت از برگزاری رای گیری درباره ادامه تعلیق تحریم ها را خواهند داشت. برخی از اعضای شورای امنیت ممکن است قطعنامه 2231 را اینگونه تفسیر کنند که در نبود یک رای گیری، ساز و کار بازگشت تحریم ها کامل نخواهد بود. اما چنین خوانشی از متن قطعنامه قطعی نیست و ایالات متحده بی شک آن را رد خواهد کرد.

واقعیت این است که قطعنامه 2231 نوشته شد تا به ایالات متحده (و دیگر شرکای برجام) راهکارهای قدرتمند برای بازگرداندن تحریم ها بدهد. در بند 12 این قطعنامه آمده که اگر بعد از 30 روز هیچ مصوبه ای مبنی بر تمدید تعلیق تحریم ها تصویب نشود، صرف نظر از اینکه شورا رای گیری برگزار کرده باشد یا خیر، تحریم ها علیه ایران باز خواهند گشت. به عبارت دیگر، ایالات متحده می تواند همه تلاش های دیگر اعضا برای انسداد رای گیری را نادیده بگیرد و پس از 30 روز اعلام پیروزی کند.

خلاصه اینکه مناظرات بر سر روند رویه ای نیز همان نتیجه ای را می دهد که مناظرات درباره حق ایالات متحده برای استفاده از ساز و کار بازگشت تحریم ها؛ این مناظرات کلا بی نتیجه است و مساله اصلی به مشروعیت ادهای آمریکا مربوط می شود و مناظره بر سر مانورهای رویه ای بی ربط است. در حالی که بسیاری از اعضای شورای امنیت معتقدند موضع گیری ایالات متحده را بی مورد می دانند، آمریکا می گوید که ساز و کار بازگشت تحریم ها را آغاز کرده و بیشتر اعضای شورای امنیت هم این ادعا را نادیده می گیرند. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: گروه بین المللی بحران / مترجم: طلا تسلیمی