چه شد ناگهان در لیبی برسر آتش بس توافق شد؟

نویسنده: یوسف محتشمی

دیپلماسی ایرانی: اعلان غیر منتظره آتش بس علی رغم بسیج کامل نیروها و امکانات برای جنگ سرت از طرف دولت وفاق ملی (مستقر در طرابلس) و ساعتی پس از آن از طرف رئیس مجلس طبرق ( مستقر در شرق لیبی) اکثر تحلیلگران را در بهت و حیرت فرو برد.

آتش بس زمانی اعلام شد که هر دو طرف برای عملیات بزرگ سرت و تصرف پایگاه هوایی الجفره تمامی امکانات خود را بسیج کردند و در آماده باش کامل قرار داشتند. نیروهای ارتش خلیفه حفتر با پشتیبانی امنیتی شرکت واگنر روسی، پشتیبانی مالی امارات و حمایت های رسمی روسیه، مصر و فرانسه مواضع خود را در شهر ساحلی سرت و پایگاه الجفره مستحکم کرده بودند. ارتش دولت وفاق ملی با پشتیبانی و حمایت علنی ترکیه و قطر و حمایت ضمنی آمریکا و ایتالیا شهر سرت و پایگاه الجفره را در محاصره داشتند و منتظر اعلام ساعت صفر از طرف دولت بودند. حمله نظامی، پس از دیدار روزهای اخیر وزرای دفاع ترکیه و قطر از لیبی و نشست مشترک وزرای دفاع ترکیه، قطر و لیبی و خط کشی ها و مواضع ترکیه تقریبا حتمی به نظر می رسید.

اعلام آتش بس و بازگشت به عملیات سیاسی موجب غافلگیری تمامی طرفین سیاسی در طرابلس و تاکید بر عدم مشاوره در این خصوص شده است (الجزیره). خلیفه حفتر فرمانده ارتش ملی لیبی (شرق لیبی) تا زمان تنظیم این گزارش هنوز هیچگونه موضع رسمی در این باره اعلام نکرده اند. اما موضوع اصلی این است که ارتش وفاق ملی چرا علی رغم سلسله پیروزی هایش در طرابلس و غرب لیبی و قرار داشتن در موضع برتر تن به این مصالحه داده است.

دلیل تن دادن دولت وفاق ملی به خط قرمز مصر و روسیه، نه به دلیل امتیازات ویژه، که یکی از آن ایجاد منطقه غیر نظامی در هلال نفتی لیبی (سرت و بنی ولید) بلکه شرایط خاصی است که این منطقه بر دولت وفاق و متحدش ترکیه تحمیل کرده است. باید توجه داشته باشیم که شاکله اصلی دولت وفاق و هسته های نظامی آن برآمده از شهر های مصراته و طرابلس هست.

درگیری و رقابت همیشگی بین اهالی مصراته با سرت و بنی ولید در جریان بوده که نه به زمان قذافی بلکه ریشه آن به صدها سال می رسد. در سرت و بنی ولید از قبایل عرب بوده که از نظر سیاسی ملی گرایی عربی و سلفی گری وجه غالب سکنه آن هست. اما مصراته اصالتاً ترک نژاد و از بازماندگان ارتش عثمانی هستند. بر اساس اظهارات شیخ علی الصلابی در کنفرانسی خبری بیشتر از ثلث خانواده های طرابلس هم از بازماندگان نظامیان ترک عثمانی هستند. در خاطرات مصطفی سراج، پدر فایز السراج، نخست وزیر فعلی دولت وفاق ملی ذکر شده که اجداد آنها اصالتا ترک و از ازمیر به طرابلس مهاجرت کرده اند. از همین روست که رجب طیب اردوغان در جلسه تصمیم گیری ورود ترکیه به جنگ لیبی در پارلمان ترکیه به طور خاص به قرابت تاریخی ترکان با لیبیایی ها سخن راند. از نظر گرایش سیاسی نیز این مناطق به اخوان المسلمین متمایل هستند.

برخلاف مصراته و طرابلس، دولت وفاق از کمترین محبوبیت در سرت برخوردار است. زمان انقلاب لیبی سرت و بنی ولید از حامیان اصلی معمر قذافی و پس از تشکیل دولت موقت به دلیل دست بالاتر اخوان المسلمین به داعش پیوستند. سپس با برآمدن ستاره خلیفه حفتر بلافاصله به خلیفه حفتر که خود اهل سرت است پیوستند و گروه های سفلی موجود نیز در ارتش خلیفه حفتر منظم شدند. 

دولت وفاق ملی دریافته است که در شکستن محاصره طرابلس این حمایت مردمی بود که با تلفیق آن با حمایت نظامی ترکیه موجب پیروزی شد. این حمایت در سرت برخلاف طرابلس متوجه خلیفه حفتر است و این خلیفه حفتر است که در سرت دست بالا را دارد. پیروزی نظامی در سرت برای دولت وفاق ملی سخت و پاسداری از آن بدون حمایت مردمی ناممکن است. همانند پیروزی موقت برعلیه داعش در همین منطقه.

از نظر بین المللی نیز خط قرمز اعلامی مصر نه خطی عربی و مصری بلکه در واقع خط قرمز روسیه است. روسیه پس از سقوط قذافی مکرراً از رای مثبت دادن در شورای امنیت که زمینه ساز حمله نظامی ناتو به لیبی شد اظهار پشیمانی کرده است. احساس ندامتی که زمینه ساز پشتیبانی روسیه از سوریه را فراهم کرد. اکنون نیز با توجه به حضور گسترده شبه نظامیان واگنر در خطوط جنگی خلیفه حفتر واضح است که روسیه پشتیبان و تصمیم ساز اصلی بین المللی شرق لیبی به رهبری خلیفه حفتر است. با توجه به همین ادعا می توان فهمید خط قرمز ترسیم شده از سوی ژنرال عبدالفتاح السیسی در واقع خط قرمز روسیه است که از زبان مصر بیان شده است. 

با توجه به این دلایل و در تنگنا قرار گرفتن ترکیه در صحنه بین المللی برای ادامه جنگ در سرت و الجفره به نظر می رسد دولت وفاق ملی بهترین تصمیم را در انجام توافق آتش بس سراسری در تمام اراضی لیبی گرفته است. ضمن اینکه در صورت تداوم جنگ داخلی و نبود عامل ایدئولوژی و مذهبی در بین طرفین جنگ داخلی لیبی، باعث شکنندگی و سست بودن ائتلاف ها و اتحادهای گروه های نظامی و تاثیرگذار شده موضوعی که سرنوشت و آینده این جنگ را برای هر دو طرف مبهم و ناروشن ساخته است.