ظریف در مسکو پیگیر چه بود؟

نویسنده: مرصاد جمالی، کارشناس ارشد و پژوهشگر مطالعات دریای کاسپین و روسیه

دیپلماسی ایرانی: سفر اخیر محمد جواد ظریف به مسکو و گفت وگوی تلفنی وی با پوتین، حرف و حدیث های فراوانی درباره ماهیت اصلی این حرکت به وجود آورد. این سفر هنگامی انجام شد که بحث قرارداد 25 ساله همکاری های چند جانبه ایران و چین در میان بوده و عده ای علت اصلی این سفر را مباحث مقدماتی درباره تمدید قرارداد 20 ساله ایران و روسیه می دانند. به طور کلی می توان اهداف و ماهیت اصلی این سفر را در چند بعد بررسی کرد

1: لزوم گسترش زمینه همکاری های ایران، روسیه و چین که می تواند به عقد قراردادهای همکاری چند جانبه بلند مدت منجر شود.

2: تمدید قرارداد 20 ساله همکاری متقابل ایران – روسیه و مذاکره درباره توافقات دراز مدت با توجه به لغو تحریم های تسلیحاتی ایران.

3:  سوریه و حل و فصل اختلاف نظرها در زمینه  های اقتصادی و امنیتی .

در پایان نیز بخشی با عنوان نگاه به آینده در نظر گرفته شده  که چشم اندازی از روابط چند جانبه ایران، روسیه و چین و همچنین مبحث ورود جمهوری اسلامی ایران به سازمان همکاری های شانگهای را مطرح خواهد کرد.

لزوم گسترش زمینه همکاری های ایران ، روسیه و چین

همان طور که بیان شد این سفر هنگامی به وقوع پیوست که بحث های جدی در زمینه قرارداد ایران و چین به انجام شده است. قرارداد ایران و چین از آن جهت اهمیت دارد که موجب تعهداتی در بین طرفین می شود که بر طبق این تعهدات، اثرات تحریمی ایالات متحده کاهش پیدا خواهد کرد. این عامل و همچنین سرخوردگی از اجرای تعهدات غرب در رابطه با برجام، بیش از پیش مقامات سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را مجاب کرده است که سیاست نگاه به شرق را دنبال کنند.
 
یکی از  ملزومات این سیاست، تشکیل یک محور ضد تحریمی علیه ایالات متحده است که بتواند نظام تحریم ها را سست کند. یکی از راه های تشکیل چنین محوری می تواند تاسیس یک اتحادیه یا انعقاد یک معاهده چند جانبه باشد. همچنین بحث ورود ایران به سازمان شانگهای نیز می تواند در دستور کار دستگاه دیپلماسی کشور قرار گیرد.

تمدید قرارداد بیست ساله ایران - روسیه

قرارداد بیست ساله همکاری متقابل بین ایران و روسیه در سال 1379 به امضای روسای جمهور دو کشور رسید که در نوع خود حرکت مهمی در زمینه تعاملات دیپلماتیک در تاریخ دو کشور بوده است. در این قرارداد 21 ماده ای به همکاری هایی در سطح تعاملات اقتصادی، هسته ای، امنیتی و... اشاره است که  تحریم های ایالات متحده  به خصوص در زمینه امنیتی و تسلیحاتی موجب ایجاد موانع متعددی در اجرای آن شد.

حال پس از گذشت تقریبا 13 سال از تحریم تسلیحاتی ایران و بنابر قطعنامه 2231، ایران از تاریخ 27 مهر 99  می تواند اقدام به خرید تسلیحات نظامی کند. این نکته و قرارداد همکاری 20 ساله از آن جهت اهمیت دارد که قرارداد مذکور 9 ماه دیگر به پایان می رسد و حال که تحریم های تسلیحاتی ایران رفع خواهد شد، باید هر چه سریع قرارداد همکاری تمدید و یا به قراردادی بلند مدت تبدیل شود.

سوریه به عنوان یکی از مباحثات مطرح شده

استقرار چند سامانه دفاعی ایران در سوریه و توافقات امنیتی تهران – دمشق باعث شده تا روسیه در راستای هدف خود به منظور ایجاد سوریه ای تنها یا حضور روسیه مردد شود. مسکو از ابتدای دوران خروج تروریست ها از سوریه در پی کنار نهادن رقبای دیگر بود و در این راه حتی تا مرز درگیری نظامی با ترکیه نیز پیش رفت. وزیر امور خارجه کشورمان می تواند حامل پیامی در این خصوص  بوده باشد تا هر چه سریع تر اختلاف نظرها از میان برداشته شوند، زیرا اختلاف نظر در مباحث امنیتی پیامد های زیان باری برای دو کشور خواهد داشت. از جمله این پیامدها می توان به افزایش هزینه های حضور در سوریه برای طرفین اشاره کرد.

نگاه به آینده

با توجه به شرایط موجود، چنین سفرهایی با هدف هایی کلان صورت می گیرد تا بتوان با استفاده از ساز و کارهای دیپلماتیک با تحریم های ایالات متحده آمریکا مواجه شد. به نظر می رسد که دستگاه دیپلماسی به خوبی دریافته است که نمی تواند امیدی به طرفین غربی داشته باشد و باید سیاست نگاه به شرق را تحت معاهدات رسمی تنظیم کند. چنین انتظاری نه یک جانبه بلکه چند جانبه است، زیرا پس از توافقات هسته ای موسوم به برجام، جمهوری اسلامی ایران با انعقاد چند معاهده با طرفین اروپایی به نحوی چین و روسیه را کنار گذاشت و حال که شرایط به شکل دیگری است، این دو کشور خواستار توافقات رسمی برای همکاری ها در آینده هستند. 

مهمترین چشم اندازی که می تواند بنابر توافقات احتمالی چند جانبه ایران، روسیه، چین وجود داشته باشد، پیوستن ایران به عنوان عضو اصلی سازمان شانگهای است. این سازمان که در ابتدا به منظور مقابله با تروریسم تشکیل شده بود، با گذشت زمان اهداف اقتصادی کلانی را برای خود تعریف کرد و امروزه یکی از سازمان های مهم منطقه ای محسوب می شود. پیوستن جمهوری اسلامی ایران به شانگهای می تواند از آن جهت دارای اهمیت باشد که در شرایط خاص کنونی، نیاز به شرکای تجاری بیش از پیش احساس می شود.

در درجه اول، مقدمات چنین همکاری هایی رسیدن به یک زبان مشترک است که به نظر می رسد شرایط مشابه ایران، چین و روسیه در برابر ایالات متحده آمریکا به ایجاد این فهم مشترک منجر شده است و انعقاد همکاری های بلند مدت و استراتژیک می تواند از نتایج آن باشد.