زهر یکجانبه‌گرایی و پادزهر چندجانبه‌گرایی

نویسنده: حسن بختیاری‌زاده، دانش‌آموخته کارشناس‌ارشد روابط بین‌الملل از دانشکده وزارت امورخارجه

دیپلماسی ایرانی: شورای امنیت سازمان ملل، ویدئو کنفرانسی را برای بررسی اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ آن شورا درباره توافق هسته‌ای ایران برگزار کرد.

اکنون می‌توان این موضوع را بررسی کرد که مهمترین نکات مورد اشاره سخنرانان این جلسه چه بود و این اظهارات چگونه قابل ‌تبیین است؟

معاون دبیرکل سازمان‌ملل در گزارش خود، به خاستگاه ایرانی موشک‌های استفاده شده در حمله به تاسیسات شرکت آرامکو و نیز برخی سلاح‌های به کار رفته در جنگ یمن اشاره کرد. او به علاوه بر حفظ برجام پافشاری و بر حل‌وفصل اختلافات اعضای برجام در چارچوب همان توافق، تاکید کرد.

علاوه بر آنکه اعضای شورای امنیت درباره اینکه آیا گزارش دبیرخانه درباره خاستگاه سلاح‌های استفاده شده در حمله به آرامکو و جنگ یمن، در چارچوب ماموریت تعیین‌شده برای دبیرکل در قطعنامه ۲۲۳۱ قابل پذیرش است، اختلاف‌نظر داشتند؛ این نکته را نمی‌توان نادیده گرفت که گنجاندن چنین موضوعی در گزارش دبیرکل، در شرایطی که آمریکا تلاش می‌کند تحریم تسلیحاتی ایران را تمدید کند، نمی‌تواند موضوعی اتفاقی تلقی شود.

سرانجام آنکه حتی اگر این ادعا را بپذیریم که سلاح‌های به‌کاررفته در حمله به تاسیسات آرامکو و‌ نبرد یمن، در ایران تولید شده‌اند؛ نمی‌توان با قاطعیت نتیجه‌گیری کرد که حمله‌کنندگان به آرامکو و جنگجویان یمنی، با دستور مستقیم ایران، حملات خود را انجام داده‌اند و یا این سلاح‌ها را به طور مستقیم از ایران و یا در زمان اعتبار تحریم‌های تسلیحاتی ایران، دریافت کرده‌اند.

وزیر امورخارجه آمریکا، در سخنرانی خود، برجام را پیمانی ناقص و نتیجه عملکرد دولت قبلی آمریکا معرفی کرد و اظهار داشت تمدید تحریم تسلیحاتی ایران، برای صلح و امنیت بین‌المللی ضروری است. او ادعا کرد ایران با پایان تحریم تسلیحاتی، هواپیماهایی خواهد خرید که ورشو و ریاض را هدف قرار می‌دهد.

اینکه پمپئو تلاش کرد با نسبت دادن برجام به دولت قبلی آمریکا، خروج آمریکا را از این توافق توجیه کند؛ مغایر حقوق بین‌الملل، از جمله کنوانسیون حقوق معاهدات وین است.

به علاوه، آشکار است که ایران آن زمان که تحریم‌های تسلیحاتی علیه آن اعمال نمی‌شد نیز هیچ‌گاه برای خرید چنین هواپیماهایی اقدام نکرد و اکنون نیز برای تهدید ورشو و قلب لروپا، انگیزه‌ای ندارد.

تهدید ریاض نیز چنان پیچیده نیست که به خرید جنگنده‌های پیشرفته نیازمند باشد؛ به ویژه که افتضاح دفاع موشکی عربستان در ماجرای حمله موشکی به آرامکو میزان ضربه‌پذیری عربستان را برملا کرد.

سرانجام ‌آنکه وزیر امور خارجه آمریکا، هرچند تمدید تسلیحاتی ایران را برای صلح و امنیت بین‌المللی ضروری دانست؛ اما این تناقض را توضیح نداد که چگونه شورای امنیت می‌تواند با نقض قطعنامه قبلی خود درباره برنامه هسته‌ای ایران و تمدید تحریم تسلیحاتی ایران، صلح و امنیت بین‌المللی را حفظ کند؟

نمایندگان اعضای شورای امنیت، هرچند ادبیات متفاوتی انتخاب کردند؛ اما به طور یکپارچه از برجام دفاع و بر اجرای آن پافشاری کردند. به علاوه، هیچ  دفاع مهمی از تمدید تحریم تسلیحاتی ایران از جانب اعضا، به جز آمریکا، دیده نشد. موضوعی که به طور آشکار، انزوای آمریکا را نشان داد.

ظریف به عنوان نماینده ایران در جلسه شورای امنیت سخنرانی کرد. اشاره ظریف به سخنان مصدق، نخست‌وزیر پیشین ایران، در شورای امنیت به لحاظ نمادین و‌ محتوایی اهمیت داشت.

وزیر امور خارجه، با تبیین فرآیندی که برجام تاکنون پشت سر نهاده، تلاش کرد بر مسئولیت آمریکا در ایجاد شرایط پیچیده کنونی، پافشاری کند. او همچنین به گلایه‌های ایران درباره نقض برجام، از جانب سایر طرف‌ها و صبر یک ساله ایران در برابر خروج آمریکا از توافق هسته‌ای و  پیامدهای آن اقدام اشاره کرد تا این نکته را برجسته کند که تهران برای بقای برجام، تلاش کرده است.

اجلاس شورای امنیت، دو رویکرد متفاوت را بازتاب داد. آمریکا، از یک سو به طور یکجانبه تلاش می‌کند برجام را به عنوان دستاورد چندجانبه‌گرایی، نابود و شورای امنیت را به نقض قطعنامه خود، وادار کند.

ایران و سایر اعضای شورای امنیت، از جانب دیگر، با وجود برخی اختلافات دست‌کم درباره حفظ برجام به عنوان دستاورد چندجانبه‌گرایی و دیپلماسی، هم‌نظرند.

اینکه مبارزه زهر یکجانبه‌گرایی و پادزهر چندجانبه‌گرایی، برای جسم ضعیف منطقه و امنیت جهان چه نتیجه‌ای در پی آورد، موضوعی است که گذشت زمان نشان خواهد داد./راهبرد