قطعنامه اخیر شورای حکام و آینده برجام

نویسنده: کلسی دیونپورت

دیپلماسی ایرانی: هیئت حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی 20 ژوئن با تصویب قطعنامه ای از ایران خواست با تحقیقات آژانس درباره مواد و فعالیت های هسته ای اعلام نشده احتمالی همکاری کند. اگر شورای حکام نتواند در پرونده ایران اقدام و این کشور را به همکاری بیشتر ترغیب کند، آنگاه ادعای دیگر کشورها مبنی بر اینکه آژانس بین المللی انرژی اتمی نتوانسته از ایران اطلاعات لازم برای تایید اینکه همه مواد هسته ای در اهداف صلح آمیز بوده اند را دریافت کند، تقویت می شود.

اگرچه این قطعنامه نشانه مهمی از حمایت عمومی از هنجارهای منع گسترش تسلیحاتی است، اما در عین حال می تواند به افزایش تنش ها در رابطه با توافق هسته ای سال 2015 ایران بینجامد؛ این مساله به ویژه در زمانی صدق خواهد کرد که ایران تهدیدهای خود در رابطه با کاهش دسترسی آژانس در واکنش به این قطعنامه را اجرایی و دولت دونالد ترامپ از این قطعنامه برای توجیه ادامه تلاش های خود در جهت نابودی کامل برجام استفاده کند.

احتمال اینکه در جریان تحقیقات آژانس بین المللی انرژی اتمی کشفی صورت بگیرد که به معنای افزایش مخاطره تسلیحاتی در برنامه هسته ای ایران باشد، اندک است. در دو گزارش منتشر شده توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی در ماه های مارس و ژوئن که در آنها به جزئیات نگرانی های آژانس اشاره شده، به وضوح اعلام شده که تمرکز بر فعالیت های پیشین ایران، احتمالا مربوط به سال های پیش از 2003، است. این تحقیقات ممکن است در رابطه با تلاش های پیشین ایران در زمینه تسلیحاتی مسائلی را آشکار کند، اما برجام اساسا در رابطه با همین احتمالات و با هدف کاهش احتمال تسلیحاتی شدن برنامه هسته ای ایران تنظیم شده است. جامعه اطلاعاتی آمریکا در سال 2007 اینطور نتیجه گرفت که ایران توانایی لازم برای ساخت سلاح هسته ای را دارد و از این رو، محدودیت ها و ساز و کارهای نظارتی که در نتیجه مذاکرات در برجام در نظر گرفته شده، بر اساس همین ارزیابی ها بوده است.

اگرچه بعید است که تحقیقات از تهدیدهای جدیدی در رابطه با ایران خبر دهند، اما خودداری ایران از همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی می تواند به اعتبار آن لطمه بزند و تاثیر نامطلوبی بر برداشت های فعلی از برنامه هسته ای ایران داشته باشد. ایران به عنوان عضو پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای (ان پی تی) موظف به اجرای موافقتنامه پادمان و همکاری با آژانس است تا آژانس بتواند ماهیت صلح آمیز برنامه هسته ای این کشور را بررسی و تایید کند. ایران همچنین در زمان حصول پرجام با مناسبات نظارتی گسترده تر موسوم به پروتکل الحاقی موافقت کرده است. پروتکل الحاقی اطلاعات بیشتری در رابطه با برنامه هسته ای ایران و طیف وسیع تری از ابزارها برای بازرسی و ارزیابی صلح آمیز بودن این برنامه را برای بازرسان فراهم می آورد. اگر ایران از تحقق ضمانت نامه ها و الزامات پروتکل الحاقی خودداری کند، شک و تردیدها به ویژه در میان منتقدان و مخالفان برجام درباره اینکه ایران چیزی برای پنهان کردن دارد، افزایش خواهد یافت.

قطعنامه اخیر شورای حکام همچنین شکاف موجود بین طرفین باقی مانده در برجام یعنی چین، فرانسه، آلمان، روسیه و بریتانیا را گسترده تر خواهد کرد. فرانسه، آلمان و بریتانیا که تحت عنوان «ای 3» نیز شناخته می شوند، پیش نویس قطعنامه ای را تهیه کرده و در بیانیه ای در 19 ژوئن گفتند که تصمیم ایران به خودداری از ارائه دسترسی به بازرسان آژانس با خطر تحت تاثیر قرار دادن نظام پادمان های جهانی همراه است. با این حال، روسیه و چین به عنوان دو عضو در شورای حکام، به قطعنامه رای منفی دادند. سفیر چین در آژانس بین المللی انرژی اتمی اعلام کرد که آژانس در ارجاع مساله به شورای حکام عجولانه عمل کرده و توضیحات بیشتر درباره اساس قانونی درخواست بازرسی آژانس را خواستار شد. سفیر روسیه در آژانس بین المللی انرژی اتمی هم از ایران و آژانس خواست که مساله را بین خودشان حل کنند.

اگرچه ای 3، روسیه و چین همچنان از برجام حمایت می کنند، اما در میان آنها در رابطه با اینکه ایران را تا چه اندازه باید برای پاسخگویی به سوالات مرتبط با دسترسی پادمان تحت فشار قرار داد، اختلاف نظرهایی وجود دارد. اگر ایران همچنان به مقابله با آژانس ادامه دهد و مانع از دسترسی بازرسان به سایت های مربوطه شود، هیئت حکام ممکن است از طریق ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت تصمیم به تشدید تنش ها بگیرد. هیئت حکام در سال 2006 پس از شکست ایران در از بین بردن نگرانی های آژانس همین کار را کرد و آن زمان بود که شورای امنیت قطعنامه های شدیدالحنی در تحریم ایران به تصویب رساند. در شرایط کنونی چنین اقدامی حتی اگر روسیه و چین قطعنامه های احتمالی شورای امنیت را وتو کنند، باز هم عملا به معنای نابودی برجام است.

واکنش ایران به قطعنامه اخیر شورای حکام نیز می تواند آینده برجام را تحت تاثیر قرار دهد. اکثریت نمایندگان مجلس 290 عضوی ایران این قطعنامه را «خواسته بیش از اندازه» دانسته و آن را محکوم کرده و از دولت خواسته اند به «اجرای داوطلبانه» پروتکل الحاقی خاتمه دهد. یک کمیسیون مجلس بعدتر این برنامه را تایید کرده است. اگر ایران اجرای پروتکل الحاقی را به تعلیق درآورد، برجام به شدت آسیب خواهد دید. ایران در یک سال گذشته قدم های خود را با دقت تمام برداشته و به گونه ای از محدودیت های هسته ای عقب نشینی کرده که حمایت طرفین باقی مانده در برجام برای تسهیل تحریم ها را از دست ندهد. ایران با حفظ تعادل در عقب نشینی از تعهدات برجامی سعی کرده این مساله را نشان دهد که به دنبال دستیابی به اهرمی در برابر تحریم هاست و نه ساخت بمب هسته ای. با این حال، کاهش سطح دسترسی بازرسان از شفافیت در برنامه هسته ای می کاهد و ممکن است اروپایی ها را به تجدیدنظر در حمایت از برجام وا دارد.

ناامیدی ایران از شکست برجام در تحقق تسهیل تحریم ها قابل درک است. ایالات متحده در دو سال گذشته با اتخاذ رویکرد اعمال فشار حداکثری ایران را اساسا از هر گونه مزیت مربوط به تعهد به برجام محروم کرده است. اما تحقیقات آژانس بین المللی انرژی اتمی و قطعنامه اخیر شورای حکام به برجام مربوط نمی شود، بلکه درباره تعهد ایران به «ان پی تی» و نظام پادمان هاست. در نتیجه ایران برای کسب اطمینان از اینکه مخالفان برجام از شرایط موجود برای نابودی کامل توافق استفاده نکنند، چاره ای جز همکاری با آژانس در این زمینه ندارد.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / مترجم: طلا تسلیمی