یک تهدید جدید برای برجام

نویسنده: پیتر جنکینز

دیپلماسی ایرانی: گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی به تاریخ 3 مارس مبنی بر خودداری ایران از ارائه دسترسی به بازرسان آن به سایت برنامه هسته ای و عدم همکاری در رسیدگی به سوالات مربوط به مواد هسته ای شرایط را برای کشورهایی که سعی در محافظت از برجام دارند، دشوار کرده است. توافق 1975 ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی (پادمان آژانس) این کشور را از نظر قانونی متعهد می کند که برای تسهیل اجرای موارد امنیتی با آژانس همکاری کند. پروتکل الحاقی همان توافقنامه نیز بدین معناست که ایران وظیفه دارد دسترسی آژانس به هر مکانی که تعیین کند را فراهم آورد و اگر ایران از این کار خودداری کند، باید همه تلاش خود را برای توجیه دلیل این اقدام خود برای آژانس به کار بگیرد.

قطع همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی و خودداری از همکاری با آژانس می تواند به این نتیجه گیری دبیرکل آژانس بینجامد که آژانس قادر به «تشخیص و تایید تغییرات در وضعیت مواد هسته ای و استفاده یا عدم استفاده از آنها در سلاح هسته ای» نیست. بدین ترتیب، دبیرکل آژانس به هیئت روسا گزارش خواهد داد که ایران به پادمان آژانس متعهد نیست. آنگاه، هیئت روسا یافته های مستقل خود را در این زمینه اعلام خواهد کرد. اگر هیئت روسا «عدم تعهد» را تشخیص دهد، باید این مساله را به شورای امنیت سازمان ملل گزارش کند.

در شرایط کنونی عواقب اینکه ایران برای دومین مرتبه گزارش «عدم تعهد» داشته باشد (اولین گزارش در سال 2006 ارائه شده)، قابل پیش بینی نیست. با این حال، یکی از احتمالات می تواند نابودی برجام و اخراج ایران از معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای باشد.

ریشه این شرایط مشکل ساز را در دو اتفاق می توان یافت. اولی این است که ایران «ابعاد نظامی» برنامه هسته ای خود، یعنی تحقیقات درباره جنبه های طراحی و ساخت سلاح هسته ای در سال های پیش از 2004، را رد کرده است. دومی این است که ایران تاکید می کند اسرائیل در بیان اینکه ساختمانی که بازرسان آژانس در آن رد اورانیوم ذخیره شده پیدا کرده اند، محل نگهداری اسناد مربوط به جزئیات بعد نظامی برنامه هسته ای بوده است. ایرانی ها می گویند که اسرائیل این اسناد را جعل کرده است.

ایران اگر دسترسی بازرسان آژانس به این سایت ها را قطع نکرده بود، می توانست شرایط را اینطور توضیح دهد که بقایای اورانیوم در اوایل سال 2018 در جریان حمله عناصر اسرائیلی به ساختمان جاسازی شده است. این توضیح برای یک آژانس اطلاعاتی کاملا قابل درک بود چرا که نشان می داد موساد «با یک تیر دو نشان زده» و هم اسنادی از ساختمان ربوده و هم ردی به جا گذاشته که سبب می شود ایران با بازرسان آژانس به مشکل بربخورد. اگرچه چنین توضیحی اعتبار ادعای اسرائیلی مبنی بر اینکه ایران قصد دارد به محض فراهم شدن فرصت کار روی تسلیحات هسته ای را آغاز کند، زیر سوال می برد، با این حال بعید است که ایران چنین توضیحی ارائه کند.

اگر ایران نتواند توضیحات قابل قبولی به آژانس ارائه دهد، دبیرکل آژانس احتمالا مجبور خواهد شد تا ماه ژوئن تصمیم خود را در این باره اتخاذ کند که نبود توضیحات برای رد اورانیوم به این معناست که آژانس نمی تواند تایید کند مواد هسته ای برای ساخت تسلیحات استفاده شده اند. همچنین این احتمال وجود دارد که او رد دسترسی بازرسان آژانس به دو سایت مربوطه را قابل توجه ارزیابی کند مگر اینکه ایران بتواند این اقدام خود را از طریق ارائه توضیحات به آژانس یا دیگر تلاش ها توجیه کند.

شواهد نشان می دهد که اگر دبیرکل آژانس اینطور گزارش دهد که ایران به تعهدات خود در پادمان آژانس بین المللی انرژی اتمی (نظام بازرسی و تایید استفاده صلح آمیز مواد هسته ای) عمل نکرده است، هیئت روسا نیز اعلام «عدم تعهد» خواهد کرد. شرایط 7 مورد از 8 مورد یافته های «عدم تعهد» شواهد مبنی بر فعالیت های اعلام نشده در رابطه با تولید مواد سوختی، پیشبرد سیاست پنهان کاری پیش از مورد یا موارد نقض مورد مناقشه، تمایل به دستیابی به توان تولید سلاح هسته ای یا دست کم ایجاد زمینه ای که چنین ظنی ایجاد کند، را شامل می شود. در بطن همه این موارد و یک مورد باقی مانده دیگر، مساله جاذبه است. هیئت روسا می خواهد این مساله را و احتمالا عواقب گزارش «عدم تعهد» به شورای امنیت را سبک و سنگین کند.

به طور کنایه آمیزی شرایط پیش آمده ارزش ادامه همکاری ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی تا سرحد تعیین شده در برجام را به جامعه بین المللی یادآوری می کند. اگر اسرائیل و ایالات متحده موفق شوند ایران را به رها کردن برجام و خروج از معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای تحریک کنند، خسارت های ناشی از قطع دسترسی به فعالیت های هسته ای کنونی و آتی ایران خیلی شدیدتر از دستاوردهای احتمالی کَند و کاو در ابعاد نظامی برنامه هسته ای ایران پیش از سال 2004 خواهد بود.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34