آنهایی که از تفرقه افکنی بین کابل و تهران سود می برند

دیپلماسی ایرانی: حدود 10 روز پیش در میانه اعتراض های گسترده مردمی به تبعیض نژادی علیه سیاه پوستان در پی کشته شدن جورج فلوید توسط پلیس ایالات متحده، بسیاری در رسانه های اجتماعی و برخی از خبرگزاری های خارجی مخالف ایران هم به ماجرای کشته شدن اتباع افغان در خودرویی در یزد پرداختند و از تبعیض نژادی نوشتند و همراه با شعار «نمی توانم نفس بکشم» سیاه پوستان، شعار «کمی آب بیار که سوختم» را گسترش دادند. اما انتشار اخبار این سانحه دردناک، بیشتر یک اقدام سیاسی بود تا بشردوستانه.

اخبار اولیه از تیراندازی گشت امنیتی جمهوری اسلامی به سمت خودروی مهاجران، انفجار خودرو و کشته شدن دست کم سه شهروند افغان و زخمی شدن چهار نفر دیگر حکایت داشتند. جنجال ها در شبکه های اجتماعی خیلی زود آغاز شد و جنجال سیاسی هم در ادامه آن آمد. اما احمد ترحمی بهابادی، معاون سیاسی امنیتی استاندار یزد، ضمن تایید تیراندازی به خودرو که ظاهرا 14 سرنشین داشته، گفته خودرو به دلیل سرعت بالا و ادامه حرکت با لاستیک آسیب دیده برای حدود 8 کیلومتر آتش گرفته است. طبق اطلاعات منتشر شده، این خودرو یکی از پنج خودرو در کاروان حامل «اتباع غیر مجاز» و «مواد مخدر» بوده است. اما سوال این است که چرا عملیات مبارزه با قاچاق مواد مخدر و انسان از سوی برخی فعالان رسانه ای یک اقدام تبعیض نژادی علیه «جورج فلویدها» خوانده می شود؟

سردار حسین اشتری، فرمانده نیروی انتظامی ایران، در رابطه با بازتاب حادثه مشابه برای اتباع افغانستان که در رودخانه مرزی غرق شده بودند، خبرهای منتشر شده در رسانه های غربی و اجتماعی را شیطنت به سرکردگی آمریکا برای ایجاد اختلاف در روابط ایران و افغانستان دانسته بود. براساس آمارهای رسمی، در حال حاضر حدود سه میلیون مهاجر افغان در ایران زندگی می کنند که حدود یک و نیم میلیون نفر آنان غیر قانونی هستند و حدود ۸۰۰ هزار نفر نیز پناهجویان دارای کارت شناسایی و بیش از ۴۰۰ هزار نفر نیز دارای گذرنامه هستند. جمهوری اسلامی ایران هیچ امتیازی از بابت پناه دادن به این افراد که از ترس جنگ و ناآرامی از کشور خود گریخته اند، از دولت افغانستان دریافت نکرده و این در حالی است که ایران خود تحت فشار تحریم های ایالات متحده با مشکلات اقتصادی و مالی گسترده دست و پنجه نرم می کند و اساسا توانایی ارائه خدمات اجتماعی مضاعف را ندارد.

افغانستان پس از سال ها ناآرامی در پی حمله سال 2001 ایالات متحده، برای صلح از طریق مذاکره با طالبان تلاش می کند. ایالات متحده در این مذاکرات چندان در حفظ منافع خود موفق نبوده چرا که طالبان خروج کامل نیروهای خارجی را به عنوان پیش شرط صلح خواستار شده است؛ در همین حال، روابط ایران با افغانستان به عنوان دو کشور همسایه با پیوندهای فرهنگی، زبانی و دینی پیچیده تر است و تهران می تواند از همین روابط برای تاثیرگذاری بر کابل و طالبان استفاده کند که این موضوع چندان خوشایند واشنگتن نیست. در یک نگاه سطحی، همین مساله می تواند بهانه ای برای تلاش ها در جهت شعله ور کردن آتش اختلافات بین ایران و افغانستان باشد چرا که برای آمریکا، حفظ پایگاه منطقه ای در همجواری ایران خیلی بیشتر از صلح در افغانستان اهمیت دارد.

اما مساله بعدی به جنجال ها در رسانه های اجتماعی باز می گردد. انتشار بخش کوچکی از واقعیت به جای کل ماجرای رخ داده، به فعالان با انگیزه های مختلف کمک می کند تا احساسات مردمی را در جهت عقاید و خواسته های خود بسیج کنند. در این مورد، تصویر خودروی در حال سوختن با هشتگ «کمی آب بیاور سوختم» همزمان با تظاهرات گسترده مردمی علیه تبعیض نژادی در سراسر دنیا، به دستاویزی برای فعالان تبدیل شد. حامیان حقوق مهاجران می خواستند ضعف های کشور در رسیدگی به این مقوله را یادآوری کنند، اما گروهی هم صرفا به دنبال خدشه دار کردن احساسات عمومی و ایجاد نفرت در میان مهاجران بودند. در رابطه با مهاجران افغان در ایران مشکلات غیرقابل انکاری وجود دارد، اما تنها راه حل آنها آمادگی کابل و تهران برای همکاری نزدیک است و نه دامن زدن به آتش اختلافات. به گفته محسن بهاروند، معاون بین‌المللی و امور حقوقی وزارت خارجه ایران،  سالانه 500 هزار تردد غیرقانونی از مرزهای افغانستان به ایران انجام می شود و نیروهای مرزبانی یک رویه مشخص برای برخورد با متخلفان دارند. اما جدای از ورود مهاجران غیرقانونی، نگرانی های گسترده ای هم در رابطه با قاچاق انسان، مواد مخدر، مبارزه با تروریسم مطرح است که به شدت عمل بیشتر در مرزها نیاز دارد که در حال حاضر افغانستان جدیت یا توانایی لازم برای این کار را ندارد.

پیرمحمد ملازهی، تحلیلگر مسائل افغانستان، در گفت و گو با خبرگزاری برنا اینطور نتیجه گیری کرده است: «تا اینجا، شرایط به ضرر ایران تمام شده است. برخورد تبلیغاتی، انکار همه چیز و برخورد رسانه ای در ایران نتوانسته فضای ضد ایرانی را تلطیف و افکار عمومی را در افغانستان، قانع کند. باید در این زمینه تغییراتی ایجاد شود. مشترکات فرهنگی، زبانی، دینی و تاریخ مشترک دو ملت ایجاب می‌کنند در سیاست‌ ها تجدید نظر صورت بگیرد. رفت و آمد افغان ‌ها با همه مشکلات آن، قطع نمی ‌شود و باید قانون مند شود.»