نفتکش های ایران در ونزوئلا، نشانه ای برای خوشبینی به کاهش تنش ها با آمریکا

نویسنده: طلا تسلیمی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی: در میانه تحریم های نفتی ایالات متحده علیه پس از خروج آن از برجام، دو کشتی اول از مجموع پنج نفتکش ایرانی به ونزوئلا رسیدند. یکی از این کشتی ها که نیمه ماه مارس حدود 43 میلیون لیتر بنزین بار زده بود، حدود 10 روز پیش بندر شهید رجایی را ترک کرد و چند روز پیش در بندر ال پالیتو که پالایشگاه مقصد محموله نیز در آن واقع است، کناره گرفت. دومین کشتی هم در آب های اقتصادی ونزوئلاست. همه این اتفاقات در حالی است که دولت دونالد ترامپ به طور یکجانبه ایران را هدف تحریم های نفتی قرار داده و در صدد منزوی کردن دولت نیکلاس مادورو برآمده است.

اولین واکنش های مقامات آمریکایی به حرکت کشتی های ایرانی به سمت ونزوئلا، تهدید به متوقف کردن آنها بود که البته مقامات دولت از جمله رئیس جمهوری روحانی و جواد ظریف، وزیر خارجه، پاسخ این تهدیدها را با هشداری به آمریکا دادند. در حالی که رزمناوهای آمریکا از پیش از رسیدن کشتی های ایرانی در آب های کارائیب مستقر شده بودند، بسیاری از ناظران و کارشناسان انتظار داشتند که ترامپ از آنها برای اقدام علیه نفتکش ها استفاده کند. پیش بینی بعدی هم این بود که ایران در صورت مشاهده هر گونه آسیبی به نفتکش هایش، منافع و نیروهای آمریکایی در منطقه را هدف بگیرد. هیچ یک از این اتفاقات رخ نداد و شواهد دیگری دال بر تلاش های واشنگتن و تهران برای کاهش تنش ها به رغم همه مسائل موجود، مشاهده شد که از مهم ترین آنها می توان به مذاکرات بر سر تبادل زندانی ها اشاره کرد.

این روند کاهش تنش را از چند جهت می توان درک کرد. اولی اینکه هر دو کشور هنوز درگیر شیوع ویروس کرونا هستند و چندان طول نخواهد کشید که عواقب اقتصادی این بیماری همه گیر نمایان و دردسر ساز شود. 

دومی که بی ارتباط با اولی نیست، انتخابات ریاست جمهوری در ایالات متحده است. ایران انتخابات مجلس را پشت سر گذاشته و یکی از اصول گراترین مجلس های بعد از انقلاب را شاهد است که چندان به مصالحه با ایالات متحده روی خوش نشان نخواهد داد. از این رو، هر گونه اقدام تنش آمیزی از سوی آمریکا می تواند با واکنشی تندتر از سوی ایران مواجه شود. ترامپ اساسا کارزار انتخابات 2016 را با وعده پایان دادن به جنگ های بی شمار آمریکا و وعده توسعه اقتصادی پیش برد. مشکلات اقتصادی ناشی از شیوع کرونا از جمله سقوط شاخص های سهام در وال استریت (که البته تنش ها بین واشنگتن و پکن نیز در آن بی تاثیر نبوده)، تاثیر خوبی بر شرایط ترامپ در آستانه انتخابات نداشته است. شروع جنگ با ایران هم جدای از هزینه های اقتصادی و عدم حمایت عمومی از آن، نقض اساسی وعده انتخاباتی گذشته به شمار می رود. 

سومین مساله کاهش فشار متحدان آمریکا در خاورمیانه برای جنگ است. عربستان سعودی، رقیب اصلی ایران در منطقه خلیج فارس، در جنگ بر سر قیمت نفت با روسیه بدون توجه به منافع ایالات متحده نشان داد که اهمیت چندانی به روابط استراتژیک ریاض-واشنگتن نمی دهد. تصمیم آمریکا به خارج کردن نیروها از شبه جزیره عربی و برچیدن باطری های موشک های پاتریوت را نیز می توان نشانه ای دال بر سرد شدن روابط یا افزایش هزینه آن برای آمریکا قلمداد کرد. امارات متحده عربی که یکی دیگر از حامیان شدت عمل ایالات متحده علیه ایران به شمار می رود، از سال گذشته در پی نگرانی از وقوع جنگ در صدد کاهش تنش ها برآمده و روابط نزدیکی با ایران برقرار کرده است. دشمن دیگر ایران در اسرائیل نیز در حال حاضر درگیر مشکلات سیاسی داخلی است و اگرچه می تواند از جنگ به عنوان عاملی برای معطوف کردن توجه ها از مشکلات داخلی به سیاست خارجی استفاده کند، اما نفوذ لابی گری های آن بر دولت ترامپ کاهش یافته است. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل و حامی اصلی جنگ، در حال حاضر درگیر محاکمات مربوط به پرونده فساد است.

با توجه به شرایط موجود، تنها مساله ای که باقی می ماند نگرانی دولت ترامپ از حیثیت سیاسی در صورت خودداری از اقدام علیه ایران است. امید شکاری کلاهسر، کارشناس دیپلماسی و امنیت انرژی، می گوید موفقیت ایران در رساندن محصولات نفتی به ونزوئلا اگرچه مشکلات اقتصادی هیچکدام از این کشورها را برطرف نمی کند، اما می تواند مزیت سیاسی و اقتصادی برای تهران داشته باشد. از دیدگاه ایران، عملیات نفتکش ها نشان دهنده توانایی قطعی در دور زدن تحریم های یکجانبه ایالات متحده است و این یعنی، ترامپ بر خلاف اظهارات شدیدالحن و نادیده گرفتن نظر همه شرکای دیرینه در تحریم یکجانبه ایران، باز هم نتیجه قابل توجهی به دست نیاورده است. ریب الرنتاوی، موسس و مدیر مرکز مطالات سیاسی قدس، در مطلبی در میدل ایست مانیتور نوشته: «توپ اکنون در زمین واشنگتن است. نمی توان گفت که دولت ترامپ همه گزینه های خود را از دست داده و تصمیم گرفته دیدگاه خود را درباره چالش تهران تغییر دهد. گزینه های اقدام تنبیهی آمریکا هنوز روی میز هستند. اگر نفتکش ها در مسیر به سمت مقصد هدف گرفته نشدند، ممکن است در بازگشت مورد حمله قرار بگیرند. اما پیش بینی ها مبنی بر این است که واشنگتن نمی خواهد وارد چرخه اقدامات تلافی جویانه با تهران شود. رئیس جمهوری درگیری متفاوتی از چین تا ونزوئلا، از کرونا تا رسانه و دموکرات ها برای رسیدگی دارد.»

اگر عملیات رساندن نفت به ونزوئلا و بازگشت از این عملیات با موفقیت پیش برود، ایران احتمالا پس از همه مشکلات اقتصادی موجود، جان تازه ای خواهد گرفت و راه های دیگر برای به چالش کشیدن آمریکا را خواهد آزمود. در حالت خوش بینانه، این احتمال وجود دارد که امضاکنندگان اروپایی برجام که از ابتدای امر موافق رویکرد یکجانبه دولت ترامپ در خروج از توافق هسته ای و اعمال تحریم ها علیه ایران نبودند، جرات انجام کاری مشابه و استفاده حقیقی از ساز و کار اینستکس را بیابند. بدین ترتیب، ایران با یک سنگ دو نشان زده است: هم به آوازه آمریکا آسیب رسانده و هم توانایی آن را در اعمال تحریم یکجانبه به چالش کشیده است.