اروپا می تواند مناقشات بر سر تحریم تسلیحاتی ایران را به فرصت تبدیل کند

نویسنده: الدار ممدُف 

دیپلماسی ایرانی: در حالی که تنها چند ماه تا منقضی شدن تحریم ‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران باقی مانده، آمریکا همه تلاش خود را برای تجدید این تحریم ‌ها به کار گرفته است. اما تحقق هدف مستلزم همکاری سایر اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد است که همگی از امضاکنندگان توافق هسته ای سال 2015 با ایران موسوم به برجام هستند؛ توافقی که لغو تحریم تسلیحاتی در اکتبر 2020 یکی از شروط اصلی آن است. 

اگر باقی اعضای شورای امنیت به خواسته ایالات متحده برای تجدید تحریم تسلیحات متعارف علیه ایران عمل نکنند، رئیس جمهوری دونالد ترامپ قصد دارد از یکی از مفاد «بدترین توافق تاریخ» برای بازگرداندن همه تحریم های سازمان ملل علیه ایران استفاده کند. (این ماده زمانی قابل اجراست که یکی از طرفین برجام به تعهدات خود عمل نکرده باشد و ایران در پاسخ به خروج آمریکا از توافق از سال گذشته از تعهداتش عقب نشینی کرده است.) اما مشکل اینجاست که ایالات متحده در ماه مه ۲۰۱۸ به طور رسمی به عضویت خود در توافق پایان داده و کارزار اعمال فشار حداکثری را علیه ایران آغاز کرده؛ اقدامی که با انتقاد دیگر امضاکنندگان از جمله متحدان اروپایی آمریکا مواجه شده است.

برایان هوک، نماینده ویژه ایالات متحد در امور ایران، در تکرار اظهارات مطرح شده از سوی اندیشکده‌ های جنگ‌ طلب همچون بنیاد دفاع از دموکراسی ‌ها و موسسه کارآفرینی آمریکایی سعی کرده شرایط را اینگونه توجیه کند که برای بازگرداندن تحریم های سازمان ملل، آمریکا مجبور نیست یک «عضو» در توافق باشد. با این حال، جدای از پیچیدگی های حقوقی، اروپا تلاش ‌های آمریکا در این جهت را مبتنی بر سوء نیت دانسته؛ جوزف پورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، آشکارا این توجیه را رد کرده و گفته ایالات متحده دیگر عضو برجام به شمار نمی رود. 

اما رد این مساله که ایالات متحده نمی تواند به خواست خود از توافقی که از آن خارج شده استفاده کند، به طور خودکار به این معنا نیست که متحدان اروپایی آمریکا توجهی به دیدگاه آن در زمینه تحریم تسلیحاتی ایران نخواهند کرد. یکی از دلایلش این است که بریتانیا، فرانسه و آلمان موسوم به «ای 3» در بسیاری از نگرانی ها درباره ایران با ایالات متحده اشتراک دارند و فعالیت ‌های منطقه ‌ای ایران را در سوریه، لبنان، عراق و یمن «بی ثبات کننده» می دانند. اتحادیه اروپا خود انتقال هرگونه فناوری موشکی و تسلیحاتی به ایران را تا سال ۲۰۲۳ تحریم کرده است. اما یک دلیل دیگر این است که اروپایی ها تحت فشار آمریکایی تسلیم می شوند و این درحالی است که این سر فرود آوردن هیچ تاثیری در بهبود امنیت آنها ندارد.

از این رو، جای تعجب ندارد که بیشتر مباحثات درباره واکنش اروپایی به خواسته های آمریکا در رابطه با اعمال مجدد تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران بر سیاست گذاری های روابط ترنس آتلانتیک (دو سوی اقیانوس اطلس)، یعنی انگیزه ‌های اروپا برای اتحاد با آمریکا یا قیمتی که حاضر است برای خودداری از عمل به خواسته آن بپردازد، متمرکز است.

با این حال، اروپا نباید در روند تصمیم گیری، تصویر بزرگ تر را فراموش کند. مناظره بر سر تحریم تسلیحاتی ایران فرصتی را برای یک واکنش هنجار محور به جای واکنشی صرفا سیاسی فراهم می آورد؛ به این معنا که اتحادیه اروپا می ‌تواند به جای تمرکز بر راه حل های از پیش تعیین شده در رابطه با یک بازیگر خاص، مذاکراتی را درباره مسیر دستیابی به یک رژیم جدید جهانی تجارت تسلیحاتی تحت رهبری سازمان ملل آغاز کند که هدف صلح جهانی مطابق منشور سازمان ملل را پیش ببرد. «موضع مشترک» اتحادیه اروپا درباره کنترل صادرات تسلیحاتی با معیارهای مشخص برای فروش به کشورهای ثالث، می تواند شالوده ای برای چنین رویکردی در سطح جهانی باشد.

اما موضع مشترک که فروش سلاح به مناطق درگیری در آن ممنوع است و یک سری شرایط حقوق بشری در آن تعیین شده، در حال حاضر توسط اعضای اتحادیه اروپا هم رعایت نمی شود. به علاوه، بسیاری از کشورهای اروپایی منافع دیرینه استراتژیک و اقتصادی در برخی از مناطق به شدت نظامی سازی شده جهان همچون خلیج فارس دارند. یکی دیگر از موانع بالقوه بر سر راه رویکرد جامع جهانی این است که سیاست دفاع مشترک اروپایی برای ایجاد صنعت دفاعی پن اروپایی تاکید دارد. در نتیجه، برای نمونه وقتی که آلمان فروش تسلیحات به عربستان را در پی قتل جمال خاشقچی ممنوع کرد، هیچ تولید اروپایی که قطعات آلمانیدر آن به کار رفته باشد به این کشور فروخته نمی شد و آلمان به دلیل به خطر انداختن صنعت دفاعی اروپا متهم شد. با این حال، این مشکل نباید ماهیت اصلی موضع مشترک را زیر سوال ببرد.

اگر اتحادیه اروپا به عنوان یک جامعه هنجار محور به خود افتخار می کند، باید به هنجارهای خود احترام بگذارد. آن زمان است که می تواند کارزاری برای پذیرش جهانی آن هنجارها آغاز کند. برخلاف آنهایی که چنین تفکری را خوشبینانه می دانند، رفتار مطابق هنجارها می تواند به سیاست گذاری ها نیز کمک کند. اعضای دائم شورای امنیت از جمله بزرگترین فروشندگان تسلیحات در جهان و مشتریان ارشد آنها نیز کشورهایی همانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی، متهم به جنگ جرائم جنگی در یمن، هستند. با این حال، به رغم وجود شواهد مشهور دال بر این جرائم، ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه، روسیه یا چین که اعضای دائم شورای امنیت هستند، هرگز به اعمال تحریم تسلیحاتی علیه این دو کشور حاشیه خلیج فارس نیاندیشیده‌ اند. وقتی همین کشورها  تحریم های تسلیحاتی جدیدی علیه ایران اعمال کنند، نه تنها اعتبار سازمان ملل زیر سوال می رود، بلکه نظام چندجانبه قانون محور آن نیز تضعیف می شود. در نهایت این پیام ارسال خواهد شد که سرنوشت یک کشور فقط بسته به احترام آن به هنجارهای بین المللی نیست و اتحادهای ژئوپلتیک آن نیز تاثیرگذار خواهند بود. 

ایران از این مبحث به سادگی نخواهد گذاشت و می خواهد مطمئن شود که هنجارها برای همه اعضای جامعه بین المللی به طور یکسان اعمال می شوند. اتحادیه اروپا هم به عنوان یک قدرت هنجار محور در جایگاه مناسبی برای هدایت این تلاش ها قرار دارد.

منبع: دولتداری مسئولانه (ریسپانسیبل استیت کرفت) / مترجم: طلا تسلیمی