برکناری رحمانی به مخابره پالس و امید در آمریکا منجر نخواهد شد

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – دیروز دوشنبه رضا رحمانی با حکم حسن روحانی، رئیس‌جمهور از سمت وزارت صنعت، معدن و تجارت برکنار شد و حسین مدرس‌خیابانی که قائم‌مقام وزیر  در امور بازرگانی وزارت صنعت، معدن و تجارت سرپرستی این وزارتخانه را بر عهده گرفت. در این رابطه شنیده‌ها حکایت از آن دارد که دو عامل دلیل برکناری رحمانی بوده است. اولین دلیل به آشفتگی بازار خودرو و عدم کنترل قیمت خودرو در بازار بازمی‌گردد و دلیل دوم نیز در سایه عدم همراهی رحمانی با طرح تفکیک وزارت صنعت، معدن و تجارت و احیای وزارت بازرگانی بود. فارغ از اینکه چه دلیل یا دلایلی باعث برکناری رضا رحمانی از سمت وزارت صنعت، معدن و تجارت شد، آیا اقدام دیروز روحانی می‌تواند تاییدی بر وضعیت نابسامان اقتصادی و معیشتی کشور باشد؟ نقش تحریم ها در شکل‌گیری این وضعیت متشتت چقدر است؟ آیا برکناری وزیر صنعت، معدن و تجارت می تواند این امیدواری را در کاخ سفید ایجاد کند که به واسطه سیاست فشار حداکثری آمریکا، نابسامانی های اقتصادی ایران تا جایی پیش رفته است که دولت مجبور به برکناری وزرای خود شده است؟ آیا با مخابره این پالس و ایجاد امید در واشنگتن، می توان شاهد افزایش تحریم های ایالات متحده آمریکا در آینده بود؟ دیپلماسی ایرانی برای بررسی دقیق تر این مسائل،‌ گفت و گویی با جلال میرزایی، نماینده مجلس شورای اسلامی، عضو کمیسیون انرژی و رئیس فعلی کمیته سیاسی فراکسیون امید گرفته است که در ادامه می خوانید: 

دیروز دوشنبه حسن روحانی، رئیس جمهور با صدور حکمی مهندس حسین مدرس خیابانی را به عنوان سرپرست وزارت صنعت، معدن و تجارت منصوب و رضا رحمانی را از سمت خود برکنار کرد. در نگاه اول به نظر می‌رسد که اقدام رئیس جمهور برای عزل وزیر صنعت معدن و تجارت به دلیل نوسانات و افزایش شدید قیمت در بازار خودرو طی چند ماه اخیر بود، اگر چه در این میان مسائل دیگری چون حمایت رحمانی از عدم تفکیک وزارتخانه متبوعش نیز به عنوان دلیل برکناری جنجالی وی از سمتش هم مطرح شد. اما با توجه به مجموعه نکات یاد شده و در یک نگاه کلان و عمیق آیا مجموعه چالش ها، مشکلات و معضلات اقتصادی و معیشتی کشور که قطعاً مسئله افزایش افسار گسیخته نرخ خودرو نیز یکی از ابعاد آن به شمار می رود به تصمیم یا تصمیمات اشتباه دولت و عدم مدیریت لازم و صحیح مسئولین داخلی باز می گردد و یا تحریم ها اقتصادی این نابه سامانی ها را شکل داده تا جایی که روحانی حکم به برکناری وزری صنعت، معدن و تجارت بزند؟

در پاسخ به سوال مهم شما چند نکته وجود دارد که باید به صورت جداگانه مورد تحلیل قرار گیرد. ابتدا به ساکن باید عنوان کرد که اگر چه منشاء تمام چالش ها و نقایص اقتصادی و معیشت کشور، وزیر صنعت، معدن و تجارت نیست، اما با این وجود آقای رحمانی در حیطه وظایف وزارتی خود می توانست کارنامه بهتری در مواجهه با برخی معضلات  اقتصادی داشته باشد. البته همان زمان که آقای رحمانی به عنوان وزیر صنعت، معدن و تجارت به مجلس شورای اسلامی برای کسب رای اعتماد معرفی شد، نقدهایی جدی نسبت به تواناییشان در این وزارتخانه مهم و کلیدی، آن هم در شرایط تحریم های کنونی مطرح شد، اما در نهایت ایشان توانستند رای اعتماد لازم را برای تصدی کرسی وزارت صنعت، معدن و تجارت کسب کنند. ولی در این مدت اقدامات و تصمیمات وی نتوانست، نه رضایت صنعتگران و صاحبان کسب و کارها و تولیدات داخلی را فراهم کند و نه عامه مردم نیز از خروجی عملکرد آقای رحمانی رضایت داشتند. در نهایت این مسایل موجب شد که عدم رضایت آقای روحانی از عملکرد وزیرش به برکناری او از این پست منجر شود. هر چند که از پیش زمزمه‌هایی مبنی بر امکان برکناری او مطرح بود.

اما در خصوص بخش دیگری از سوال شما باید عنوان کرد واقعیت این است که از نگاه من هیچ کارشناس اقتصادی منصفی در کشور وجود ندارد که بخواهد نقش تحریم‌های ظالمانه و یکجانبه ایالات متحده آمریکا بر وضعیت اقتصادی و معیشتی کشور و نیز در حوزه تولید داخلی را منکر شود. چون قطعا بخشی از چالش ها، معضلات و نقایص کنونی به فشارها ایالات متحده آمریکا بازمی‌گردد. اما مهم این است که باید در یک بررسی دقیق، درست و کلی و بر اساس منشاء مشکلات، راهکارهای خروج از چالش ها را پیدا و عملیاتی کنیم. از این رو من معتقدم که برخی از تصمیمات باید در حوزه سیاسی اتخاذ شود. زمانی که ریشه و علت برخی از مشکلات به حوزه و مقوله سیاست باز می گردد. پس هر جریانی اقتصادی که بخواهد تغییری در وضعیت کنونی شکل دهد قطعاً با شکست مواجه خواهد شد. چون اکنون جامعه با یک ناامیدی و سرخوردگی گسترده روبه رواست. برخلاف شرایط کنونی ما در سال ۹۲ و ۹۴ شاهد برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و مجلس شورای اسلامی بودیم. در آن زمان جامعه با امید و حضور در پای صندوق های رای یک انگیزه شعف سیاسی به وجود آوردند و در نهایت کشور به یک آرامش و ثبات نسبی اقتصادی و سیاسی دست پیدا کرد و همین احساس امید مردم به آینده ثبات را در فعالیت‌های اقتصادی به وجود آورد. اما بر خلاف این رویه، سال گذشته و در آستانه انتخابات مجلس یازدهم و درست زمانی که برگزاری انتخابات آزاد واقعی بر اساس رقابت تمام جریان های سیاسی داخلی می‌توانست این امید را دوباره در جامعه تزریق کند و باعث افزایش مشارکت مردم در انتخابات شود نهایتاً با برخی تنگ نظری های فاحش و عملکردها برخی نهادها و دستگاه های ذیربط و جریانات سیاسی منتقد سبب شد که انتخابات دوم اسفند ۹۸ با کمترین میزان مشارکت مردم در طول ۴۰ سال اخیر رقم بخورد. این یک هشدار برای مسئولین است که الان مردم دیگر امیدی به آینده کشور ندارد. بنابراین ما شاهدیم در یکی دو سال اخیر اقتصاد کشور نیز به موازات تاثیر پذیری از تحریم‌های ایالات متحده آمریکا، به واسطه برخی شرایط داخلی هم به شدت ملتهب و پرنوسان ظاهر شده است و دیگر خبری از ثبات اقتصادی نیست. بنابراین با وجود آنکه مجلس یازدهم و جریان سیاسی که در این مجلس قرار دارد شعار اقتصادی و معیشتی مردم را مطرح کردند، اما با حداقل آرای مردمی کرسی های مجلس را به دست آورده اند نیز نخواهد توانست ثبات را به اقتصاد کشور بازگرداند کما اینکه در آستانه آغاز به کار این مجلس بازار هنوز هیچ گونه واکنش مثبتی نسبت به افتتاح مجلس یازدهم نشان نداده است.

با این تفاسیر آیا تصمیم دیروز دوشنبه آقای روحانی برای برکناری رحمانی از وزارت صنعت معدن و تجارت را، آن هم در شرایط حساس کنونی، هم از بعد اقتصادی و معیشتی و هم از نظر سیاسی و دیپلماتیک تصمیمی قابل دفاعی می دانید؟

قطعاً تصمیم دیروز آقای روحانی برای برکناری آقای رحمانی قابل دفاع است چون هر وزیر علاوه بر آنکه یک عضو دولت به شمار می رود به واسطه پایگاه سیاسی و اجتماعی و نیز عملکرد خود می تواند سرمایه سیاسی و اجتماعی دولت را نیز افزایش و یا کاهش دهد و جایگاه دولت و دولتمردان را در جامعه تقویت و یا متزلزل کند. اما متاسفانه واقعیت این است که در دولت آقای روحانی برخی از وزراء و مسئولین هستند که نه تنها به واسطه پایگاه اجتماعی و عملکرد خود در طول سالهای گذشته نتوانسته اند باعث تقویت سرمایه دولت در میان مردم شوند، بلکه سرمایه دولت دوازدهم را در میان مردم نیز به شدت کاهش داده اند که یکی از همین وزراء آقای رحمانی بود. لذا مردم انتظار دارند رئیس جمهور در برابر هرگونه کم‌کاری، سوء مدیریت و عملکرد ناموفق اعضای دولتش قاطعانه برخورد کند و چون جامعه اکنون یا یک یاس، سرخوردگی و ناامیدی گسترده نسبت به آینده سیاسی و اقتصادی خود روبه رو است، قطعاً این دست اقدامات رئیس جمهور در برخورد با مدیران که توان کنترل شرایط موجود ندارند می تواند تا اندازه ای مردم را امیدوار کند، اگرچه امکان دارد برخی اقدام دیروز آقای روحانی را یک حرکت نمایشی تفسیر کنند، اما حتی اگر این فرض را هم در نظر بگیریم اقدامات نمایشی این چنینی آقای روحانی می تواند سرمایه اجتماعی دولت را در مینا اقشار و آحاد مختلف مردم بازتولید و احیا کند. این  مسئله کاهش فاصله بین دولت و ملت را در پی خواهد داشت.

پیرو نکات یاد شده آیا تصمیم دیروز آقای روحانی برای برکناری وزیر صنعت، معدن و تجارت این ظن را تقویت نمی‌کند که این برکناری می تواند یک پالس معنادار، ولو پالس کمرنگ و کوتاه مدت را به طرف های آمریکایی بدهد که در نتیجه سیاست فشار حداکثری و اعمال تحریم ها، وضعیت اقتصادی و معیشتی کشور به جایی رسیده است که روحانی به فکر برکناری وزرای اقتصادی خود افتاده است و این مسئله در نهایت واشنگتن را امیدوار کند؛ به هر حال فارغ از برخی مناسبات درون دولت، حتی اگر برکنار آقای رحمانی به دلیل ناتوانی وی در کنترل وضعیت بازار خودرو هم باشد قطعا تحریم ها توانسته بر این صنعت داخلی کشور اثر گذار باشد که وضعیت به اینجا کشیده شده است. مضاف بر اینکه حتی اگر اختلافات داخلی دولت برای تفکیک وزارت صنعت، معدن و تجارت و احیای وزارت بازرگانی را عامل برکناری رضا رحمانی در نظر بگیریم، قطعاً یکی از دلایل دولت برای تفکیک این وزارتخانه برای تقابل هرچه بهتر با تحریم‌های ایالات متحده آمریکاست. بنابراین این تحریم‌ها به طور غیر مستقیم در برکناری آقای رحمانی اثر گذار بوده است، کما این که شما هم بر تاثیر مخرب تحریم ها نیز اذعان داشته اید؟ آیا در سایه این برکناری و ایجاد امید در کاخ سفید می توان احتمال را داد که واشنگتن کماکان تشدید سیاست فشار حداکثری و پررنگ تر کردن تحریم ها را در دستور کار قرار دهد؟ 

من فکر نمی کنم که تصمیم آقای روحانی برای برکناری وزیر صنعت، معدن و تجارت این پالس معنادار را به آمریکایی‌ها مخابره کند که شرایط کنونی اقتصادی کشور و معضلات آن به واسطه تحریم های کاخ سفید کار را به جایی رسانده که دولت به دنبال برکناری وزاری خود است. از طرف دیگر حتی اگر ما این ظن شما را هم درست بدانیم دلیل نمی شود که ما به خاطر برداشت و نگاه کشورهای دیگر از برکناری وزراء و مسئولینی که توان لازم برای مدیریت و کنترل شرایط کشور را، آن هم در وضعیت تحریمی کنونی ندارند از دستور کار خارج کنیم؛ وزیری که توان لازم برای کنترل نابه سامانی های حوزه وزارتی خود را ندارد و در نهایت، هم جامعه و هم دولت و رئیس جمهوری از عملکرد او ناراضی هستند باید از سمت خود برکنار شود. ما که نمی توانیم به واسطه وجود این احتمال که آمریکایی‌ها چه برداشتی از تصمیمات رئیس جمهور بکنند، خود را در یک بن بست و تنگنای مدیریتی و سیاسی قرار دهیم. هر چند که باز تاکید می کنم این مسئله پیش و بیش از آنکه بخواهد امیدواری در آمریکایی‌ها ایجاد کند، یک تصمیم داخلی برای ترمیم و تقویت کابینه است. در این راستا من امیدوارم آقای روحانی چند تن از وزراء و مسئولین دیگر دولت که آنها نیز کارنامه چندان موفق و قابل دفاعی ندارند را هم مانند آقای رحمانی از سمتشان برکنار کند. قطعاً این دست اقدامات و برخوردهای قاطع رئیس جمهور می‌تواند، هم به بهبود وضعیت اقتصادی و معیشتی کشور بینجامد و هم گسل شکل گرفته بین ملت و دولت ترمیم شود. چرا که متاسفانه برخی از وزراء و مسئولین دولت با کارنامه ضعیف خود باعث ایجاد یأس و ناامیدی در جامعه شده اند. 

ذیل این نکته شما اگر رئیس جمهور اقدام به برکناری زنجیره ای برخی از مسئولین و وزرای خود، به خصوص وزرای اقتصادی بکند از یک سو قطعاً پالش معنادار و امیدواری مذکور در سوال قبل به طور پررنگ تر به آمریکایی‌ها مبنی بر موفقیت سیاست فشار حداکثری ارسال خواهد شد و در این صورت کاخ سفید با شدت بیشتری این سیاسبت را در پیش خواهد گرفت و در آن سو مطمئنا می تواند چالش هایی را برای حوزه مدیریتی دولتی کشور ایجاد کند، آن هم در برهه حساس کنونی اقتصادی، معیشتی، سیاسی، دیپلماتیک و حتی امنیتی کشور. ارزیابی شما در این رابطه چیست؟

ببینید زمانی که یک مشکلی در جامعه وجود دارد و ما در حوزه هایی با برخی معضلات مواجه ایم قطعاً هر گونه مماشات با مسئول و وزیر مربوطه یقیناً به معنای نادیده گرفتن حقوق مردم است. لذا زمانی که رئیس جمهور در صحن علنی مجلس سوگند یاد کرده است پاسدار حقوق مردم باشد باید بدون کوچکترین مصلحت سنجی و برای دفاع از حقوق مردم با تمام مدیران نالایق دولتش به صورت قاطع برخورد کند. حتی اگر این برخوردها و برکناری ها شامل چند تن از وزراء و مسئولین دولتی باشد. به هر حال باید این افراد کنار روند تا با حضور نیروهای تازه نفس و البته لایق و مدیر، پتانسیل دولت برای برخورد با چالش‌ها و مشکلات اقتصادی، سیاسی معیشتی افزایش پیدا کند و بتوان با توان مضاعف به فکر تقابل با تحریم ها بود.