نخست وزیری مصطفی الکاظمی در عراق؛ فرصت ها و چالش های پیش رو

نویسنده: سعید رمضانی، دانشجوی دکترای جغرافیای سیاسی 

دیپلماسی ایرانی: پس از ماه ها جنجال سیاسی و به دنبال استعفای عادل عبدالمهدی از نخست وزیری و انصراف محمد توفیق علاوی و عدنان الزرفی از کاندیداتوری نخست وزیری، سرانجام احزاب سیاسی عراق بر سر گزینه‌ای به نام "مصطفی عبداللطیف مشتت" ملقب به "مصطفی الکاظمی" رئیس سرویس اطلاعاتی عراق موسوم به "مخابرات" برای تشکیل کابینه جدید این کشور توافق کردند. بر همین اساس می توان مهترین فرصت ها و چالش های پیش روی کاظمی را به شرح زیر بر شمرد: 

الف) فرصت ها 
1. کاظمی فردی است که در درجه نخست مقبولیت ملی و در درجه دوم مقبولیت مذهبی دارد و شیعه، اهل سنت و کرد‌ها بر سر نخست‌وزیری وی به اجماع دست یافته‌اند. علاوه بر این، کاظمی شخصیتی شناخته شده در منطقه و جهان است.

2. روند تعیین کاظمی برای تصدی نخست وزیری متفاوت بود، زیرا این روند به گروه‌های شیعه بزرگ عراق مربوط می‌شد که توانستند به اجماعی واضح برسند و تدابیری مطابق با قانون اساسی در این خصوص اتخاذ کنند. حضور طیف‌های مختلف رهبران سیاسی عراق در مراسم معرفی مصطفی الکاظمی برای تصدی پست نخست وزیری که در نوع خود اقدامی بی سابقه  و چشمگیری محسوب می شود از نقاط قوت وی نسبت به دیگر نامزدها برای تصدی این پست بوده است.

3. علاوه بر اتفاق نظر میان گروه های شیعه، حتی فراکسیون اهل سنت «القوی العراقیه» نیز اعلام کرده است که از الکاظمی حمایت می‌کند. کردها نیز گفته‌اند که به نظر احزاب شیعه احترام می‌گذارند؛ بنابراین مصطفی الکاظمی برای نشستن بر صندلی نخست‌وزیری راه دشواری ندارد.

4.  تعیین کاظمی برای نخست وزیری مورد استقبال کشورهای منطقه و بین المللی قرار گرفته است. کاظمی روابط خوبی با ایران دارد و همزمان توانسته روابط خود با آمریکا را نیز حفظ کند و همینطور با مسئولان کردستان عراق نیز میانه بسیار خوبی دارد؛ به طوری که در سال ۲۰۰۳ پس از بازگشت به عراق در کرکوک مستقر شد. او سهم مهمی در پایان دادن به نقش امریکا در سرویس مخابرات عراق و در بدست آوردن استقلال امنیتی در عراق دارد.  یکی از اقدامات کاطمی در سازمان امنیت عراق نیز برچیدن «شعبه ایران» بود؛ شعبه‌ای که سازمان سی آی ای آمریکا در سال ۲۰۰۴ هنگام تشکیل این سازمان، ایجاد کرده بود تا تحرکات دیپلمات‌های ایرانی را رصد کند.

ب) چالش ها: 
مسیر پیش روی کاظمی هموار نیست و با چالش هایی بعد از تشکیل دولت روبه رو خواهد بود.

1.کاهش قیمت نفت و بحران اقتصادی 
افت شدید قیمت نفت و کاهش درآمدهای عراق زنگ خطر دیگری را برای دولتمردان این کشور به صدا در آورده و عراق را در آستانه فاجعه اقتصادی قرار داده است.  نزدیک به 95 درصد درآمدهای عراق به نفت وابسته و طی یک ماه گذشته بیش از نصفی از درآمدهای خود را به دلیل کاهش قمیت نفت از دست داده است. این در حالی است که از یک طرف در پیشنویس بودجه 2020 عراق که در انتظار تصویب پارلمان است، 135 میلیارد دلار برآورد شده که نزدیک به 30 میلیارد دلار هم با کسری مواجه است و از طرف دیگر بودجه بر اساس قیمت هر بشکه 56 دلار پیشنهاد شده و لذا  این کاهش قمیت، عراق را دوچندان با چالش روبه رو خواهد کرد.

2. کرونا 
بحران کرونا تمامی بخش های تولیدی را به حالت تعلیق در آورده و حتی صنعت گردشگری، حمل و نقل و کشاورزی را هم تحت تاثیر خود قرار داده است. ویروس کرونا عملکرد شرکت‌ها از جمله شرکت‌های نفت را مختل کرده است چون این شرکت‌ها سعی می‌کنند از کارکنانشان در برابر گسترش این ویروس محافظت کنند. وزیر بهداشت عراق برای بحران کرونا در خواست 150 میلیون دلار بودجه اضطراری کرد اما دولت بودجه ای برای پرداخت نداشت.

3. بازسازی مناطق جنگ زده و عمران سای مناطق 
خسارت ناشی از تصرف شهرهای عراق از سوی گروه تروریستی داعش تابه‌حال از مرز ۱۰۰ میلیارد دلار فراتر رفته است.

4. نداشتن حامی قوی 
با توجه به شخصیت مستقل کاظمی وی از حامی خاصی مثل یک حزب یا جریان قوی محروم است و امکان دارد در آینده به سرنوشت عادل عبدالمهدی مواجه شود.

5. مطالبات تطاهرکنددگان 
 عمده مطالبات معترضین عراق ناکارآمدی دولت، فساد، بیکاری، عمران و حزب گرایی است و با توجه به وضعیت اقتصادی و سهم خواهی احزاب در این رابطه کاظمی با چالش های اساسی روبه روست.
 
6. حضور امریکایی ها 
مساله اخراج نیروهای آمریکایی از عراق طبق مصوبه پارلمانی این کشور یکی از مهمترین چالش هایی است که دولت کاظمی با آن مواجه خواهد بود و بقای عمر دولت او را – برخی - در گرو میزان پایبندی کاظمی به این مصوبه پارلمانی می دانند.

7. روابط اربیل – بغداد 
حل مسائل و بحران‌های موجود میان اقلیم کردستان و حکومت مرکزی یکی دیگر از موانعی است که باید طی ماه ها پیش رو مورد توجه او قرار گیرد.

تحلیل: 
- اتفاق نظر رهبران سیاسی عراق در معرفی نخست وزیری کاظمی را باید به فال نیک گرفت، خصوصا آن که این کشور پس از حادثه ترور سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس در شرایط سیاسی و امنیتی خاصی بسر برده و از طرفی، شهرهای این کشور با فراز و نشیب هایی، شاهد اعتراضات مردمی بود. رهبران سیاسی عراق با درک و بصیرت بالا برای خنثی کردن توطئه‌ها به ویژه در ماه‌های اخیر بر روی نخست وزیر جدید، با هم توافق کردند. 

- این تصمیم صددرصد عراقی و ملی است و هیچ یک از طرف‌های خارجی، مداخله‌ای در تعیین و معرفی نخست وزیر جدید نداشتند لذا احتمال می رود با توجه به این توافق رهبران شیعه و احزاب سیاسی عراق، نقشه‌های دشمنان عراق از جمله آمریکایی ها، نقشه بر آب شود و این کشور بتواند در سایه وحدت و حفظ حاکمیت و تمامیت ارضی خود، گام‌های مهمی را بردارد.

- استقبال کردها و اهل سنت از انتخاب کاظمی تاییدی براین حق قانونی شیعیان و تاکیدی برضرورت پایبندی همگان به آن است. جریانات اصلی کردی و اهل سنت هم از این تصمیم اجماعی شیعیان عراق حمایت کردند و این سرمایه بسیار بزرگی برای آقای الکاظمی است. همدلی و ائتلاف مجدد بیت شیعی در مساله کاظمی در واقع آب سردی بر آتش تندروی هدایت شده از بیرون مرزهای عراق بود. عراق به‌سمت تثبیت بیشتر و دولت قدرتمند در حرکت است و نباید فراموش کنیم که تجربه مردم‌سالاری در عراق فقط یک تجربه 16ساله است، آن هم 16 سال در کشوری که در دوره‌ای در فاصله سال‌های 2003 تا 2011 در اشغال آمریکا بود.

- کاظمی برای پیشبرد امور دولت خود و موفقیت در این راه باید راهی برای برقراری تعادل بین منافع متضاد و سیاست های قومی- فرقه ای و حزبی پیدا کند از همه مهم تر، باید با مردم ناراضی عراق که هر روز به تظاهرات اعتراض به سیاست های دولت شان افزوده می شود، روبه رو شود.

نگاه جمهوری اسلامی ایران به نخست وزیر جدید عراق مثبت است. سیاست ایران در قبال عراق، ناظر به خروج این کشور از خلاء قدرت و بازگشت آرامش و ثبات به این سرزمین است. دیگاه ایران همواره در انتخاب‌های مقامات عراق، این بوده که فاصله ما با همه طرف‌های عراقی به یک اندازه است، اما از تصمیم کاملا عراقی و اجماعی حمایت می‌کنیم و در کل به نظر می رسد دیدگاه کاظمی به تهران با دیدگاه عادل عبد المهدی تفاوت عمده ای ندارد و تردیدی نیست که وی پس از تصدی نخست وزیری و تشکیل دولت، مناسبات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با جمهوری اسلامی ایران را ادامه خواهد داد.