سازمان بهداشت جهانی وجه المصالحه مناسبات چین و امریکا

نویسنده: ابوالقاسم دلفی، سفیر پیشین ایران در فرانسه

دیپلماسی ایرانی: در شرایطی که جهان درگیر مهمان ناخوانده ای تحت عنوان کوید ۱۹ هر روز با شماره فزاینده آمار مبتلایان فوتیها و بهبود یافتگان این اپیدمی فراگیر دست و پنجه نرم می کند، دونالد ترامپ، رئیس جمهوری امریکا که خود را رویاروی بزرگترین چالش دوران صدارتش و یا به اعتبار فراگیرتر، آمریکا را در مقابل موج بنیان شکن کرونا مستاصل می‌بیند، ناچار به سازمان بهداشت جهانی متوسل شده است تا شاید پوشش انحرافی برای مشکلات داخلی و مقابله با قدرت بلامنازع اقتصادی و مدیریتی چین در کنتری ویروس، دست و پا کند.

به دنبال انتقادات روز بیستم فروردین ماه رئیس جمهوری امریکا از سازمان جهانی بهداشت مبنی بر داشتن مواضع نزدیک به چین و اینکه در شروع بحران کرونا سازمان مخالف مسدود شدن مرزهای کشورها برای ورود اتباع چین بوده و تصمیماتش در هماهنگی و برنامه‌ریزی شده اتخاذ شده است، روز گذشته سازمان جهانی بهداشت که تحت مدیریت آقای "تدروس ادهنوم گبریسوس"، دیپلمات برجسته بین المللی و وزیر امور خارجه پیشین اتیوپی قرار دارد، با صدور بیانیه‌ای ضمن رد سیاسی کردن بحران کرونا، از واشنگتن و پکن درخواست کرد که با وحدت یکدیگر به سمت شکست دادن ویروس کرونا حرکت کنند. در همین حال و در شرایطی که دبیرکل سازمان ملل حمایت خود را از مدیر کل تحت تاثیر جو سازی های امریکا قرار گرفته، اعلام می کند، کاخ الیزه فرانسه نیز روز بیستم فروردین ماه طی انتشار یک بیانیه خاطرنشان کرد که امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه در گفت وگوی تلفنی با گبریسوس، مدیرکل سازمان  جهانی بهداشت، پشتیبانی و اعتماد خود را نسبت به این سازمان ابراز داشته است.

گفته می شود اتهامات ترامپ علیه سازمان جهانی بهداشت ناشی از عملکرد این سازمان از بدو شروع بحران کروناست. سازمان بهداشت جهانی در دهم ژانویه گذشته و پس از اعلام اولین فوتی ناشی از ویروس کرونا در چین، با انتشار بیانیه ای، اطمینان خاطر داد که تحقیقات اولیه در مورد این ویروس نشان می دهد که انتقال آن از راه انسان به انسان قابل توجه نیست لذا توصیه ای هم در خصوص عدم انجام سفر چینی ها به خارج و یا برقراری تدابیر بهداشتی برای ورود خارجی ها به چین و ممانعت از روند تجارت چینی‌ها به عمل نیاورده بود.

از سوی دیگر این سازمان پس از بروز علائمی از شیوع ویروس کرونا در خارج از چین، دستورالعمل های مقابله با ویروس، ردیابی آن در فرودگاه ها و معاینه مسافران ورودی به کشورها را منتشر کرد. همچنین بر اساس آخرین دستورالعمل هایی که در اواخر ماه فوریه صادر شد، سازمان بهداشت جهانی نظرش بر این نبوده است که اقدامات سختگیرانه در خصوص حمل و نقل هوایی بین المللی، مگر در برخی شرایط مشخص که امکان ایجاد محدودیت های موقت وجود داشته باشد، به اجرا درآید.

با توجه به پاره ای از دیگر دستورالعمل ها و عملکردهای سازمان جهانی بهداشت که به زعم آقای ترامپ همسو و هماهنگ با سیاست های چین اتخاذ شده، رئیس جمهوری امریکا تهدید کرده است که کمک های مالی خود را به این سازمان که بسیار هم حیاتی و مهم هستند به حالت تعلیق در می آورد.

در این که راهبرد ترامپ در برخورد با سازمان جهانی بهداشت بر چه مبنا و پایه هایی استوار است نظرات گوناگونی وجود دارد. از جمله آنکه چنانچه به سیاست های رئیس جمهوری امریکا از ابتدای به قدرت رسیدنش در مورد سازمان‌های بین‌المللی، نگاهی بیفکنیم این برداشت تایید می شود که تصمیم اخیر ترامپ در چارچوب سیاست های کلی وی و عدم اعتقاد به سازمان های بین المللی است. لیکن زمان و مقطع حساس و مشکل آفرین فعلی برای اتخاذ سیاست برخورد با سازمان جهانی بهداشت، موضوعی است که نمی تواند مبنای قابل‌ قبولی برای اتخاذ چنین تصمیمی باشد.

گروهی نیز در خصوص اقدام تخاصمی ترامپ در قبال سازمان جهانی بهداشت، بهانه راهبرد سیاسی و خط مش های غیر تخصصی این سازمان، با بودجه سالانه بیش از ۲ میلیارد دلار را مطرح و معتقدند که سازمان جهانی بهداشت در ادامه مدیریت دوره قبلی خود که توسط یک چینی اداره می شد، از سال ۲۰۱۵ به بعد تحت نفوذ سیاست های پکن قرار گرفته و از اهداف اصلی خود دور شده است.

همچنین عدم موافقت با ورود تایوان به سازمان جهانی بهداشت که تحت تاثیر فشارها و مواضع چین اتخاذ شده، از جمله مواردی است که به سازمان جهانی بهداشت در خصوص همسو بودن با چین، نسبت می دهند.

موضوع عدم عضویت تایوان در سازمان جهانی بهداشت در شرایطی مطرح می شود که این کشور در مقابله با کوید ۱۹ تنها کشور جهان است که توانسته در مهار این ویروس موفق باشد. تایوان از بدو شروع بحران کرونا مرزهایش را کاملا مسدود کرد و آمار فوتی های این کشور نیز در حد صفر بوده و حتی در برخی موارد به سازمان جهانی بهداشت هم مشورت و توصیه هایی داده است. 

سازمان جهانی بهداشت از ابتدای شیوع ویروس کرونا با هرگونه ممنوعیت و محدودیت سفر و تردد مخالف بوده و تصریح کرده است که در شرایط فوق العاده بین المللی، جلوگیری از انجام سفرها و جابه جایی سرمایه و تجارت، امری غیر کارا بوده و روند کمک رسانی های جهانی را مختل و برای کشورهای درگیر با کرونا اثرات منفی در اقتصاد آنها در بر خواهد داشت .

موضوع دیگری که در روند منازعات امریکا و سازمان بهداشت جهانی باید مورد توجه قرار گیرد، شرایط داخلی امریکا و وضعیت و نحوه شیوع و پیشروی ویروس در این کشور است .

تا اواسط ماه مارس گذشته برای رئیس جمهوری امریکا، وضعیت شروع ویروس در این کشور تقریباً طبیعی و عادی بوده و لذا تصمیمی برای مقابله با کرونا اتخاذ نشده است و در مقابل مردم امریکا تشویق شدند که هیچ گونه تغییری در زندگی معمولی و عادی خود به وجود نیاورند. تنها در ۲۸ ماه مارس گذشته شاهد اتخاذ اولین اقدام برای مقابله با کرونا و موضوع در خانه ماندن در امریکا هستیم که ظاهرا در نتیجه آن در سه ایالت نیویورک، نیوجرسی و لوئیزیانا با مخالفت فرمانداران این ایالت ها که عموما دموکرات هستند، روبرو شد. هرچند پس از گذشت چند روز و فشارهای مختلف و علی رغم همه اختیارات فرمانداران در اداره ایالت خود، این سه ایالت با برقراری ترتیبات در خانه ماندن کنار آمدند. 

همچنین برخی از فرمانداران ایالات مرزی هم از انسداد فوری مرزها به دستور دولت فدرال در ابتدا سرباز زدند که پاره ای مشکلات بعدی را به دنبال داشت .

ترامپ در عکس العمل نسبت به پیش بینی احتمالی مرگ ۱۰۰ تا ۲۴۰ هزار نفر امریکایی در اثر ویروس کرونا، توانایی های سیستم بهداشتی امریکا را راه حل مقابله موثر با شرایط جاری دانسته اما، آمارهای فزاینده تلفات کرونایی و پاره‌ای ناملایمات در خصوص کمبودهای بهداشتی، شرایطی نیست که ترامپ در آستانه انتخابات ریاست جمهوری این کشور تاب تحمل شنیدن آنها را داشته باشد. لذا  به منظور رفع نگرانی و پیشگیریهای آتی، از روز گذشته صادرات بسیاری از اقلام و تجهیزات بهداشتی مقابله با کرونا، همچون دستگاه تنفس مصنوعی و دستکش و ماسک جراحی، به حال تعلیق و ممنوع اعلام شد. در عین حال شرکت عظیم M3 از اصلی ترین تولیدکنندگان جهانی ماسک، ضمن توافقی با دولت ترامپ محصولات خود را به کانادا صادر کرده است. گفته می شود نگرانی صنایع و کمپانی‌های بزرگ امریکایی در زمینه از دست دادن بازارهای صادراتی خود در شرایط کنونی به نفع چین، وضعیت نامناسبی را برای این کمپانی ها ایجاد کرده است. 

در همین حال رسانه های گروهی همسو با کاخ سفید نیز در دامن زدن به شرایط و تاکید بر ناکارآمدی سازمان های بین المللی از جمله سازمان بهداشت جهانی مشغول بوده، تا از این راه احتمالا تنش ها و منازعات داخلی امریکا را که بخش زیادی از آن ناشی از شرایط ناهنجار انتشار ویروس کروناست به فضای بین المللی و به خصوص اروپا که خود با درگیری ها و مشاجرات بسیاری روبه روست، منتقل کنند. هر چند بخش اعظم اروپای واحد با سیاست های امریکا در قبال چگونگی تعامل با سازمان های بین المللی هماهنگی کامل ندارند، لیکن سیاست های یکجانبه گرایانه واشنگتن و به خصوص جلوگیری از صادرات اقلام بهداشتی امریکا، فضای نامساعدی را در افکار عمومی اروپا به وجود نیاورده و باعث تحریک برخی تولیدکنندگان و شرکت های فعال در بخش محصولات پزشکی شده تا تلاش خود را برای تامین نیازهای داخلی اروپا افزایش دهند.

آنچه از منازعات و مناقشات واشنگتن و پکن به خصوص در شرایط بحران فراگیر کوید -۱۹ می توان استنباط کرد، ظاهرا تلاش و فرصت طلبی های امریکای ترامپ در سال تعیین کننده و حساس انتخابات ریاست جمهوری این کشور برای خروج از شرایط بحرانی حاکم در امریکاست که در این راستا از درگیر شدن با چالش های روابط پیچیده خود با پکن و بحران سازی برای سازمان های بین المللی همچون سازمان جهانی بهداشت، به هدف سرپوش نهادن بر روندهای چالش‌برانگیز داخلی امریکا نیز ابایی ندارد. البته پاره ای نظرها هم به سوی احتمال بهره برداری های چین از فضای ایجاد شده در روابط ملتهب امریکا با سازمان بهداشت جهانی جلب شده و حکایت از آن دارد که پکن نیز می تواند مترصد آن باشد تا امریکا با قطع سهمیه خود به سازمان جهانی بهداشت، فرصت جبران آن را برای خود فراهم کند.