سناریوهای آینده انتخابات ریاست جمهوری افغانستان

نویسنده: فرزاد رمضانی بونش، پژوهشگر و تحلیل گر ارشد مسائل افغانستان

دیپلماسی ایرانی: حدود چند ماه از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سال 2019 در افغانستان می گذرد. انتخاباتی که با مشارکت حدود 20 درصد از رای دهندگان این کشور برگزار شد، اما نتیجه نهایی آن به دلیل تخلف و تقلب گسترده انتخاباتی و شکایات نامزدهای رقیب با چالش روبه رو شده است. در واقع اخیرا کمیسیون مستقل انتخابات این کشور محمد اشرف غنی را پیروز انتخابات گذشته اعلام کرد. براساس اعلام این کمیسیون، وی بیشتر از پنجاه درصد آرا را کسب کرد و عبدالله عبدالله رقیب وی  دوم شده است. این در حالی است که عبداله عبداله  این نتیجه را کودتا  اعلام و خود را پیروز انتخابات ریاست جمهوری اعلام کرد. 

در حال حاضر اختلاف شدیدی بین دو جناح اصلی دولت وحدت ملی (غنی و عبدالله) موجب شکل گیری خلاء قدرت در افغانستان شده است. خلاء قدرتی که به دلیل تسلط طالبان بر بسیاری از مناطق کشور حضور کم دولت در این مناطق را موجب شده است. در کنار این نیز جرائم، فساد و افزایش قدرت طالبان، موجب شده ساختار امنیتی افغانستان با چالش روبه رو شود. در نگاهی به شرایط ممکن چند سناریو را می توان برای انتخابات ریاست جمهوری افغانستان مورد بررسی قرار داد.

سناریوهای غیر محتمل:
حل اختلافات کمیسیون ها و برگزاری دور دوم انتخابات ریاست جمهوری بین غنی و عبدالله:

هر چند کمیسیون مستقل انتخابات محمداشرف غنی را برنده اعلام کرده است، اما عبدالله عبدالله خود را براساس آرای بایومتریک شده برنده می‌داند. در این حال اکنون کمیسیون شکایات انتخاباتی باید تصمیم های قاطعی در مورد رای های “مشکوک” ، و معتبر دانستن و یا معتبر نداستن آرای بایومتریکی با آرای بدون بایومتریکی همراه با بازشماری و یا بدون بازشماری بگیرد. بنابراین روند رسیدگی به شکایات، در مورد نحوه رسیدگی به تعداد زیاد آرای مشکوک، آرای مورد منازعه و یا آرای بی نظم، نیازمند تصمیم جدی و قاطع هستند.

اما با توجه به سردرگمی و ابهام در مورد رسیدگی به شکایات نمی توان به آسانی پیش بینی کرد که برای برگزاری دور دوم انتخابات، ممکن خواهد بود.  در این حال در سناریویی ممکن است که اختلافات بین دو جناح غنی و عبدالله حل شود و برگزاری دور دوم انتخابات ریاست جمهوری بین غنی و عبدالله اعلام شود. اما مخالفان معتقدند تضمینی وجود ندارد که ادامه این وضعیت و برگزاری دور دوم انتخابات در ماه های آینده بتواند همچنان به مسئله خلاء قدرت در افغانستان و شکل دهی به دولت پاسخ بدهد. چرا که روند انتخابات در افغانستان به صورت گسترده ای درگیر ناکارآمدی بوده و در صورتی که دور دوم انتخابات نیز نتواند به حل اختلافات موجود کمک کند، وضعیت شکننده امنیتی وخیم تر خواهد شد.

تشکیل دولت های موازی و جنگ داخلی: 

فضای سیاسی افغانستان در هفته اخیر تحت تاثیر سخنان نمایندگان طالبان  و امریکا در مورد توافق میان دو طرف و امضای آن در روزهای آینده بود. در این حال پیشتر عبدالرشید دوستم، معاون اول محمد اشرف غنی، رئیس جمهوری افغانستان هشدار داده بود در صورت اعلام نتیجه تقلبی انتخابات ریاست جمهوری مخالفان دولت موازی به رهبری عبدالله تشکیل خواهند داد.

در واقع حکومت موازی در واقع مانع از تشکیل حکومت همه شمول است و در واقع دو دولت حکومت موازی؛ دو رئیس جمهور، دو کابینه، تقسیم جغرافیا و ... در افغانستان خواهیم داشت. معتقدان به این سناریو بر این نظرند که چنانکه مخالفان و موافقان هر دو بال کنونی دولت وحدت ملی  اقدام به تشکیل  دولت موازی کنند و یا دست به سلاح ببرند، در این صورت جبهه های جنگ با تغییر جغرافیا از جنوب و جنوب شرق افغانستان به مناطق در شمال این کشور کشیده خواهد شد که برای آینده افغانستان نگران کننده است . 

تجزیه افغانستان:

هر چند ممکن است در سناریوی دامنه تنش ها در صورت عدم تشکیل دولت های موازی گسترده شود و عملا طرف های اصلی به تشکیل دولت هایی چون خراسان و افغانستان نوین توجه کنند. در همین راستا با وجود آنکه موضوع افغانستان و آینده سیاست های امریکا در آن کشور یکی از مهمترین مباحث نامزدهای احزاب در رقابت های درون حزبی برای انتخابات ریاست جمهوری 2020 امریکا است. و جو بایدن  از نامزدهای حزب دموکرات مدعی است به دلیل سفرهای بسیار زیادش به افغانستان کاملا این کشور را می شناسد اعلام کرد ایجاد کشور یکپارچه افغانستان غیر ممکن است. زیرا ملت سازی در این کشور فاقد هر گونه مفهوم و اعتبار خارجی است" . اما سناریوی تجزیه افغانستان در شرایط کنونی غیر متحمل ترین است.

سناریوهای  محتمل تر:
تداوم دولت وحدت ملی کنونی از بین دو جناح مدعی قدرت در افغانستان 

هر چند غنی با گزینش امرالله صالح، رئیس پیشین امنیت ملی، سیاست کاستن از اتکای خود به بزرگان قومی همچون دوستم، اسماعیل خان و... را در پیش گرفته است تا به پشتوانه آنها ضمن کنترل اوضاع بعد از توافق با گلبدین حکمتیار، با طالبان نیز به توافق برسد. اما موضع قاطع و سخت مخالفان وی، بار دیگر وضعیت افغانستان را در شرایط انتخابات قبلی قرار داده است. در آن دوره وضعیت با کمک سازمان ملل، دولت وحدت ملی تشکیل و بحران سیاسی در این کشور فروکش کرد. 

در واقع حتی اگر قدرت های جهانی دولت آتی اشرف غنی را به رسمیت بشناسد، وی احزاب و گروه های مخالف و همچنین طالبان را رو در روی خود می بیند. آنها دولت اشرف غنی را مشروع نمی دانند و طالبان نیز هیچ تمایلی برای گفت وگو یا دادن امتیاز بزرگ به اشرف غنی را ندارد.

در این شرایط به نظر می رسد اگر قرار است گفت وگویی میان طالبان و دولت افغانستان تحت عنوان گفت وگوی بین افغانی صورت بگیرد، کشور نیازمند دولتی دولت قوی خواهد بود. اما به نظر میرسد گروه طالبان با هیئتی ضعیف، به گفت‌وگو ننشیند و یا امتیازی بزرگ ندهد. به علاوه گلبدین حکمتیار نیز اعلام کرده است از تشکیل دولتی که براى تمامى طرف‌ها از جمله طالبان قابل قبول باشد، حمایت می‌کنیم.

در دیگر سو ایالات متحده و طالبان در آستانه امضای توافق نامه تاریخی صلح هستند که باعث خواهد شد تا جنگ بی پایان افغانستان با گذشت دو دهه خاتمه یابد. در این شرایط  صلح با طالبان بدون مصالحه سیاسی در کابل و افغانستان غیرممکن است. 

در این شرایط اکنون سناریوهای محتمل تر اصلی و مهمی چون جمله شکل گیری حکومت موقت و تداوم دولت وحدت ملی کنونی از بین دو جناح مدعی در قدرت در افغانستان وجود دارد. 

در این میان کنشگری های میانجی گرایانه مثلت، استاد سیاف، حامد کرزی و زلمی خلیل زاد برای میانجیگری در حل بحران انتخاباتی آغاز شده است. همچنین ترس بسیاری از بازیگران داخلی و خارجی از فروپاشی نیروهای امنیتی و نظامی افغانستان و وقوع سناریوهای بدتر موجب شده است تفاهم بر سر یک حکومت مشترک ، ادامه حکومت وحدت ملی سناریوهای محتمل تر و قابل دسترس تر برای حل چالش انتخابات این کشور باشد. 

تشکیل دولت موقت تحت رهبری شخصی مستقل از دولت فعلی

سناریوی محتمل تر این است که یک دولت موقت تحت رهبری شخصی مستقل از دولت فعلی تشکیل شود. در واقع ممکن است موضوع تنش های انتخاباتی به دیوان عالی کشور برود و دیوان عالی کشور نتایج انتخابات را لغو کند. در این حال بازیگرانی چون امریکا می توانند با هماهنگی هر دو جناح غنی و عبدالله، دولتی تشکیل دولت موقت تحت رهبری شخصی مستقل از دولت فعلی  تشکیل دهند. این دولت می تواند مذاکرات صلح بین افغانستان با طالبان را در مورد نوع و شیوه تقسیم قدرت، تشکیل دولت جدید یا برگزاری انتخابات جدید را آغاز می کند و فرصتی برای ثبات در کشور فراهم می کند.