«معامله قرن»، یک طرح استعماری به سبک امروزی

نویسنده: میشل پلیتنیک

دیپلماسی ایرانی: دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده، روز سه شنبه در حالی که بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، در کنار او ایستاده بود، نهایتا از «معامله قرن» برای اسرائیل و فلسطین پرده برداشت. این طرح اگرچه به نظر می رسید صرفا تلاشی برای منحرف کردن توجه ها از استیضاح ترامپ و کیفرخواست نتانیاهو است، اما تاثیراتی گسترده خواهد داشت چرا که اساسا با هدف رد فلسطینی ها و جلوگیری از تحقق خواسته به رسمیت شناخته شدن مجدد کشور فلسطین طراحی شده است.

هدف واقعی این طرح ایجاد یک چهارچوب مرجع جدید دیپلماتیک برای جایگزینی توافق نامه های منسوخ شده اسلو، مشروعیت بخشیدن به شهرک سازی های اسرائیلی و حفظ نقش ایالات متحده به عنوان تنها داور درگیری  حتی به رغم کاهش نقش آن در منطقه است. احتمال اینکه آمریکا بتواند به این اهداف دست یابد زیاد است و از این رو، «معامله قرن» نه تنها از سوی نتانیاهو، که از سوی بنی گانتز، رقیب اصلی سیاسی او و رئیس دفتر پیشین وزیر دفاع اسرائیل، نیز پذیرفته خواهد شد و به همین دلیل، بازگشت از آن برای رئیس جمهوری بعدی ایالات متحده بسیار دشوار خواهد بود.

هیچ تلاشی برای حفظ وجهه در کار نیست

بسیاری از موارد مطرح شده در برنامه ترامپ آشنا هستند، اما یک تفاوت آشکار آن با پیشنهادهای پیشین برای صلح خاورمیانه، بی توجهی به نگرانی های فلسطین است. برای نمونه، در این طرح به ایده قدس به عنوان پایتخت فلسطین اینطور پرداخته شده که قدس اشغالی پایتخت بی چون و چرای اسرائیل خواهد شد و پایتخت فلسطین باید «در بخش شرقی قدس یعنی در مناطق شرقی و شمال موانع امنیتی کنونی» باشد. فلسطینی ها بارها این ایده را رد کرده اند و در سال 2018 هم که بخش هایی از معامله قرن افشا شد، مخالفت شدید خود را با این طرح ابراز داشتند. به طور قطع این ایده برای اسرائیل قابل قبول تر است چرا که اساسا بخش های اشغال شده شهر (از نظر تاریخی و ریشه مذهبی) از حومه آن اهمیت بیشتری دارد.

طرح ترامپ همچنین یک هدیه پنهان به راست های افراطی اسرائیل را شامل می شود. اگرچه طبق این طرح، وضعیت موجود در قدس حفظ می شود که مبنی بر امکان دیدن یهودیان از کوه معبد در ایام خاص است، اما در عین حال در این طرح آمده که مردم از هر دینی می توانند هر زمانی که تمایل داشته باشند، در کوه معبد عبادت کنند و این مساله چیزی است که برخی از یهودیان افراطی به شدت به آن تمایل دارند؛ اگرچه بسیاری از مقامات مذهبی یهود حتی ورود یهودیان به کوه معبد را ممنوع می دانند.

یکی دیگر از نکات مطرح شده در این برنامه که مطابق جاه طلبی های راست افراطی در اسرائیل است، واگذاری شهرهای عربی و اسرائیلی موسوم به ثلاثه/مثلث به فلسطین است چرا که به معنای کاهش شمار شهروندان فلسطینی اسرائیل خواهد بود. این هدف به ویژه اکنون که ائتلاف بزرگ «فهرست مشترک فلسطین» در سیاست اسرائیل تاثیرگذارتر شده، اهمیت بیشتری یافته است. انتقال منوط به توافق طرفین خواهد بود و ظاهرا شهروندانی که در این شهرها زندگی می کنند، حق اظهارنظر نخواهند داشت. در گذشته برنامه های اینچنینی پیشتر از سوی آویگدور لیبرمن، نخست وزیر ضدفلسطینی پیشین، ارائه و از سوی فلسطینی ها در داخل و خارج از اسرائیل رد می شد. 

هر مساله ای در طرح ترامپ که با تغییر وضعیت در شرایط موجود همراه باشد، با توجه به منافع اسرائیل در نظر گرفته شده است. پناهجویان فلسطینی اجازه بازگشت به اسرائیل را نخواهند داشت و می توانند بعدتر از برخی صندوق های جهانی درخواست خسارت کنند و شاید مجبور شوند سال های طولانی در اردوگاه ها بمانند و سرنوشت آنها توسط کشورهای میزبان تعیین خواهد شد که عموما حق شهروندی به آنها نمی دهند.

ویژگی اصلی برنامه ترامپ این است که از کنترل دائمی اسرائیل بر دره اردن و کلیه شهرک های کرانه باختری حمایت می کند. در واقع، ترامپ بارها بر این ویژگی برنامه پیشنهادی خود تاکید کرده که حتی یک «یهودی یا عرب» را مجبور به جا به جایی نمی کند؛ اما در اینجا هیچ اشاره ای به حق شهروندی فلسطینی ها در این منطقه نشده و از این رو، وضعیت آنها احتمالا بدون تغییر باقی خواهد ماند. مشروعیت شهرک سازی ها به این معناست که اندک قلمروهای باقی مانده در اختیار فلسطینی ها که به مثابه یک سری جزایر پراکنده در دریای سرزمین های اشغالی توسط اسرائیل است که با نوارهای باریکی به یکدیگر وصل شده، ارتباطشان را با یکدیگر به کلی از دست بدهند. «کشور» فلسطین توسط اسرائیل که در بیش از نیم قرن گذشته آن را به طور بی رحمانه ای اشغال کرده، به کلی از بین خواهد رفت و اسرائیل بر سراسر قلمرو کرانه باختری و نوار غزه کنترل کامل امنیتی خواهد داشت.

خبری از راه حل دو کشوری نیست

ترامپ در سخنرانی خود از این طرح به عنوان یک راه حل دو کشوری یاد کرد؛ اما اساسا هیچ تعهدی به یک کشور فلسطینی وجود ندارد. در مقابل، این طرح یک سری از شرایطی را شامل می شود که فلسطینی ها باید قائل شوند و این اسرائیل و ایالات متحده هستند که تصمیم می گیرند آیا عملکرد فلسطین کافی بوده یا نه. همین مساله به تنهایی برای اینکه فلسطینی ها این طرح را رد کنند، کافی است. اینکه اسرائیل که مردم فلسطین را تحت فشار گذاشته و میلیون ها فلسطینی را در 5دهه گذشته از حق و حقوقشان محروم کرده بخواهد تصمیم بگیرد که آیا آنها «سزاوار» داشتن یک کشور مستقل هستند یا خیر، جای خوبی برای شروع نیست.

همه شرایط درج شده در این طرح اساسا پیش نویسی برای شکست آن هستند. برای نمونه، طرح ایجاد قانون اساسی فلسطینی را خواستار شده و این استانداردی است که حتی اسرائیل هم نمی تواند آن را رعایت کند. ظاهرا همه این اتفاقات قرار است در یک بازه زمانی 4 ساله که دوره مذاکره به شمار می رود، رخ دهد و طبق توافق، اسرائیل باید شهرک سازی ها را در این بازه متوقف کند. با توجه به اشغالگری کنونی اسرائیل و درهم شکستگی سیاست فلسطین، این چارچوب زمانی قابل تحقق نیست. در طرح ترامپ همچنین از فلسطینی ها خواسته شده در جهت ایجاد ساختارهای دموکراتیک از جمله یک دستگاه قضایی مستقل و همچنین «موسسات مالی شفاف، مستقل و معتبر» که قادر به انجام معاملات در بازارهای بین المللی باشند، گام بردارند که این امر نیز در شرایط اشغال و در جایی که اقتصاد فلسطین به کمک های بین المللی وابسته است، غیرممکن خواهد بود.

در اینکه فلسطینی ها شرایط معامله قرن ترامپ را نخواهند پذیرفت، هیچ شکی نیست. اما تمایل اسرائیلی به موفقیت این طرح و حمایت عمومی گسترده از آن (در نتیجه لابی گری های اسرائیل) بدین معناست که طرح ترامپ در سال های آینده یک واقعیت تلخ دیپلماتیک خواهد بود.

منبع: دولت داری مسئولانه (ریسپانسیبل استیتکرفت) / مترجم: طلا تسلیمی