ایران عجله ای برای تسریع برنامه هسته ای ندارد

نویسنده: رابرت آینهورن (از اعضای ارشد موسسه بروکینگز)

دیپلماسی ایرانی: اعلان ایران در 5 ژانویه 2020 مبنی بر اینکه دیگر خود را به محدودیت ها در برنامه هسته ای تعیین شده در برجام متعهد نمی داند، چشم انداز پیشروی ایران به سمت ایجاد زیرساخت های مورد نیاز برای تولید سلاح های هسته ای در آینده نزدیک و حملات نظامی ایالات متحده یا اسرائیل برای متوقف کردن ایران را در پی داشتند. اگرچه اطلاعیه ایران چنین سناریویی نگران کننده را در پی داشته و برجام را یک قدم به نابودی نهایی آن نزدیک تر کرده، اما دست کم در حال حاضر بروز یک بحران هسته ای در این سطح بسیار بعید است. به رغم اینکه ایرا اکنون خود را برای گسترش برنامه هسته ای آزاد می داند، اما دلایل زیادی برای خودداری آن از تسریع این برنامه وجود دارد که از جمله آنها می توان به تمایل جلوگیری از ایجاد اختلاف با اروپایی ها یا روس ها و چینی ها اشاره کرد. با توجه به اینکه ساز و کار حل و فصل اختلاف اکنون به جریان افتاده، ایران در تسریع برنامه هسته ای احتیاط بیشتری به خرج می دهد تا اروپایی ها را به اقدام جدی تر تحریک نکند.

ایرانی ها همچنین می دانند که پیشروی سریع به سمت برنامه غنی سازی در مقیاس صنعتی می تواند برای آنها با خطر از دست دادن حمایت روسیه و چین همراه باشد. در دوران نزدیک به حصول برجام، روسیه و چین همچون شرکای اروپایی و آمریکایی خود در مذاکرات، مخالفت خود را با دستیابی ایران به سلاح هسته ای ابراز داشتند و در اعمال تحریم های شدیدالحن برای تحت فشار گذاشتن ایران و وادار کردن آن به پذیرش محدودیت های هسته ای همکاری کردند. اما هر دو کشور از منتقدان جدی خروج دونالد تراپ از برجام و کمپین اعمال فشار حداکثری بوده اند و به رغم تحریم های ایالات متحده، سعی کردند روابط سیاسی و اقتصادی نزدیکی با ایران داشته باشند. با این حال، اگر به نظر برسد که ایران به سمت آستانه دستیابی به سلاح هسته ای پیش می رود، روسیه و چین احتمالا در حمایت از ایران تجدیدنظر خواهند کرد.

به نظر می رسد که ایرانی ها برای حمایت جامعه بین المللی از یک سالی که به رغم خروج ایالات متحده از برجام و اعمال مجدد تحریم های اقتصادی به تعهدات برجامی خود عمل کردند، ارزش قائلند و روی ابراز همدردی جامعه جهانی حساب می کنند. ایران در اقدامی کاملا برنامه ریزی شده از ماه مه 2019 از تعهدات برجامی به طور تدریجی عقب نشینی و در عین حال بارها بر تمایل خود به بازگشت کامل به تعهدات در صورت تسهیل تحریم ها تاکید کرد و بدین ترتیب، توانست حمایت بین المللی را حفظ کند. اما رهبران ایران به خوبی می دانند که اگر ظرفیت هسته ای را تا سطح هشدار بمب اتم بالا ببرند، نه تنها از سوی آمریکایی ها که از سوی جامعه بین المللی تحریم خواهند شد.

البته تنها نگرانی درباره بازگشت تحریم های شورای امنیت یا از دست دادن حمایت های روسیه و چین و به طور عمده، جامعه بین المللی نیست که بر تصمیم ایران درباره مقیاس و سرعت برنامه هسته ای تاثیر می گذارد. رهبران ایران همچنین باید بدانند که اگر این تصور را بوجود آوردند که در حال بالا بردن ظرفیت هسته ای برای دستیابی به بمب اتم هستند، آنگاه با خطر قابل توجه حمله نظامی پیشگیرانه ایالات متحده یا اسرائیل مواجه خواهند شد.

یک سری دلایل مربوط به برنامه هم وجود دارد که می تواند ایران را به پیشروی محتاطانه در بالا بردن ظرفیت هسته ای ترغیب کند. در سال 2015 که برجام منعقد شد، طراحان برنامه هسته ای ایران دریافتند که پس از منقضی شدن محدودیت های اصلی توافق پس از گذشت 10 و 15 سال، مدتی طول می کشد تا زیرساخت های هسته ای را بازسازی کنند. احتمالا برنامه بر این بوده که آزمایش های بیشتری انجام شوند و سانتریفیوژهای جدیدتری از نسل اول مجاز در برجام مورد استفاده قرار بگیرند.

اکنون که مساله محدودیت های برجامی دیگر مطرح نیست و آنها مجبور نیستند 10 و 15 سال برای بازسازی برنامه هسته ای صبر کنند، ممکن است هزاران سانتریفیوژ نسل اول از دور خارج شده تحت برجام را مجددا نصب کنند. چنین کاری می توان زمان دستیابی ایران به سلاح هسته ای را کاهش دهد. اما سازمان انرژی اتمی ایران قصد چنین کاری را ندارد و به علاوه، چنین اقدامی از نظر فنی و اقتصادی منطقی نیست. ایران احتمالا به برنامه های تحقیق و توسعه فعلی خود روی چند مدل سانتریفیوژ ادامه خواهد داد و بعدا درباره گزینه های خود برای تولید، استقرار و بهره برداری در مقیاس بزرگ تصمیم گیری خواهد کرد. در ارتباط با برخی از مدل های سانتریفیوژها این روند ممکن است چند سال طول بکشد. از این رو، اگر ایران همانطور که در اطلاعیه 5 ژانویه هیئت دولت آمده، واقعا مطابق «نیازهای فنی» برنامه هسته ای صلح آمیز خود پیش برود و برای تسریع برنامه هسته ای تا آستانه سلاح هسته ای عجله ای نداشته باشد، آنگاه به صورتی عمل نخواهد کرد که نگرانی بین المللی را برانگیزد.

هیچ نشانه ای دال بر عجله ایران برای گسترش ظرفیت هسته ای دیده نمی شود

ایران به هر دلیلی به هر حال دست کم در حال حاضر تصمیم گرفته که در حوزه هسته ای تحریک آمیز عمل نکند. مقامات ایرانی به شیوه های مختلف سعی کردند از شدت واکنش احتمالی بین المللی به اعلامیه 5 ژانویه بکاهند. آنها تاکید کردند که از برجام خارج نشده اند و ادعا می کنند که هر پنج گامی که در عقب نشینی از تعهدات برجامی برداشتند، قابل برگشت است و در صورت لغو تحریم های ایالات متحده، آنها به اجرای تعهدات خود باز خواهند گشت. به علاوه، آنها از هیچ اقدام خاصی که حاکی از کاهش سریع زمان دستیابی به تسلیحات هسته ای باشد، مانند افزایش سطح غنی سازی تا 20درصد یا بالاتر، سخنی نگفته اند. ایران همچنین گام پنجم در 5 ژانویه را گام نهایی در عقب نشینی از تعهدات برجامی خواندند که برخی ناظران این مساله را نشانه مثبتی دانسته اند، چرا که نگرانی نقض تدابیر برجام در بازه های زمانی دو ماهه از بین می رود.

مهمتر اینکه ایران از هیچ عقب نشینی از تهدات خود در رابطه با نظارت های آژانس بین المللی انرژی اتمی سخن نگفته است. در بیانیه هیئت دولت ایران آمده که این کشور «همانند گذشته» به همکاری خود با آژانس بین المللی انرژی اتمی ادامه خواهد داد. محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، در توئیتی نوشت «همکاری کامل» با آژانس ادامه خواهد داشت. ادامه عمل به پروتکل الحاقی، اقدامات نظارتی نوآورانه و منحصر به فرد در برجام، و دسترسی آژانس بین المللی انرژی اتمی به هر مکانی که مشکوک بداند، به آمریکا و جامعه بین الملل اطمینان می دهد که اگرچه ایران دیگر به محدودیت های برجامی پایبند نیست، اما همچنان گام برداشتن آن در جهت بالا بردن ظرفیت هسته ای قابل تشخیص خواهد بود.

به لطف دسترسی و گزارش های آژانس، اطلاعات درباره پیشروی ایران در بالا بردن ظرفیت هسته ای به ویژه در رابطه با غنی سازی اورانیوم خیلی سریع قابل دستیابی خواهد بود. اما دست کم در حال حاضر هیچ نشانه ای دال بر تمایل ایران به پیشروی سریع به سمت غنی سازی در مقیاس بزرگ که زمان دستیابی به سلاح هسته ای را کوتاه کند، دیده نمی شود.

(این مطلب ادامه دارد)

منبع: بروکینگز / مترجم: طلا تسلیمی