ایران خسته از هند، هند امیدوار به عربستان

نویسنده: ام. کی. بادراکومار

دیپلماسی ایرانی: روابط هند و ایران در چند دهه گذشته فراز و نشیب های بسیاری داشته است. کمترین سطح روابط در جریان جنگ های سال های 1965 و 1971 بود که جت های نیروی هوایی پاکستان برای به دست آوردن «عمق استراتژیک» در مقابل نیروی هوایی هند، در ایران مستقر شدند. با این حال، ایران پس از انقلاب اسلامی 1979 سیاست خارجی ضدغربی را اتخاذ کرد و طبیتا، هندوستان را متحدی نزدیک یافت. نظام ایدئولوژیکی مبتنی بر اصولی چون عدالت، آزادی و مقاومت خیلی سریع به تلاش هند در مسیر آزادی، سیاست های متمایز و تیزبینی آن در حفظ استقلال استراتژیک جذب شد. این مسائل تحولات و تغییرات در چشم انداز سیاست خارجی دهلی نو در دوران پس از جنگ سرد را توضیح می دادند.

بهبود روابط هند و آمریکا در دهه 1990 در زمان دولت بیل کلینتون یا هنگامی که توافق هسته ای سال 2008 منعقد شد یا حتی در زمان دولت باراک اوباما که واشنگتن و دهلی نو شعار «مشارکت تاثیرگذار قرن بیست و یکم» را آغاز کردند، ایران دچار ناراحتی و آشفتگی نشد و همچنان به دی ان ای هند با محوریت استقلال استراتژیک این کشور مطمئن ماند.

این اعتماد اولین مرتبه در فوریه 2006 و زمانی خدشه دار شد که هند برای اولین بار در آژانس بین المللی انرژی اتمی به قطعنامه تحت رهبری غرب علیه ایران رای داد. هند بار دیگر در نوامبر 2009 به قطعنامه پیشنهادی ایالات متحده در آژانس بین المللی انرژی اتمی علیه برنامه هسته ای بحث برانگیز ایران و درخواست از این کشور برای متوقف کردن غنی سازی اورانیوم رای داد. با این حال، دو کشور به روابط خود ادامه دادند. هیچ ناراحتی آشکاری وجود نداشت.

یادآوری همه این مسائل از آن جهت ضروری به نظر رسیدند که می توانند درک بهتری از اظهارات انتقادی اخیر محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، در دیدار با جمعی از روزنامه نگاران درباره نگرش دولت هند به کاهش همکاری ها با ایران تحت فشار ایالات متحده، ارائه کنند.

ظریف گفت تهران انتظار داشته است که دولت نخست وزیر نارندرا مودی در مقابل زورگویی های واشنگتن «مقاومت بیشتری» نشان می داده و اینطور گمانه زنی کرد که هند احتمالا نمی خواسته با نقض تحریم ها علیه ایران، ایالات متحده را تحریک کند. ظریف در ادامه از اینکه دولت مودی از پروژه بندر چابهار پا پس کشیده ابراز ناراحتی کرد و گفت این اقدام هند می تواند پیامدهای گسترده ای برای ارتباط، ثبات و امنیت منطقه داشته باشد. 

این اظهارات ظریف بی شک بیانگر شک و شبهه در بالاترین سطوح در ایران درباره توانایی یا اراده هند در پیشبرد سیاست خارجی مستقل است. در عین حال، این اظهارات ظریف را می توان در پس زمینه دیدگاه دولت مودی به عربستان سعودی در این اواخر، معنا کرد. البته رقابت عربستان و ایران خیلی پیچیده تر از آن است که بتوان آن را بر مبنای یک ذهنیت بازی «مجموع، صفر» توصیف کرد. هر چه نباشد، عربستان به رغم مشارکت استراتژیک چین و روسیه با ایران، همکاری های خود را با این دو کشور افزایش داده است. 

تحلیلگران هندی تمایل دارند که فاصله گرفتن دولت مودی از عربستان سعودی و تقویت روابط هندی-ایرانی را به صورت تحولاتی مرتبط معنا کنند. در حقیقت، دولت مودی همکاری با ایران را به تعلیق در آورده و البته بر هیچ کسی پوشیده نیست که ایالات متحده از کشورهای ثالث خواسته نفت ایران را با منابع سعودی جایگزین کنند. دولت مودی به سرمایه گذاری های گسترده عربستان سعودی در هند امید بسته است. محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، در جریان سفر ماه فوریه خود به هند حجم سرمایه گذاری ها در این کشور در دو سال آینده را رقمی حدود 100 میلیارد دلار پیش بینی کرد. طرف هندی از آن زمان درباره سرمایه گذاری های بزرگ سعودی در پروژه پتروشیمی راتناگیری و صنایع ریلاینس رویاپردازی می کند. سفر اخیر مودی به عربستان هم احتمالا با این مساله مرتبط بوده است. 

اما مساله اینجاست که انتظارات هند چقدر واقع بینانه هستند؟ عربستان سعودی به وضوح خود به جذب سرمایه گذاری خارجی نیاز دارد. قیمت پایین نفت برای سعودی ها ناخوشایند بوده و کسری بودجه کشور گسترده در عربستان را در پی داشته است. کسری بودجه عربستان در سال های 2018 و 2019 حدود 36 میلیارد دلار بوده و احتمالا در سال 2020 به 50 میلیارد دلار می رسد. عرضه عمومی اولیه سهام آرامکو اساسا به منظور تامین بودجه برنامه جاه طلبانه اصلاحات اقتصادی و اجتماعی بن سلمان موسوم به «چشم انداز 2030» صورت گرفته است.

ژنرال دیوید پتراوس، مدیر سابق آژانس اطلاعات مرکزی که اکنون ریاست شرکت مشاوره به شرکت های آمریکایی فعال در خاورمیانه «موسسه جهانی کی کی آر» را بر عهده دارد، اخیرا مصاحبه ای با «سی ان بی سی» داشته که چکیده آن از این قرار است: «این یک واقعیت است که عربستان سعودی به تدریج دارد از سرمایه خالی می شود. آنها اولین کسانی خواهند بود که کاهش صندوق ثروت حاکمیت را که اکنون مبلغی کمتر از 500 میلیارد دلار است، تصدیق خواهند کرد. کسری [بودجه] هر ساله بر مبنای قیمت نفت خام برنت و بسته به برخی از فعالیت های آنها در کشورهای منطقه می تواند بین 40 تا 60 میلیارد دلار باشد. نکته اصلی این است که آنها به پول احتیاج دارند؛ آنها برای تحقق چشم انداز 2030 به سرمایه گذاری خارجی نیاز دارند. این تنها یکی از ابتکارعمل هایی است که سعودی ها در تلاش برای جذب سرمایه گذاری خارجی در پیش گرفته اند.»

در چنین شرایطی چشم انداز سرمایه گذاری سعودی در هند چندان روشن نیست. اولویت ولیعهد سعودی چشم انداز 2030 است که نتوانسته حامی چندانی برای آن بیابد. به بیان دیگر، غفلت هند از همکاری با ایران به ویژه در توسعه بندر چابهار تنها برای جذب سرمایه نامطمئن سعودی، نهایتا دولت مودی را به دردسر می اندازد. هند نمی تواند و هرگز نباید عربستان را به عنوان شریکی ارجح تر بر ایران، برگزیند. البته عکس این مساله نیز صادق است. هند نباید هیچ یک از دو قدرت منطقه در همسایگی خود را نادیده بگیرد و برایش بهتر است که گزینه های دیپلماتیک در حوزه خلیج فارس را باز نگه دارد.

منبع: آسیا تایمز / مترجم: طلا تسلیمی