اوضاع ایران خوب است

نویسنده: هنری رم

دیپلماسی ایرانی: سال گذشته در چنین زمانی (4 ماه نوامبر) دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده، کمپین «اعمال فشار حداکثری» علیه ایران را آغاز کرد. آمریکا که ماه مه 2018 از برجام خارج شده بود در ماه نوامبر با اعمال مجدد تحریم های نفتی و اقتصادی درصدد آسیب زدن به صادرات ایران و ممانعت از دسترسی این کشور به نظام مالی جهانی برآمد. برخی از تحلیلگران پیش بینی کرده بودند که دوستان ایران در اروپا و آسیا در برابر تحریم های ایالات متحده ایستادگی و به ایران کمک اقتصادی خواهند کرد و برخی دیگر هشدار داده بودند که تحریم ها اقتصاد ایران را به قعر «مارپیچ مرگ» می فرستد و تهران را به انتخاب بین تسلیم یا فروپاشی وا می دارد. هیچکدام از این پیش بینی ها تحقق نیافت. در مقابل، ایران اکنون در حالی وارد دومین سال زیر فشارهای حداکثری شده که از ثبات اقتصادی و موقعیت منطقه ای خود اطمینان دارد و انتظار می رود که آیت الله، سید علی خامنه ای، رهبر معظم ایران، و دیگر اصول گرایان این کشور به پیشروی در مسیر فعلی ادامه دهند: ایران به زجر دادن بازار نفت ادامه خواهد داد و در عین حال، اقتصاد غیرنفتی خود را تقویت خواهد کرد و همچنین برنامه هسته ای خود را توسعه خواهد داد و همچنان از مذاکره با آمریکا سر باز خواهد زد.

دوستان اینچنینی

ایران پس از خروج آمریکا از برجام انتظار داشت که دیگر شرکای توافق هسته ای به آن در تقویت اقتصادش کمک کنند چرا که به کسب اطمینان از ادامه صادرات نفتی آن متعهد شده بودند. با این حال، ایران در زیر فشارهای ایالات متحده چنین حمایتی از دیگر طرفین توافق دریافت نکرد. اروپا به ایجاد یک ساز و کار مالی برای دور زدن تحریم ها کمک کرد، اما این ساز و کار تنها در تجارت موارد بشردوستانه می تواند موثر باشد. نهایتا دولت های اروپایی نمی توانستند از تجارت با ایران چندان حمایت کنند چون توان ترغیب شرکت های خصوصی به نقض تحریم های ایالات متحده را نداشتند.

دیگر کشورهای دوست ایران همچون روسیه، چین و هند هم کمک چندانی به ایران نکردند. همه آنها اولویت های دیگری را دنبال می کردند و نمی خواستند مخاطره بر هم خوردن روابطشان با ایالات متحده را به جان بخرند: برای چین، مذاکرات تجاری و روابط استراتژیک راهبردی در اولویت بود؛ روسیه می خواست از دادن بهانه دیگری به کنگره آمریکا در اعمال تحریم علیه کرملین جلوگیری کند؛ و هند به دنبال تقویت روابط دفاعی با ایالات متحده و استفاده از ترک ها در روابط آن با پاکستان بود. شرایط کنونی در بازار نفتی آنقدری به این سه کشور فشار نیاورده که آنها را به حمایت از ایران و به جان خریدن مخاطره تحریم های آمریکا وا دارد.

مقاصد نفتی

ایران از انزوای اقتصادی بین المللی شوک شدیدی را متحمل شده است. صادرات نفت این کشور از 2.4 میلیون بشکه در روز در آوریل 2018، در سپتامبر 2019 به کمتر از 500 هزار بشکه در روز کاهش یافته است. اقتصاد دچار رکود شدید شده، تورم افزایش یافته و ریال 60 درصد از ارزش خود را در برابر دلار از دست داده است. دولت ترامپ از این آمار به عنوان اثبات موفقیت تحریم ها استفاده می کند. اما جدای از این ها، دیگر نشانه ها از این مساله حکایت دارد که اقتصاد ایران به سمت ثبات پیش می رود.

صندوق بین المللی پول و بانک جهانی پیش بینی کرده اند که اقتصاد ایران در سال 2020 از رکود شدید اقتصادی و رشد نزدیک به صفر درصد، بهبود خواهد یافت. صندوق بین المللی پول همچنین پیش بینی کرده که نرخ تورم در ایران از 35.7 درصد در سال 2019، در سال 2020 به 31 درصد کاهش خواهد یافت. نوسانات شدید ارزی هم نسبتا متوقف شده و ارزش ریال بین 115 تا 120 هزار در برابر دلار تثبیت شده است. مشغولیت نیروی کار و نرخ اشتغال رو به افزایش است و اگرچه تولید ناخالص داخلی ایران در سال 2020 تقریبا با سال 2015 برابر است، اما ثبات کلی در شرایط می تواند با درک کلی مقامات از امکان دوام آوردن زیر فشارهای ایالات متحده همراه شود.

یکی از دلایل دوام آوردن اقتصاد ایران زیر فشار تحریم ها متنوع بودن آن است. سال 2017 نفت خام تنها 43 درصد از صادرات ایران را به خود اختصاص داده بود و به همین دلیل، بخش های خدمات صنعتی، کشاورزی و غیر نفتی ایران توانستند ضربه ناشی از سقوط درآمدهای نفتی را کاهش دهند. به علاوه، بیشتر فرصت های اشتغال در ایران در بخش های غیرنفتی است که در برابر تحریم های ایالات متحده مقاومت بیشتری نشان داده اند.

اقتصاد ایران عاری از مشکل نیست. بیکاری همچنان یک مشکل اساسی به شمار می رود، نظام بانکی اساسا ضعیف است و از کمبود سرمایه رنج می برد و بخش خصوصی کم کار است. اما شرایط ایران در سال آینده چندان وخیم به نظر نمی رسد و سران این کشور هم برای بهبود اوضاع گام های موثری برداشته اند. طبق اعلان منابع خبری رسمی، دولت قصد دارد در نبود درآمدهای نفتی بودجه عملیاتی را پایین تر در نظر بگیرد. اگرچه چنین اقداماتی پایدار نیستند، اما می توانند ثبات اقتصادی ایران را در سال آینده تقویت کنند.

ابر قدرت منطقه ای

از جمله اهداف کمپین اعمال فشار حداکثری ایالات متحده افزایش هزینه ماجراجویی های منطقه ای ایران بود؛ اما به نظر می رسد ایران در حالی وارد دومین سال تحت فشار تحریم ها شده که موقعیت منطقه ای قدرتمندتری دارد. دولت ترامپ ماه گذشته متحدان خود را در سوریه تنها گذاشت و از خاک این کشور عقب نشینی و خلایی ایجاد کرد که ایران برای پر کردن آن در موقعیت مناسبی قرار دارد. دولت ترامپ اگرچه تاکید دارد که متحدان خود در منطقه را تنها رها نمی کند، اما نشان داده هیچ تمایلی به اقدام نظامی در برابر رفتارهای تحریک آمیز ایران ندارد؛ برای ایران، عربستان سعودی، اسرائیل و امارات متحده عربی پیام کاملا واضح است: ترامپ ممکن است موضع دفاعی در منطقه را تقویت کند، اما جرات درگیری در جنگ را ندارد.

جمهوری اسلامی ایران و فعالیت های منطقه ای آن تحت فشار تحریم ها آسیب جدی ندیده اند. این احتمال وجود دارد که طرف های سوم برای ترغیب ایران و ایالت متحده به حضور پای میز مذاکره تلاش کنند، اما احتمالا شکست خواهند خورد چرا که با توجه به ثبات نسبی در شرایط داخلی و منطقه ای ایران، رهبر این کشور نیازی به موافقت با دیدارهای رده بالا احساس نمی کند. در چنین شرایطی، پیش بینی می شود که سال دوم کمپین اعمال فشار حداکثری بسیار پرتلاطم تر از سال اول آن باشد.

منبع: فارن افرز / مترجم: طلا تسلیمی