جهان قرن بیست و یکم: قدرت و فرصت طلبی به جای اصول

نویسنده: سعید الشهابی

دیپلماسی ایرانی: در این جهان امنیت تنها از دو طریق محقق می شود: یا تعادلی میان نیروهای خیر برقرار باشد، از این رو عقل و انسانیت سیطره یابد یا نیروهای شر قدرت یکسانی داشته باشند، از این رو توازن وحشت برقرار می شود و مفهوم بازدارندگی سیطره می یابد و به این ترتیب طرف ها از تجاوز به یکدیگر بازداشته می شوند. عموما جایی برای گزینه اول وجود ندارد و می توان گفت توزان و تعادل وحشت عاملی است که می تواند دارندگان نیت های پلید را به رفتار مناسب وادار کرد.

برای ترویج ارزش های خیری که بشر را از درگیری و جنگ دور می کند اقدامات زیر انجام شد: نخست تاسیس سازمان ملل برای گردآوری حکومت های جهان بر اساس اصل هم زیستی مسالمت آمیز، فعالیت مشترک و دوری از اقدامات متجاوزکارانه یکجانبه، مداخله برای حل و فصل درگیری ها به گونه ای که مانع از تبدیل اختلافات به جنگ شود. دوم: کشورهای جهان از طریق سازمان ملل توانستند نظم را قانونمند کند و برای سازماندهی روابط میان کشورها و حل بحران ها معاهداتی تنظیم کنند. سوم: سازمان ملل برای ملت های مدافع حقوق خود یا متمایل به تعیین سرنوشت، فرصت های معقولی فراهم آورد و سازوکارهایی برای احترام به حقوق بشر فراهم کرد. اما نقش سازمان ملل محکوم به اراده کشورهای عضو بود با وجود مخالفت های اعضای دائم شورای امنیت اما توزان قدرت را در دوره سختی از تاریخ برقرار کرد و مانع از وقوع  فجایع نظامی یا سیاسی شد.

به محض به وجود آمدن شکاف سیاسی به علت فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، ایالات متحده امریکا نظام تک قطبی را اعلام و برای پر کردن این شکاف ناشی از فروپاشی نظام دوقطبی تلاش کرد. آمریکا خود را بی نیاز از متحدان اروپایی دید و به سمت سیاست های یکجانبه گرایی رفت که حاکمان این کشور را به سمت خروج تدریجی از عرصه بین المللی و سازمان ملل و تحریم اقدام مشترک در بیشتر سطوح سوق داد. کم کم کشورهای دیگر نیز به این سمت پیش رفتند و این گونه شد که هر کشوری از هر فرصت برای اثبات وجود خود از طریق جمع آوری تسلیحات و ساختن زرادخانه نظامی برای شکست دشمنان بهره برد. می توان گفت فرصت طلبی به ایدئولوژی سیاسی در مرحله پس از نظام دو قطبی تبدیل شد.

در نبود نقش سازمان ملل، رژیم اسرائیل فرصتی برای ارتکاب جنایت یافت. از این رو به دستارودهایی هجوم برد که با مشارکت سازمان ملل تحقق یافته بود از جمله قطعنامه های بین المللی 242 و 338 و توافق های اسلو و مادرید.

در نبود طرح و اقدام مشترک عربی، اسرائیل در چارچوب طرح عادی سازی خود پل ارتباطی با عربستان سعودی و امارات متحده عربی  برقرار کرد. همچنین اختلافات میان عربستان و ایران را شدت بخشید تا در امور داخلی امنیتی کشورهای حاشیه خلیج فارس مداخله کند و نقش گسترده ای در مقابله با انقلاب های بهار عربی داشته باشد.

جهان تک قطبی به جنگلی تبدیل شد که قدرت ها خود را از طریق تسلیحاتشان بر دیگران تحمیل می کنند. در این راستا امارات که تنها تسلیحات پیشرفته در اختیار دارد که به کمک دارایی های نفتی عظیم خود خریداری کرده  و غیر از این تسلیحات پیشرفته چیز دیگری ندارد اکنون سیاست خارجی توسعه طلبانه دارد که با قدرت نیروی انسانی این کشور همخوانی ندارد.

در جهانی که اصول و ارزش ها بر آن حاکم نیست به جای آن زور حاکم می شود. جهان امروز  آماده دادوستد با هر طرفی است که خشونت و ترور اعمال می کند، تا زمانی که این طرف شکست نخورده است. در این راستا اکنون آمریکا با طالبان گفت وگو می کند طالبانی که واشنگتن پس از 11 سپتامبر حکومتش را سرنگون کرد.

منبع: القدس العربی / تحریریه دیپلماسی ایرانی