اردوغان ترکیه را متحول کرده است (بخش اول)

نویسنده: کایا گنچ

دیپلماسی ایرانی: رجب طیب اردوغان غیر قابل درک ترین سیاستمداری است که در تاریخ 96 ساله ترکیه ظهور کرده است. او جامعه را دو قطبی کرده اما محبوب است، مستبد است و در عین حال رفتاری پدرانه دارد، محاسبه گر و در عین حال بی برنامه است. ایدئولوژی اردوغان هر چند سال یک بار تغییر می کند و به نظر می رسد که نقشه راه خود را نیز در میانه مسیر تنظیم می کند. او صبر و حوصله ندارد: بسته سیگار را از دست شهروندان می قاپد تا آنها را به ترک وادار کند؛ روزنامه نگارانی که سوالات دشوار می پرسند را مورد انتقاد قرار می دهد؛ و پس از یک مباحثه خشم آلود با بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، مجمع جهانی اقتصاد در داووس را ترک می کند. اما در عین حال، او می تواند بسیار صبور باشد: 16 سال طول کشیده تا او آنچه را «ترکیه جدید» می خواند، یعنی یک کشور خودکفای اقتصادی که مخالفان را به حاشیه می راند و مطبوعات در آن تحت فشار هستند، تشکیل دهد. 

این ترکیب خشم و آرامش بوده که سبب موفقیت قابل توجه اردوغان در صندوق های رای شده است. او در سال 2003 در حالی نخست وزیر شد که حزبش تنها 34 درصد از آراء را به دست آورده بود و در سال 2011، سهم حزب عدالت و توسعه اردوغان در مجلس به حدود 50 درصد افزایش یافت. در سال 2014 که اردوغان برای ریاست جمهوری نامزد شد، بیش از نیمی از مردم ترکیه به او رای دادند و این اتفاق در سال 2018 بار دیگر همین اتفاق تکرار شد.

اردوغان محبوبیت مردمی خود را به قدرت تبدیل و از این قدرت برای نوسازی روابط ترکیه با سایر جهان استفاده کرده است. او نفوذ ترکیه را در سوریه و شمال عراق گسترش داده و ترکیه که یک عضو ناتوست را به سمت چین، ایران و روسیه سوق داده است. در همین حال، شیوه استفاده او از قدرت در داخل کشور اعتراض ها و مخالفت هایی را در میان فمنیست ها، چپ گراها و طبقه متوسط سکولار در پی داشته است. ترکیه تحت نظارت اردوغان به بزرگ ترین زندان خبرنگاران تبدیل شده است. جدای از خبرنگاران، بسیاری از فیلمسازان، نویسندگان، عکاسان و شخصیت های دانشگاهی را نیز به زندان انداخته است.

در نتیجه بحران مالی اوایل سال جاری میلادی، نامزدهایی که متحد اردوغان بودند در انتخابات محلی شکست خوردند. با این حال، حتی اگر حزب عدالت و توسعه محبوبیت و در نتیجه آن پایگاه های محلی خود را از دست بدهد، باز هم احتمال پیروزی اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری سال 2023 وجود دارد. اگر چنین اتفاقی روی دهد، اردوغان تا سال 2028 رئیس جمهوری ترکیه خواهد بود و نام او در تاریخ این کشور به عنوان دومین ریاست جمهوری طولانی پس از کمال آتاتورک، به ثبت خواهد رسید.

آتاتورک (پدر ترک ها) یک ژنرال عثمانی بود که در سال 1924 خلافت آنها را نابود کرد و در دهه 1930 با استفاده از نیروی نظامی ترکیه را به سمت مدرن سازی سوق داد. آتاتورک در حکومت تک حزبی خود از خاکستر یک امپراطوری فروپاشیده یک کشور-ملت مدرن بیرون کشید، بوروکراسی مدرن ساخت، از ایجاد بورژوازی ترکیه حمایت و یک ملت مسلمان را متقاعد کرد مدرنیته غربی را به زندگی خود راه دهند. اردوغان در ابتدا از شیوه متمرکز آتاتورک در بازسازی ترکیه و شیوه حکومت داری او انتقاد می کرد؛ اما از سال 2008 که مجبور به ایجاد تعادل در میان جناح های مختلف بوروکراسی شد و پس از آن در سال 2013 که ترک ها برای اعتراض به سیاست های او در خیابان ها تجمع کردند، اردوغان هم روش های تهاجمی مشابه آتاتورک اتخاذ کرد. سیاستمداری که سعی داشت از یکی از پیشینیان خود فاصله بگیرد، اکنون بیشترین شباهت را به او دارد!

ترک جوان

اردوغان سال 1954 یعنی 16 سال پس از درگذشت آتاتورک در قاسم پاشا، یک محله فقیرنشین در استانبول با فاصلاب های باز و خیابان های گل آلود به دنیا آمد که به خاطر آتش نشانان، جیب برها و نوازندگان رومانیایی آن مشهور بود. اردوغان که فرزند یک کاپیتان کشتی بود، با فروش نان پس از پایان ساعت های درسی در مدرسیه دینی، پول جمع می کرد. غروب ها در بازگشت به خانه از عرشه کشتی باری لنگر انداخته در شاخ طلایی برای قرآن خواندن و برانگیختن تحسین حضار استفاده می کرد. او فوتبال هم بازی می کرد و زمانی آرزوی شغلی در وزرش را در سر می پروراند؛ اما با دیدگاه اسلامی او پذیرش شلوارک های ورزشی دشوار بود و پدرش هم از او خواست که شغل دیگری برای خود بیابد.

در سال 1969 وقتی اردوغان 15 ساله بود، نجم الدین اربکان، یک سیاستمدار برجسته اسلام گرا در تاریخ ترکیه، مانیفستی در «ملی گوروش/دیدگاه ملی» منتشر کرد و از ترکیه خواست روابط خود را با جامعه اقتصادی اروپایی صطع کند و با رهبران اسلام گرا در بنگلادش و پاکستان و سراسر جهان اسلام متحد شود. از همان لحظه ای که اردوغان نوجوان به حزب نجات ملی اربکان پیوست، غرایز سیاسی او با این طرز فکر شکل گرفت. نهضت اربکان از مجاهدین در افغانستان در جنگ علیه شوروی و از انقلاب اسلامی روح الله خمینی در ایران حمایت می کرد. رهبران احزاب در راهپیمایی های سیاسی از «ذهنیت جنگ های صلیبی غرب» سخن گفتند و صندوق بین المللی پول و سازمان توسعه و همکاری اقتصادی را تجسم جدید این رویکرد خواندند. اردوغان و جنبش او به نبود منابع اسلامی در صحنه های عمومی اعتراض کردند: از نظر آنها، دولت سکولار تا زمانی که به اسلام احترام نمی گذاشت، مستحق احترام نبود.

اردوغان در سال 1985 در زمان زمینه چینی برای مسابقات بوکس برنامه ریزی کرد که قرار بود گلبدین حکمت یار، رهبر گروه مجاهدین تحت حمایت سیا که برای استقبال از بازگشت اربکان به صحنه سیاسی به ترکیه آمده بود، نیز از آن دیدن کند، فرصتی برای اثبات مهارت های سازمانی خود به بزرگان اسلام گرا یافت. اردوغان با نظم نقشبندی صوفی در استانبول، یک جنبش بانفوذ که ارتباطات مذهبی مناسب را در اختیار اردوغان می گذاشت، متحد شد. در آن سال ها اردوغان به عنوان بازیکن تیم فوتبال در استخدام شهرداری استانبول بود، اما ممنوعیت داشتن ریشه اسلامی در تیم او را وادار به استعفا کرد. پس از پایان خدمت اجباری سربازی، اردوغان در یک کارخانه تولید سوسیس مشغول به کار شد. دیری نگذشت که از او دعوت کردند تمام وقت برای حزب اربکان که نام آن به «حزب رفاه» تغییر کرده بود، کار کند. اردوغان در مقام رئیس حزب در استانبول علیه «نظم جدید شرور جهانی» سخنرانی، به جنگ خلیج فارس اعتراض و از ایده گروه های شورشی اسلامی» در جنگ داخلی الجزایر دفاع کرد. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: فارن افرز / مترجم: طلا تسلیمی