ژئوپولتیک به نفع پوتین پیش می رود

نویسنده: جیمز ام. دورسی

دیپلماسی ایرانی: سفر ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه به ریاض دومین سفر او به عربستان سعودی در 12 سال گذشته به شمار می رود و انتظار می رود که پیشنهاد به جایگزینی چتر امنیتی ایالات متحده در خلیج فارس با ساختار امنیتی چندجانبه در صدر دستورکار او باشد. البته، احتمالا تلاش پوتین برای نهایی سازی معامله فروش سامانه دفاع موشکی اس-400 روسیه به عربستان سعودی درست در زمانی که تسلیحات آمریکایی در ردگیری موشک ها و هواپیماهای بدون سرنشینی که تاسیسات نفتی سعودی را هدف گرفتند، به همان اندازه اهمیت خواهد داشت.

پوتین بلافاصله پس از حملات ماه گذشته به تاسیسات آرامکو گفت: «ما آماده هستیم تا به عربستان سعودی در محافظت از مردم خود کمک کنیم. آنها باید تصمیم هوشمندانه ای  بگیرند... باید درباره برای خرید پیشرفته ترین سامانه دفاع هوایی یعنی اس-400 تصمیم بگیرند. این سامانه می تواند از همه زیرساخت های عربستان در برابر هر نوع حمله ای دفاع کند.»

آنچه به تلاش های پوتین برای پیشبرد رویکرد امنیتی چندجانبه در خلیج فارس کمک کرد، تغییر واقعیت ها در منطقه در نتیجه اقدامات اخیر دونالد جی. ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده، بود که مکررا نشان داده هیچ یک از متحدان قدیمی نمی توانند برای کمک روی آمریکا حساب کنند. شک و تردیدها به آمریکا زمانی بیشتر شد که ترامپ از واکنش جدی و نظامی به اقدامات تحریک آمیز ایران در منطقه از جمله انهدام هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی، خودداری کرد. فاصله گرفتن ترامپ از بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل در پی انتخابات ماه گذشته و اقدام اخیر او در رها کردن کردها که در جنگ علیه داعش متحد آمریکایی ها بودند نیز بر این تردیدها افزوده است. با توجه به شرایط توافق عربستان با ایالات متحده، تصمیم ترامپ به اعزام 3 هزار نیرو و پدافند هوایی بیشتر به پادشاهی سعودی احتمالا تاثیر چندانی در افزایش اعتماد آنها ره رئیس جمهوری آمریکا نخواهد گذاشت.

در قیاس با ترامپ، پوتین با حمایت شی جینپینگ، رئیس جمهوری چین، شریک بسیار مطمئن تری به نظر می رسد، حتی اگر ریاض با مسکو و پکن درباره مسائل کلیدی از جمله ایران، سوریه و ترکیه اختلاف داشته باشد. مارک ان. کاتز، محقق و مفسر خاورمیانه، می گوید: «روسیه متحدی قابل اعتماد است و ایالات متحده نیست. بسیاری در خاورمیانه احتمالا حمایت مسکو از دولت بشار اسد را تایید نمی کنند، اما به دلیل وفاداری روسیه به اتحاد با سوریه به ولادیمیر پوتین احترام می گذارند.»

در اتفاقی طعنه آمیز، غیر قابل اعتماد بودن ترامپ با استراتژی آن در قبال ایران و اعمال تحریم های شدیدالحن علیه آن همزمان شده و این کشور را به اتخاذ رویکرد تشدید تنش تدریجی وا داشته تا جایی که عربستان سعودی به تغییر موضع گیری سیاست خارجی و دفاعی خود و پیشروی به سمت مذاکره با ایران ترغیب شده است. اگرچه تقریبا همه از کاهش تنش های چندین و چند ساله بین ریاض و تهران سود می برند، اما شیوه کلی ایفای نقش ترامپ به عنوان تضمین کننده امنیت خلیج فارس در عمل مسیر تحقق رویکردی چندجانبه تر یا همان معماری امنیتی منطقه ای را هموار ساخته است. 

یکی از جدیدترین نشانه ها دال بر تمایل سعودی ها به عقب نشینی از تشدید تنش در منطقه این بوده که آنها برای اولین مرتبه از کانال های ارتباطی پشتی برای گفت و گو با حوثی های یمن که تحت حمایت ایران هستند، استفاده کرده اند. مذاکرات پس از یک آتش بس جزئی دو طرفه در جنگ 4 ساله یمن آغاز شد. این مذاکرات به طور بالقوه درها را به روی توافق تحت قیومیت روسیه در چارچوب تفاهم عدم تجاوز بین عربستان و ایران می گشاید؛ طبق این توافق عربستان روابط دیپلماتیک با سوریه را از سر خواهد گرفت و ایران از حمایت از حوثی ها دست خواهد کشید. از سرگیری روابط عربستان با سوریه و تجدید عضویت این کشور در اتحادیه عرب به معنای یک پیروزی برای بشار اسد و حامیان آن یعنی روسیه و ایران به شمار می رود و به معنای تایید مشروئیت رئیس جمهوری روسیه توسط بخش مهمی از جامعه بین المللی است. توافق ایران و عربستان بر سر سوریه و یمن همچنین می تواند کمک های مالی سعودی به بازسازی سوریه را تسهیل کند.

پوتین احتمالا از این افزایش اعتبار خود و همچنین همکاری عربستان و روسیه برای جلوگیری از تولید نفت به منظور افزایش قیمت ها و ترغیب عربستان به عمل به وعده های سرمایه گذاری در روسیه استفاده خواهد کرد. عربستان پیشتر بر سر سرمایه گذاری در مجموعه گاز طبیعی مایع نوواتک آرکتیک، تاسیسات پتروشیمی سایبور و سرمایه گذاری 6 میلیارد دلار دیگر در پروژه های آتی توافق کرده بود. الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه، پیش بینی کرده در جریان سفر پوتین به ریاض 30 توافقنامه و قرارداد امضا شود.

صندوق سرمایه گذاری مستقیم روسیه نیز در پیش بینی سفر پوتین از برنامه تاسیس اولین دفتر خارجی خود در ریاض خبر داده است. به نظر می رسد که صندوق سرمایه گذاری عمومی پادشاهی سعودی حدود 2.5 میلیارد دلار سرمایه گذاری در زمینه های فناوری، پزشکی، زیرساخت ها، حمل و نقل و تولید صنعتی را انتظار می کشد. صندوق روسی همچنین در حال مذاکره با آرامکو، شرکت دولتی نفت عربستان سعودی، درباره سرمایه گذاری 3 میلیارد دلاری در خدمات نفتی و پروژه های تبدیل نفت و گاز است.

اما تمایل عربستان با روسیه ورای همکاری های اقتصادی است. تضمین ایفای نقش قدرت های جهانی در حفظ امنیت پادشاهی سعودی همواره یکی از ستون های اصلی رویکرد منطقه ای چند جانبه تر عربستان بوده است. الکسی خلبنیکوف، کارشناس روس در امور خاورمیانه، می گوید: «واضح است که حملات اخیر به تاسیسات نفتی عربستان سعودی بسیاری از محاسبات امنیتی را در سراسر منطقه تغییر داده است.»

منبع: لوبه لوگ / مترجم: طلا تسلیمی