کشورهای عربی خلیج فارس شاخه زیتون ایران را بپذیرند

دیپلماسی ایرانی: امیدها به حصول موفقیت های جدید در روابط ایالات متحده و ایران در مجمع عمومی سازمان ملل ناامید شدند. تماس تلفنی که ظاهرا امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه، حسن روحانی و دونالد ترامپ، روسای جمهوری ایران و آمریکا را به برقراری آن راضی کرده بود، هرگز صورت نگرفت. به گفته طرف ایرانی، ترامپ موافقت کرده بوده در ازای گفت و گو با روحانی دست کم به صورت کلامی تعلیق تحریم ها را وعده دهد؛ اما ظاهرا ترامپ بعدتر نظر خود را تغییر داد و در توئیتی نوشت که با چنین چیزی موافقت نمی کند. به هر حال، مساله مهم این است که مذاکره ای صورت نگرفته است. اکنون، انتظار می رود که ایالات متحده به استراتژی اعمال فشار حداکثری و ایران به مقاومت حداکثری ادامه دهند. 

ایران در مجمع عمومی سازمان ملل متحد از رهبران اروپایی هم هیچ امتیازی کسب نکرد. فرانسه، آلمان و بریتانیا، سه کشور مهم اروپایی، با انتشار بیانیه مشترک ایران را مسئول حملات به دو تاسیسات مهم نفتی سعودی دانستند و بدین ترتیب، موضعی مشترک با ایالات متحده اتخاذ کردند.

کورسوی امید

اما به رغم برخی عقب گردها در خنثی کردن تنش های ایران و ایالات متحده در سطح بین المللی، برخی تحولات در سطح منطقه ای اتفاق افتاده که می تواند نشانه ذوب احتمالی یخ ها در روابط ایران با عربستان سعودی و در نتیجه دیگر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس باشد. 

اولین قدم در این مسیر توسط تهران و زمانی برداشته شد که از برنامه نه چندان جدید خود برای همکاری های منطقه ای با هدف دستیابی به ثبات و تامین امنیت حمل و نقل بین المللی در خلیج فارس و خصوصا در تنگه هرمز، خبر داد. برنامه ایران همکاری بین 8 کشور منطقه، 6 عضو شورای همکاری خلیج فارس به اضافه ایران و عراق، را شامل می شود. روحانی پیشتر گفته بود که ایران مایل است اقدامات غیر دوستانه پیشین همسایگان عرب خود را فراموش کند. کشورهای حوزه خلیج فارس هنوز به طور رسمی به این پیشنهاد واکنش نشان نداده اند؛ اما طبق مقاله منتشر شده در روزنامه فایننشال تایمز، انور قرقاش، وزیر مشاور در امور خارجه امارات متحده عربی، برای هر گونه مصالحه با ایران شرایط تعیین کرده است که دست کشیدن ایران از تسلیحات هسته ای، متوقف کردن پیشروی ها در ساخت موشک های بالستیک و سایر موشک ها و قطع حمایت از نیروهای نیابتی منطقه ای در احترام به حاکمیت سایر کشورها را شامل می شود. به علاوه، قرقاش حصول توافقی فراتر از برجام را خواستار شده که کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز در مذاکرات بر سر آن دخیل باشند. وقتی ایران با چنین شرایطی از سوی ایالات متحده و اروپا موافقت نکرده، احتمال موافقت آن با شرایط امارات تقریبا صفر است. به هر حال، تعیین این شرایط می تواند صرفا قمار امارات در ورود به بازی باشد. با توجه به دیدارهای اوایل سال جاری میلادی میان مقامات ایرانی و اماراتی، ابوظبی هیچ تمایلی به مواجهه نظامی با تهران ندارد.

نرمش بالقوه سعودی؟

در حالی که به نظر می رسد که امارات بر خلاف تلاش های قبلی برای جلوگیری از درگیری نظامی با ایران اکنون موضع سازش ناپذیر اتخاذ کرده، نشانه هایی دال بر احتمال تمایل عربستان به کاهش تنش ها و مذاکره با ایران دیده می شود. تا همین چند وقت پیش سعودی از جنگ در ایران سخن می گفتند، اما به نظر می رسد که پس از حملات اخیر به تاسیسات آرامکو، ریاض راه حل سیاسی برای مشکلات با تهران را مطلوب تر یافته است.

ظاهرا مشکلات در یمن به ویژه پس از قتل جمال خاشقجی و حمله به تاسیسات نفتی آرامکو عواقب ناخوشایندی برای محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، داشته است. سخنگوی وزارت امور خارجه ایران گفته تهران پیام هایی از ریاض دریافت کرده است؛ عادل الجبیر، وزیر مشاور در امور خارجه عربستان، در توئیتی این ادعا را رد، اما تصدیق کرده که برخی از کشورهای دوست با ایران و عربستان درصدد کاهش تنش بین دو کشور برآمده اند. این موضع گیری سعودی قابل درک است چراکه ریاض نمی خواهد نشان دهد در بازی نفوذ منطقه ای به تهران باخته است. در حقیقت، اگر گشایشی در روابط عربستان و ایران حاصل شود، هر دو طرف به نوعی برنده خواهند بود.

میانجی گری عراق

به نظر می رسد که عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق که اخیرا به ریاض سفر کرده، قصد ایفای نقش میانجی بین ایرانی ها و سعودی ها را دارد. اگرچه هستند افراد دیگری از جمله عمران خان، نخست وزیر پاکستان، که احتمالا به ایفای این نقش تمایل دارند، اما عراق بهترین کشور به عنوان واسطه بالقوه است چراکه روابط اسلام آباد و ریاض از پیش نزدیک بوده است. بغداد روابط خوبی با تهران دارد و بسیاری در جمعیت شیعه عراق خواستار ایفای نقش بیشتر ایران در امور منطقه ای به عنوان وزنه ای در برابر دولت های سنی منطقه هستند. در عین حال، جمعیت سنی عراق با سعودی ها روابط خوبی دارند و ترجیح می دهند روابط عرابستان و ایران به توازن برسد تا عراق بتواند نقش مستقل تری در منطقه ایفا کند. در یک موقعیت ایده آل، عراق به جای تبدیل شدن به عرصه رقابت عربستان و ایران، می تواند به محلی برای آشتی دو کشور تبدیل شود.

واکنش اولیه ایران به این تحولات مثبت بوده است. ایران هم دلایل زیادی برای کاهش تنش با سعودی ها دارد. اگرچه حملات 14 سپتامبر به عربستان به تحریک به اقدام نظامی از سوی سعودی ها یا ایالات متحده نینجامید، اما هیچ تضمینی وجود ندارد که حوادث مشابه در آینده، خواه ایران مسئول آنها باشد یا خیر، به رویارویی نظامی منجر نشود. به طور خلاصه، در این مقطع زمانی هم تهران و هم ریاض به این درک رسیده اند که اوضاع فعلی به شدت خطرناک است و مخاطرات زیادی برای آنها دارد و همین مساله می تواند هر دو را به سازش ترغیب کند.

ایفای نقش خارجی

با توجه به ماهیت ژئوپلیتیکی خلیج فارس و علاقه شدید بازیکنان خارجی به ایفای نقش در آن، احتمال اینکه ابتکارات منطقه ای بدون موافقت بازیکنان مطرح جهانی به موفقیت برسند، اندک است. روسیه پیشتر حمایت خود را از پیشنهاد ایران اعلام کرده و بعید است که چین به آن اعتراضی داشته باشد. با این حال، ایالات متحده که مهمترین بازیگر در صحنه جهانی به شمار می رود، قطعا با این برنامه مخالفت خواهد کرد. ایالات متحده در حال حاضر از ایده ایجاد نسخه عربی سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) حمایت می کند و اسرائیل هم با کاهش تنش ها میان ایران و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس مخالفت است. استراتژی منطقه ای اسرائیل از سال 2003 مبتنی بر تشدید این تنش ها و سوق دادن اعراب خلیج فارس به مواجهه با ایران بوده است.

به طور خلاصه، اگرچه به کاهش تنش ها در خلیج فارس کورسوی امیدی هست، اما موانع بزرگی هم در این مسیر وجود دارد. با این حال با توجه به خطرات شرایط فعلی، بازیگران منطقه ای و بین المللی باید به کاهش تنش در خلیج فارس ترغیب کنند. کاملا آشکار است که دیگر تنش ها در خاورمیانه از جمله مساله فلسطین با دشمنی عربی و ایرانی قابل حل نیست. بالعکس، در صورت موفقیت روند مصالحه در خلیج فارس امکان از بین بردن دیگر تنش ها از جمله در سرزمین شام هم ممکن خواهد شد.

منبع: لوبه لوگ / مترجم: طلا تسلیمی