آخرین پایگاه دیکتاتورها (بخش سوم)

نویسنده: یاشا مونک

دیپلماسی ایرانی: دهه جاری میلادی دهه خوبی برای دیکتاتوری و در مقابل، برای دموکراسی وحشتناک بوده است. با این حال، وقتی شمار زیادی از مردم دریابند که به طور روز افزون آزادی های خود را از دست می دهند، اپوزیسیون قدرت خواهند گرفت و مشروعیت دیکتاتوری های پوپولیستی را به چالش خواهند کشید. نتیجه نهایی این مبارزه به هیچ وجه قابل پیش بینی نیست، اما اگرچه یک دهه گذشته برای دموکراسی فاجعه آمیز بوده، دهه بعدی می تواند برای مستبدان و دیکتاتورها به شدت سخت باشد.

یک آینده استبدادی در راه است؟

تصور عمده بر این است که مناقشات بین پوپولیست های استبدادگرا و نهادهای دموکراتیک، یک مناقشه بر سر موجودیت است؛ بدین معنا که اگر پوپولیست ها موفق شوند کنترل نهادهای کلیدی از جمله دادگستری و کمیسیون انتخاباتی را در دست بگیرند، این پایان کار دموکراسی خواهد بود. اما این نتیجه گیری زودهنگام است. مقالات بسیاری هستند که نشان می دهند همه انواع دیکتاتوری ها در گذر تاریخ به طور قابل توجهی در برابر چالش های دموکراتیک آسیب پذیر بوده اند. برای نمونه، در فاصله زمانی بین پایان جنگ جهانی دوم تا فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، احتمال سقوط دیکتاتوری ها در هر سال 2 درصد بود. طبق تحقیقات آدام پرزوُرسکی و فرناندو لیمونگی، دانشمندان علوم سیاسی، این احتمال در دهه 1990 به 5 درصد افزایش یافت. 

واضح است که میزان قدرتی که شاخصه هر دیکتاتوری است، لزوما به معنای دوام آن نیست. از این رو، به جای اینکه ظهور دیکتاتوری های پوپولیستی در کشورهایی مانند مجارستان، ترکیه و ونزوئلا پایان تمایلات دموکراتیک قلمداد شوند، می توان شرایطی را در نظر گرفت که احتمال شکست یا موفقیت این نظام ها را تعیین می کنند. تحقیقات اخیر درباره رژیم های استبدادی نشان می دهند که دیکتاتوری های پوپولیستی نسبتا با ثبات هستند: از آنجایی که بیشتر این دیکتاتورها در کشورهای مرفه هستند، می توانند پاداش های سخاوتمندانه ای برای هواداران رژیم در نظر بگیرند؛ از آنجایی که این دیکتاتورها بر دولت های قدرتمند و بوروکراسی های توانمند حکومت می کنند، می توانند اطمینان داشته باشند که دستورات آنها به موقع و درست انجام می شود؛ از آنجایی که بر خدمات امنیتی توسعه یافته کنترل دارند، می توانند فعالیت مخالفان را تحت نظر داشته باشند و با آنها مقابله کنند؛ و از آنجایی که آنها در بستر احزاب حاکم کارآمد فعالیت می کنند، می توانند نیروهای قابل اعتماد را به کار بگیرند و با بحران های جانشینی مقابله کنند.

سکه یک روی دیگر هم دارد. بسیاری از کشورهایی که اکنون تحت کنترل رژیم های استبدادی هستند، در گذشته طرفدار دموکراتیک شدن بوده اند. در بیشتر این کشورها سطح بالایی از آموزش و توسعه اقتصادی مشاهده می شود. این کشورها جنبش های مخالف با پیشینه قوی و نهادهای مختص خود هستند. اکثر آنها در همسایگی خود ملت های دموکراتیک را دارند و برای رونق اقتصادی و امنیت نظامی به دموکراسی متکی هستند. مهمتر از همه اینکه در بسیاری از این کشورها تاریخچه دموکراسی به همین چند وقت اخیر بر می گردد که هم می تواند به افزایش مطالبات مردمی برای آزادی های فردی بینجامد و هم در صورت فروپاشی رژیم استبدادی، یک الگوی دوره گذار دموکراتیک در اختیار مردم می گذارد.

در کل، بر مبنای ویژگی های ساختاری که دانشمندان سیاسی معمولا با در نظر گرفتن آنها سرنوشت احتمالی رژیم های استبدادی را پیش بینی می کنند، دیکتاتورهای پوپولیستی با ثبات به نظر می رسند؛ اما این مساله سبب می شود که تاریخ به ویژه منابعی درباره دوام مشروعیت آنها نادیده گرفته شود.

وعده های زیر پا گذاشته شده

فروپاشی دموکراتیک در قرن بیستم عمدتا به شکل کودتا بوده است بدین صورت که با تشدید نزاع میان جناح های سیاسی، یک افسر نظامی کاریزماتیک توانسته همرزمان خود را متقاعد کند که برای به دست آوردن قدرت اقدام کنند؛ تانک ها در مقابل پارلمان صف کشیده اند و دیکتاتوری بر مسند قدرت چنبره زده است. اما ماهیت ضد دموکراتیک آشکار این کودتاها به معنای مشکلاتی جدی در رابطه با مشروعیت رژیم های روی کار آمده بوده اند چرا که هر شهروندی که برای آزادی فردی یا خواسته جمعی ارزش قائل باشد، به راحتی خطر ناشی از روی کار آمدن چنین دولت های استبدادی را تشخیص می دهد. حمایت مردمی از این دیکتاتوری ها اساسا به توانایی آنها در تحقق اهداف سیاسی گوناگون وابسته بوده است. آنها نوعی محافظت در برابر دیگر افراط گرایان فراهم می آوردند و وعده می دادند که یک سیستم سیاسی پایدار خواهند ساخت که عاری از هرج و مرج و اختلافات ناشی از رقابت های دموکراتیک باشد. مهمتر اینکه عمده آنها وعده کاهش فساد و رشد سریع تر اقتصادی را مطرح می کردند.
در بیشتر موارد تحقق این وعده ها بسیار دشوار بودند چرا که دیکتاتوری ها غالبا هرج و مرج سیاسی مختص خود را ایجاد می کردند: فتنه ها در کاخ، تلاش ها برای کودتا، اعتراضات گسترده. در بسیاری از موارد سیاست های اقتصادی آنها بسیار نامنظم بوده و یا به افزایش شدید تورم می انجامیده است یا دوره های رکود شدید اقتصادی. به استثنای چند مورد معدود، بیشتر دیکتاتوری ها از فساد شدید رنج می بردند. اما به رغم همه این مشکلات، داستان های درباره مشروعیت همه آنها عمدتا مشابه بود: این دیکتاتوری ها عمدتا شرایط سیاسی وعده داده شده را محقق می کردند.

اما این مساله درباره دیکتاتوری های پوپولیستی صدق نمی کند. همانطور که مورد اردوغان نشان داد، پوپولیست ها با وعده تعمیق دموکراسی به قدرت می رسند. این امر ایجاد دیکتاتوری در کشورهایی که اکثریت مردم آنها متعهد به ارزش های دموکراتیک هستند را برای آنها آسان تر می کند. طرفداران احزاب پوپولیستی به جای پذیرش خواسته جمعی در برابر دیگر گزینه ها همچون ثبات یا رشد اقتصادی، عمدتا بر این باورند که می توانند همه چیز را همزمان داشته باشند. در نتیجه، پوپولیست ها همچون ولادیمیر پوتین در روسیه، ویکتور اوربان در مجارستان و نارندرا مودی در هند اغلب در اولین سال های به قدرت رسیدن از محبوبیت زیادی برخوردار می شوند. با این حال، دیکتاتورهای پوپولیست پس از تثبیت اقتدار خود نمی توانند به مهمترین وعده خود عمل کنند. آنها که در نتیجه امید به بازگرداندن قدرت به مردم در انتخابات پیروز شده اند، جایگزینی خود را برای مردم غیرممکن می کنند. سوال مهم این است که وقتی این واقعیت بر شمار زیادی از مردم آشکار شود، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: فارن افرز / مترجم: طلا تسلیمی

در اینجا می توانید بخش های اول و دوم این مطلب را بخوانید.