امکان آغاز مجدد مذاکرات هسته ای وجود دارد؟ ​​​​​​​

نویسنده: اسفندیار باتمنقلیچ

دیپلماسی ایرانی: حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، اخیرا در یک سخنرانی از آمادگی کشور برای مذاکرات با ایالات متحده به این شرط که دولت دونالد ترامپ ابتدا در جهت تسهیل تحریم ها گام بردارد، خبر داده است: «ما همواره به مذاکره اعتقاد داشته ایم... اگر آنها تحریم ها را لغو کنند و به فشار اقتصادی تحمیلی پایان دهند و به توافق هسته ای بازگردند، ما آماده خواهیم بود تا امروز، همین حالا و در هر جایی با آمریکا مذاکره کنیم.» رئیس جمهوری ایالات متحده نیز چند ماه گذشته بارها تاکید کرده که آماده گفت و گوست. با این حال، مقامات دولت ترامپ سعی کرده اند شرایطی برای این پیشنهاد تعیین کنند.

با توجه به انهدام هواپیماهای بدون سرنشین، توقیف شدن تانکرهای نفتکش و افشای حلقه های جاسوسی، نیاز به دیپلماسی بیش از هر زمان دیگری از زمان خروج ترامپ از توافق هسته ای سال 2015 ایران احساس می شود. اکنون احتمال مواجهه او با جنگی که خواستارش نبوده و نیست، مطرح شده است. اگر ترامپ واقعا درباره یک توافق جدید جدی باشد، پیشنهاد او برای مذاکرات باید یک دستور ریاست جمهوری ساده آغاز شود: دستور به تجدید معافیت ها از تحریم های نفتی که در ماه مه امسال لغو شدند. اگرچه چنین اقدامی با درخواست ایرانی ها برای بازگشت ایالات متحده به برجام به عنوان پیش شرط مذاکرات فاصله زیادی دارد، اما تجدید معافیت ها از تحریم های نفتی که امکان خرید نفت ایران را برای مشتریانی خاص فراهم می آورد می تواند اشاره ای معنادار و در عین حال حساب شده برای کشاندن هر دو طرف پای میز مذاکره باشد و ایران را از اقدام در جهت کنترل ترافیک تانکرها در تنگه هرمز بازدارد. به علاوه، ایالات متحده می تواند تجدید معافیت از تحریم ها را برای دوره ای 3 ماهه در نظر بگیرد و تمدید آن را به ورود ایران به مذاکرات رسمی در یک چارچوب زمانی تعیین شده موکول کند.

با توجه به اینکه دولت ترامپ نمی خواهد پیش از مذاکرات جدید هیچ ضعفی از خود نشان دهد، تجدید معافیت ها صرفا یک امتیاز کوچک خواهد بود. این معافیت ها که در ماه نوامبر سال 2018 برای 8 مشتری نفتی ایران در نظر گرفته شدند، اساسا محدودیت هایی را بر دسترسی و استفاده ایران از درآمدهای نفتی اعمال می کنند. پرداخت ها برای معاملات نفتی از طریق حساب هایی صورت می گیرد که به شدت تحت کنترل هستند و امکان استفاده از آنها صرفا برای تجارت دو جانبه کالاهایی وجود دارد که از تحریم ها مستثنی هستند. در چنین شرایطی، ایران نمی تواند از درآمد حاصل از آنها برای مواردی غیر از تامین هزینه تجارت مواد غذایی و دارو استفاده کند.

با این حال، احتمال اینکه ایران از این اقدام ایالات متحده به رغم منافع اندک اقتصادی آن استقبال کند، زیاد است. تجدید معافیت از تحریم های نفتی این امکان را برای ایران فراهم می آورد تا سهم حیاتی خود را از بازار جهانی نفت حفظ کند. هر چه دوره ناتوانی ایران در ارسال نفت به مشتریان دیرینه همچون هند، ترکیه و کره جنوبی بیشتر طول بکشد، احتمال از سرگیری واردات نفتی این کشورها از ایران پس از لغو کلی تحریم ها پس از توافق جدید هسته ای کمتر خواهد شد. از این رو، دولت ترامپ با تجدید معافیت ها یک انگیزه مهم برای موفقیت مذاکرات به ایران داده است. البته جذابیت انگیزه ها به اعتبار آنهاست. مقامات ایرانی و اروپایی مدتی است درباره توانایی دولت ترامپ در تسهیل تحریم ها در چارچوب مذاکرات جدید ابراز تردید کرده اند. تصور عمومی این است که حتی اگر ترامپ به دنبال معامله باشد، باز هم ساختار نهادی در واشنگتن به دنبال کمپین اعمال فشار حداکثری خواهد بود. در حقیقت، برخی از طرفداران تحریم ها از ترامپ خواسته اند که یک «دیوار تحریمی» ایجاد کند که حتی پس از توافق جدید هم «نهادهای مالی خارجی و شرکت ها» در پی شک و تردید و نگرانی از بازگشت به بازار ایران اجتناب کنند. تجدید معافیت ها از تحریم های نفتی به این افراد نشان می دهد که دولت ترامپ حقیقتا به یک توافق جدید متمایل است و توانایی پیشبرد دیپلماسی و بازگشت از کمپین اعمال فشار حداکثری را دارد. رهبران سیاسی در اروپا و ایران گزارش های مربوط به مباحثات داخلی واشنگتن درباره خرد تحریم هایی مانند زدن برچسب سازمان تروریستی خارجی به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را از نزدیک پیگیری می کنند. مساله نگران کننده این است که عملگرایانی که امیدوارند تحریم ها به اهداف سیاسی مشخص مربوط و اعمال فشار صرف نباشند، در این مباحثات شکست می خورند. در همین راستا، عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران، و امانوئل بونه، مشاور سیاست خارجی امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه، اخیرا در دیداری در تهران درباره اهمیت آتش بس در جنگ اقتصادی دولت ترامپ علیه ایران سخن گفته اند.

نهایتا اینکه تجدید معافیت از تحریم ها به دولت ترامپ کمک می کند تا اعتماد و همکاری جامعه جهانی را جلب کند. اگرچه هر گونه مذاکره جدیدی صرفا بر روابط ایالات متحده و ایران تمرکز خواهد داشت، اما دولت ترامپ با تعهد به چند جانبه گرایی می تواند برای رفع نا امنی در خاورمیانه تلاش کند. برای نمونه، تجدید معافیت ها از تنش های کنونی در خلیج فارس که با تهدید درگیری با عواقب جهانی، خواهد کاست. دولت ترامپ در جهت ایجاد نیرویی چند ملیتی برای همراهی تانکرها در تنگه هرمز اقدام کرده است؛ اما تا زمانی که امکان از سرگیری معنادار صادرات نفتی برای ایران وجود نداشته باشد، چنین اقداماتی به مثابه یک سد نظامی عمل خواهند کرد و تنش ها در خلیج فارس را افزایش خواهند داد. اگر ایران امکان صادرات نفتی داشته باشد، ترامپ هم در جلب حمایت اروپایی ها از طرح خود در خلیج فارس موفق تر عمل خواهد کرد.

ایران از پیوستن مجدد ایالات متحده به برجام به عنوان شرط آغاز مذاکرات جدید سخن گفته، اما پویایی دولت ترامپ به گونه ای است که حامیان توافق در اروپا و ایران در بهترین شرایط برای تغییرات مناسب در توافق هسته ای از طریق مذاکرات مستقیم بین ایالات متحده و ایران قرار دارند. مذاکرات مجدد می تواند تمایل ترامپ به ثبت نام خود در یک توافق جدید را نیز پاسخ دهد و مهم نیست که این توافق شبیه برجام باشد. یک حرکت کوچک در زمینه فروش نفت می تواند همه آن چیزی باشد که برای ایجاد فرصتی دوباره برای دیپلماسی نیاز است.

منبع: فارن پالسی / مترجم: طلا تسلیمی