فرصت خودنمایی بروکسل در برابر واشنگتن

نویسنده: گرگ برونو

دیپلماسی ایرانی: از دیدگاه بسیاری از ناظران، عملکرد اروپا در خنثی کردن بحران بین ایران و ایالات متحده نمایشی شرم آور از دیپلماسی نادرست و بیشتر دال بر ضعف اروپا بوده است. اما هر چه بن بست بین آمریکا و ایران طولانی تر می شود، مداخله اروپا هم ماهیت دیگری پیدا می کند چرا که این قاره بهترین بخت را برای جلوگیری از خونریزی بیشتر در خاورمیانه دارد.

از اقدام رئیس جمهوری دونالد ترامپ در جهت خارج کردن آمریکا از توافق هسته ای ایران و قرارگیری در مسیر مواجهه نظامی 15 ماهی می گذرد و در همه این مدت، اروپا نقش برقرار کننده صلح را ایفا کرده است. اروپا اگرچه تمایلی به ایفای این نقش نداشت، اما معتقد بود که با زنده نگه داشتن توافق هسته ای ایران و تلاش برای جبران فشار اقتصادی آمریکا می تواند مسیری را ایجاد کند که دو کشور کمتر به سمت خصومت و مواجهه نظامی پیش بروند.

البته این تلاش ها بیشتر در حد ایده باقی ماندند. ایران در ماه مه اعلام کرد که اگر آمریکا تحریم ها را تسهیل نکند یا اروپا راهکاری برای کاهش درد اقتصادی ناشی از آنها نیابد، چاره ای جز عقب نشینی از عمل به تعهداتش تحت توافق هسته ای نخواهد داشت. ایران در اولین مرحله اعلام کرد که از تعهد در رابطه با ذخایر اورانیوم در رابطه غنی سازی اورانیوم عقب نشینی می کند و 7 جولای هم از برنامه خود برای غنی سازی در سطحی بالاتر از سطح مجاز در توافق خبر داد. این مساله و یک سری اقدامات تلافی جویانه با ایالات متحده به پیشروی تدریجی به سمت مواجهه نظامی منجر شد.

دلیل اصلی شکست اروپا تا به این لحظه، ناتوانی در ارائه راهکاری در جبران تحریم های ایالات متحده به ایران بوده است. برای نمونه، ابزار حمایت از مبادلات تجاری (اینستکس) که توسط فرانسه، آلمان و بریتانیا ایجاد شده، قرار بوده ابزاری برای ممکن ساختن تجارت با ایران از طریق تسهیل پرداخت ها به ارزهایی غیر از دلار آمریکا باشد. اما این مکانیسم تا اندازه زیادی به دلیل نگرانی و ترس شرکت ها از قطع دسترسیشان به بازارهای ایالات متحده ناکارآمد بوده است. مقامات خزانه داری ایالات متحده هم همین اواخر با هشدار به متحدان اروپایی خود در رابطه با رها کردن اینستکس یا مواجه شدن با عواقب اقدام خود، این ترس را تشدید کردند.

با این حال، به رغم دلایل بسیاری که برای بدبینی وجود دارد باید گفت که نمی توان مداخله اروپایی را بی اهمیت پنداشت. از جایی که ایران تصمیم گرفته خشم خود را با اقدامات تحریک آمیز نشان دهد، خطر درگیری هم جدی شده است و در صورت وقوع چنین اتفاقی، هیچ کسی غیر از اروپا نمی تواند همه طرف ها را به سمت آرامش سوق دهد. فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم همینطور فکر می کند. در ماه ژوئن پس از آنکه ایران یک هواپیمای بدون سرنشین نظارتی آمریکا را منهدم کرد و گزارش هایی درباره منصرف شدن ترامپ از حمله هوایی در لحظه آخر منتشر شد، موگرینی گفت این وظیفه اروپا است که اطمینان حاصل کند تنش ها بیش از این تشدید نخواهند شد. اتحادیه اروپا همواره در زمینه سیاست خارجی یک صدا و متحد نبوده و تا زمانی که قدرت اقتصادی آن با قدرت سیاسی اش بخواند، فاصله زیادی دارد؛ اما در رابطه با ایران، قطعا هیچ کسی در اروپا نمی خواهد در مسیر خطرناکی که ترامپ در پیش گرفته، قدم بگذارد. برای نمونه هم می توان به واکنش بریتانیا به توقیف نفتکش آن توسط ایران اشاره کرد. بریتانیا به جای پیوستن به نیروی امنیتی دریایی پیشنهادی ایالات متحده، گفت که در راستای تامین امنیت خطوط حمل و نقل دریایی با اروپا همکاری می کند. پیام بریتانیا در آن زمان واضح بود؛ نمی خواست در جنگ تحت رهبری ایالات متحده علیه ایران درگیر شود. البته اینکه اکنون که نخست وزیری جدید در این کشور روی کار آمده که به سمت جدایی بدون توافق از اتحادیه اروپا پیش می رود، می تواند بر موضع گیری لندن تاثیر بگذارد.

سوال این است که در میان این همه بی ثباتی اروپا چه کاری می تواند برای کاهش تنش بین آمریکا و ایران انجام دهد؟ یک گزینه این است که بیشتر به امضا کنندگان غیر اروپایی برجام یعنی روسیه و چین تکیه کند. برای نمونه، اگر مسکو و پکن از تجارت از طریق اینستکس و دیگر راه ها حمایت می کردند، حامیان توافق هسته ای می توانستند از لحاظ اقتصادی آسودگی لازم برای ایران را فراهم کنند و فشار اقتصادی ایالات متحده را کاهش دهند. همسایگان ایران هم می توانند کارهای بیشتری انجام دهند. در حالی که عراق به دنبال میانجیگری بین ایران و آمریکا بوده است، کشورهای عربی حوزه خلیج فارس کمتر از دیپلماسی حمایت کرده اند. اما این روند باید تغییر کند چرا که اگرچه کشورهایی مانند امارات متحده عربی و عربستان سعودی در ابتدا از خروج دولت ترامپ از توافق هسته ای ایران حمایت می کردند، اما هیچ یک از کشورهای منطقه در یک درگیری نظامی در کنار مرزهای خود سودی نمی برند و برای جلوگیری از وقوع چنین اتفاقی باید دولت ترامپ را تحت فشار بگذارند تا از لفاظی ها دست بکشد و درصدد دستیابی به یک راه حل سیاسی برآید. اما برای وقوع هر اتفاق این چنینی، لازم است که اروپا رهبری را بر عهده بگیرد. اروپایی ها می توانند با فراهم آوردن راه های ممکن در دور زدن تحریم ها برای ایران و زنده نگه داشتن توافق هسته ای تا پس از انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده، جایگزینی برای خرابی های به بار آمده از سوی دولت ترامپ ارائه کنند. هزینه شکست سنگین خواهد بود، اما اروپا با شکست دادن ترامپ در بازی ای که خودش شروع کرده مزایایی بیشتر از ممانعت از جنگ به دست می آورد.

منبع: آسیا تایمز / مترجم: طلا تسلیمی