دولت ترامپ با تحریم ظریف دنبال تلافی چه چیز بود؟

نویسنده: رابرت ای. هانتر (سفیر ایالات متحده در ناتو در سال های 1993 تا 1998 و از اعضای شورای امنیت ملی در دولت کارتر)

دیپلماسی ایرانی: وزارت خزانه داری ایالات متحده در جدیدترین اقدام تلافی جویانه در صحنه نبرد علیه ایران و به نیابت از وزارت امور خارجه، تحریم هایی را علیه محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، اعمال کرده است. این تحریم ها در ادامه دستور اجرایی دونالد ترامپ مبنی بر اعمال تحریم هایی علیه (آیت الله) علی حسینی خامنه ای، رهبر (معظم) ایران، اعمال شده اند. 

تحریم علیه رهبر ایران با توجه به عدم تمایل آشکار او به سفر به ایالات متحده یا برقراری هر گونه ارتباط با این کشور عملا عواقبی نداشت، اما این مساله درباره ظریف صدق نمی کند. اول از همه، قرار دادن نام مذاکره کننده ارشد یک کشور غیر دوست (یا حتی دشمن) در فهرست تحریمی بسیار غیرمتداول است. چنین اقدامی نقض اساسی اصول پذیرفته شده دیپلماتیک و نقض بند 31 کنوانسیون روابط خارجی وین تدوین 1961 به شمار می رود که در آن کشورها بر سر چگونگی رفتار با دیپلمات های خارجی توافق کرده اند. اگرچه ایران در گذشته رفتار بدتری با دیپلمات های آمریکایی داشته و در سال 1979، 52 دیپلمات و دیگر کارکنان سفارت ایالات متحده در تهران را برای 444 روز زندانی کرده است.

اما سوال این است که دلیل این تحریم ها چیست؟ اگر ترامپ همانطور که بارها اعلام کرده به دنبال مذاکره با ایران است، آنگاه این اقدام او میانه روها را که بر خلاف اصول گرایان به دنبال یافتن راهی برای خروج از بحران کنونی با غرب می گردند، در درگیری سیاسی در تهران تضعیف می کند. این در حالی است که اقدامات اصول گرایان حتی می تواند با تحریک به جنگ یا فروپاشی اقتصادی به نابودی ایران یا حتی تجزیه آن بینجامد. در حقیقت، جمعیت مذهب گرای ایران در حال حاضر بدون توجه به عواقب حقیقی اقداماتشان برای ایران، عمل می کنند. البته ظریف هم نقش خود را در اظهارات شدید الحن علیه آمریکا به ویژه ترامپ و جان بولتون، مشاور امنیت ملی او، ایفا کرده است. از این رو، اندک اقدامات علیه او تقریبا طبیعی است. در حقیقت، دولت ترامپ بر این باور است که ظریف در ساختار حقیقی قدرت در ایران جایگاه حقیقی ندارد و از این رو، انتظار ندارد که تحریم ها علیه او آسیب جدی ایجاد کند؛ اما اگر تحریم ها بر مبنای چنین تصوری صورت گرفته باشد، چه نتیجه ای خواهد داشت؟

اینطور به نظر می رسد که ترامپ، بولتون و مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، هر قدمی علیه جمهوری اسلامی را بخشی از کمپین اعمال فشار حداکثری می پندارند. در حالی که بولتون که به دنبال جنگ است را از کسی پنهان نکرده و پومپئو هم احتمالا با او هم عقیده است، اما ظاهرا ترامپ قصد ندارد تا آن حد پیش رود که با توجه به آسیب های احتمالی جنگ با ایران در سراسر منطقه خاورمیانه، تصمیم عاقلانه ایست. با این حال، ظاهرا ترامپ و گروهش به این نتیجه رسیده اند که در رابطه با اتفاقات اخیر در منطقه خلیج فارس باید اقدامی صورت دهند. طبق گزارش های منتشر شده، بریتانیا به درخواست آمریکا کشتی نفتکش ایران را توقیف کرد. ایران با توقیف کشتی بریتانیایی به این اقدام نیروی دریایی سلطنتی پاسخ داد و بریتانیا هم چند کشتی به خلیج فارس اعزام کرد. اما به نظر می رسد تلاش های آمریکا برای گردهم آوردن گروهی از کشورهای ناتو برای تامین امنیت ناوربری دریایی در تنگه هرمز شکست خورده است. در حقیقت کشورهای اروپایی از این مساله نگران هستند که هر گونه اقدام در افزایش حضور نظامی در منطقه، بحران را شدیدتر کند. حتی مقامات اسرائیلی هم به رغم رویکرد خصمانه بنیامین نتانیاهو در برابر ایران، نگران روند تشدید بحران هستند.

دولت ترامپ احتمالا انگیزه های دیگری برای تحریم وزیر امور خارجه ایران داشته است. یکی از این انگیزه ها می توانسته این باشد که ایران از تعهدات در زمینه غنی سازی اورانیوم عقب نشینی کرده است؛ اگرچه با توجه به خارج شدن آمریکا از توافق دیر یا زود انتظار عقب نشینی ایران از آن نیز می رفت. دلیل دیگر می توانسته این باشد که دلیل که سابقه تحصیل در آمریکا را داشته (او مدرک دکترای خود را از دانشگاه دنور گرفته) و به زبان انگلیسی مسلط است، یک سخنگوی تاثیرگذار برای ایران بوده است. او به ویژه در برقراری ارتباط با اعضای دستگاه سیاست خارجی آمریکا کاملا موفق عمل کرده است. اما این احتمال هم وجود دارد که بولتون و پومپئو خواسته باشند با تحریم ظریف، تعمدا جبهه اصول گرا را تقویت کنند و احتمال اتخاذ رویکرد تهاجمی از سوی ایران و مواجهه نظامی تلافی جویانه را بالا ببرند. شاید هم مساله فقط این بوده باشد که بولتون یا پومپئو که در جنگ داخلی برای پایان دادن به معافیت از تحریم ها در رابطه با پروژه های هسته ای صلح آمیز ایران شکست خورده اند، می خواستند با تحریم ظریف حفظ وجهه کرده باشند.

آنچه ایالات متحده در رابطه با ظریف انجام داده، با تاکتیک های متداول دولت ترامپ در تلاش برای تغییر موضوع در زمان مواجهه با مشکل، کاملا همخوانی دارد. کنگره ایالات متحده به تازگی قانونی را برای متوقف کردن تامین تسلیحاتی عربستان سعودی به دلیل درگیری این کشور در جنگ یمن تصویب کرده است. تصویب این قانون با اکثریت آراء در سنای تحت کنترل جمهوری خواهان به رغم وتوی ترامپ، برای او شرم آور بود.

به هر حال، اکنون که هنوز امکان پیشبرد رویکردی دیپلماتیک و به نتیجه رساندن مذاکرات وجود دارد، تحریم ظریف یک اقدام اشتباه بوده و پیام بدی به ایران ارسال می کند. اختلافات ایالات متحده و متحدان اروپایی هم در پی این اقدام تشدید خواهد شد. آنها به شدت با جنگ با ایران مخالف هستند و کاملا از برجام حمایت می کنند. ظاهرا دولت ترامپ همچنان روی این مساله حساب می کند که تشدید فشارها بر ایران و اقتصاد این کشور سرانجام می تواند جمهوری اسلامی را به تسلیم وا دارد. به وضوح ایرانی ها هم روی این مساله حساب می کنند که متحدان آمریکا از ترس جنگ نهایتا ترامپ را به عقب نشینی وادار خواهند کرد. اما متاسفانه هیچ تضمینی وجود ندارد که یکی از طرفین در این شرط بندی خطرناک پیروز شوند. بحران ایالات متحده و ایران در بطن آن یک بحران ساختگی است. برجام بیشتر منافع استراتژیک آمریکا در منطقه را محقق کرده بود و شکایت دولت ترامپ از تهدید ایران برای منافع آن در منطقه خاورمیانه بی مورد بود.

آنچه این هفته در نتیجه یک اقدام نمادین کوچک رخ داد این بود که دولت ترامپ یک مهره ایرانی را از بازی حذف کرد که سابقه طولانی ارتباطی کارآمد با خارجی ها از جمله ایالات متحده را در کارنامه خود داشت. این امر شرایط را بدتر و احتمال پایان یافتن بن بست در روابط دو کشور را کمتر می کند. زمانی ایالات متحده کشوری قدرتمند و بزرگ و مورد احترام در سطح جهانی بود و ایران دوستان اندکی داشت. اقدامات دولت ترامپ به هر دلیل و بهانه ای که صورت گرفته باشند، به حسن شهرت ایالات متحده آسیب رسانده اند و این هزینه خیلی سنگینی برای این کشور خواهدداشت.

منبع: لوبه لوگ / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34