ارزیابی آبراهامیان از فرایند تغییرات در ایران

حمیدرضا جلائی‌پور، جامعه شناس و استاد دانشگاه 

دیپلماسی ایرانی:  ۱- در ماه‌های اخیر و در «دوره سرزنش ملی» بعضی از کاربران فضای مجازی به نقد (و در کنار آن به تخریب) سید محمد خاتمی پرداختند. یکی از واکنش‌ها به این تخریب‌ها تهیه پست‌ تلگرامی‌ بود که به نقل از استاد آبراهامیان (مورخ، جامعه‌شناس سیاسی و متخصص برجسته در تاریخ معاصر ایران) خاتمی را «موفق ترین رئیس جمهور ایران پس از انقلاب سال ۵۷» نامیدند. پس از آن این سوال پیش آمد که آیا واقعا آبراهامیان چنین سخنی گفته است؟ با مراجعه به کتاب آبراهامیان عینا این جمله را نگفته ولی او به ارزیابی‌های مهمی اشاره کرده است، که به بعضی‌ از آنها اشاره می‌کنم.

۲- آبراهامیان در کتاب ارزنده خود تحت عنوان «تاریخ ایران مدرن» به دوره خاتمی و اصلاحات اشاره می‌کند. او در این کتاب سیصد‌وپنجاه صفحه‌ای از ۳۲۳ تا ۳۳۳ ارزیابی خود را به طور مشخص و مستند از دوره خاتمی در حوزه‌های گفتمانی، توسعه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ارائه می‌دهد. علاقه‌مندان می‌توانند به متن کتاب مراجعه کنند. جالب اینکه او در این اثر تحقیقی برخلاف علاقه‌مندان به سرزنش ملی در محیط‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی:

اولا ارزیابی مثبت و موفقی از سپهرهای گوناگون جامعه ایران در دوره خاتمی ارائه می‌دهد.

ثانیا در طول کتاب و در توضیح فراز‌ونشیب‌های تغییرات توسعه‌ای در ایران آبراهامیان در بخش جمع‌بندی کتاب به اینجا می‌رسد که «ایران از جهات گوناگون دیگر در زمره کشورهای جهان سوم نیست». این ارزیابی نویسنده آشکارا مخالف کلیشه‌های‌ سیاهی است که در شبکه‌های اجتماعی تبلیغ می‌شود.

ثالثا او تصریح می‌کند «هویت ملی ایران» ارتقا یافته است. نکته ظریف اینکه آبراهامیان این ارتقا هویت ملی را فقط به خاطر تاریخ، جغرافیا، زبان و مذهب مشترک نمی‌داند بلکه بخاطر «تجربه جمعی» ایرانیان این هویت ملی در ۹ انتخابات رئیس‌جمهوری و هفت انتخابات مجلس استحکام پیدا کرده است. 

رابعا این تغییر و تحولات در تاریخ معاصر «رعایا، و دهقانان و حتی جمعیت غیرفارسی زبان را به شهروندان کامل ایرانی تبدیل کرده است». 

خامسا او برخلاف پیروان نظریه توطئه تاکید می‌کند که ایران «برخلاف بسیاری از کشورهای منطقه، محصول نقشه‌سازی‌های امپریالیستی در سده گذشته نیست». آبراهامیان معتقد است «ظهور ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای باعث تقابل این کشور با دیگر قدرت عمده حاضر در منطقه یعنی ایالات متحده آمریکا شده است – به ویژه پس از اشغال کشورهای عراق و افغانستان توسط آمریکا همچنین ایجاد پایگاه‌های نظامی در آسیای میانه و قفقاز و پیش از آن در ترکیه و شیخ‌نشین‌های خلیج فارس. این تقابل به واسطه وجود جمعیت شیعه در منطقه-در کشورهای عراق، افغانستان و لبنان-و انتظار آنان از ایران در مقام حامی اصلی ایشان در برابر تهدیدات محلی و خارجی پیچیده‌تر شده است».

۳-مطالعه متن کتاب آبراهامیان نگاهی متفاوت از روند تغییرات و توسعه و چالش های اخیر جامعه ایران ارائه می‌دهد که با بعضی از کلیشه‌های فضای مجازی (یا کلیشه‌های مروج سرزنش ملی) در تضاد است.